Karniszyn

Karniszyn

wieś
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	żuromiński
Gmina	Bieżuń
Liczba ludności (2021)	319[1][2]
Strefa numeracyjna	23
Kod pocztowy	09-320[3]
Tablice rejestracyjne	WZU
SIMC	0112058[4]
Położenie na mapie gminy Bieżuń Karniszyn
Położenie na mapie Polski Karniszyn
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Karniszyn
Położenie na mapie powiatu żuromińskiego Karniszyn
52°58′33″N 19°54′12″E/52,975833 19,903333[5]

Karniszyn – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie żuromińskim, w gminie Bieżuń^[4][6]. Ma status sołectwa^[7].

Dawniej miasto; uzyskał lokację miejską w 1519 roku, zdegradowany przed 1662 rokiem^[8]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa ciechanowskiego.

Wierni Kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii św. Stanisława Biskupa Męczennika w Bieżuniu.

Przez miejscowość przepływa rzeczka Luta, dopływ Wkry.

Wieś wymieniana w 1401 pod nazwą Karnischino, Carnischin, Carnyszyno, leżąca w ziemi płockiej, po lewej stronie rzeki Wkry na terenie tzw. Zawkrza. Od 1401 należał do parafii Chamsk, od 1530 siedziba oddzielnej parafii św. Stanisława Biskupa i Męczennika w dekanacie szreńskim do 1756, kiedy znalazł się w parafii bieżuńskiej.

3 lipca 1519 r. Karniszyn otrzymał prawa miejskie niemieckie od króla Zygmunta I, które uzyskał dla niej wojski płocki, pisarz królewski i kasztelan sierpecki Jan Wieczwiński z Wieczwny herbu Prus III. Wraz z zezwoleniem na lokację miasto otrzymało prawo odbywania jarmarków na Wszystkich Świętych i na Boże Ciało oraz targów co sobotę. Otrzymało także 12 lat zwolnienia od podatków.

Miasto Karniszyn, położone 2 km od sąsiedniego miasta Bieżunia, było zdecydowanie mniejsze – w 1578 miało 13 włók gruntów, w tym czasie Szreńsk miał ich 15, a Mława 32. Także podatki miasto płaciło mniejsze - 28 florenów i 21 groszy, gdy w tym samym czasie Szreńsk płacił 122 fl. i 7 gr, a Bieżuń 45 fl. i 13 gr.

W źródłach z drugiej połowy XVII w. (1662) występuje już jako wieś. Kościół pw. św. Stanisława mimo odbudowy rozebrano w 1770 r. a parafię włączono do bieżuńskiej^[9].

Według zachowanych źródeł z XV i XVI wieku znajdował się w Karniszynie zamek. W pierwszych zapisach określano go jako fortalicję zburzoną podczas najazdu Krzyżaków w 1414 r. Jędrzej Święcicki nazywał zamek „Arx Carnissium”, w innych wzmiankach mowa o "Castellum". Fortalicja została odbudowana. Następna wzmianka z 1466 r. wspomina o „Fortalicjum Carnischin dewastandum”. Zamek ponownie odbudowano, a zapis z 1520 r. wspomina: „Król Zygmunt I zwalnia Sebastiana Myślińskiego z udziału w wyprawie wojennej pod warunkiem, iż przez 7 tygodni będzie przebywał w zameczku w Karniszynie”. Kolejne zapiski o istnieniu zamku pochodzą jeszcze z 1564 i 1634 r. Zamek został zniszczony podczas potopu szwedzkiego wraz z kościołem i miastem w 1656 r. i nie został już odbudowany. Od prawdopodobnie 1696 w składzie dóbr bieżuńskich. W 1985 przeprowadzono badania archeologiczne zamku, którego pozostałości do dziś są widoczne w postaci fragmentów fundamentów.

• Karniszyn-Parcele

• Stanisław Ilski, Karszniszyn nad Lutą. Zarys dziejów. Bieżuńskie Zeszyty Historyczne nr 9, Bieżuń 1996. s. 43-67 ISSN 1231-0212
• M.Głosek, Leszek Kajzer, M.Ptycia, K.Walenta, A.Wójcik, Karniszyn. Archeologiczne badania weryfikacyjne założenia obronnego, Łódź 1985, maszynopis w zbiorach Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Ciechanowie, syg. Av. 41-56, s.5.

• Karniszyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 848 .
• Karniszyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 59 .