Klasztor jadwiżanek w Katowicach

Klasztor jadwiżanek w Katowicach

Zgromadzenie Sióstr Świętej Jadwigi
w Katowicach

nr rej. : A/1368/88 z dnia 26 maja 1888 A/1368/24 z dnia 25 marca 2024
Fasada klasztoru od strony południowej (2021)
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Katowice
Kościół	rzymskokatolicki
Rodzaj klasztoru	dom prowincjalny
Właściciel	jadwiżanki
Prowincja	Katowicka
Przełożona prowincjalna	s.M. Angelika Rypel[1]
Styl	historyzm, modernizm
Materiał budowlany	cegła
Data budowy	1858
Położenie na mapie Katowic Klasztor jadwiżanek w Katowicach
Położenie na mapie Polski Klasztor jadwiżanek w Katowicach
Położenie na mapie województwa śląskiego Klasztor jadwiżanek w Katowicach
50°16′12″N 19°02′21″E/50,270000 19,039167
Strona internetowa

Klasztor jadwiżanek w Katowicach – klasztor położony przy ulicy Leopolda 1-3 w Katowicach, na terenie dzielnicy Bogucice. Jest siedzibą katowickiej prowincji Zgromadzenia Sióstr Świętej Jadwigi (domu prowincjalnego), a także przedszkola i placówek opiekuńczo-wychowawczych.

Jadwiżanki w Bogucicach prowadzą działalność od 1886 roku, a ich siedziba, kilkukrotnie rozbudowana i przebudowana, została oddana do użytku w 1858 roku jako sierociniec. Gmach stał się siedzibą powołanej w lipcu 1924 roku Prowincji Polskiej św. Michała Archanioła, a od 1945 roku Prowincji Katowickiej Zgromadzenia Sióstr Świętej Jadwigi.

Początki działalności sióstr ze Zgromadzenia Sióstr Świętej Jadwigi na terenie Bogucic (późniejsza część Katowic) sięgają lat 80. XIX wieku. Po złagodzeniu przepisów wprowadzonych w okresie kulturkampfu siostry z domu macierzystego w morawskich Niezamyslicach trafiły do Bogucic, gdzie 21 grudnia 1886 roku objęły tamtejszy sierociniec^[2].

Gmach sierocińca powstał w latach 50. XIX wieku. W 1856 roku proboszcz bogucickiej parafii św. Szczepana ks. Leopold Markiefka nabył od swojej siostry Józefiny około 8 morgów gruntu położonych niedaleko kościoła^[3]. Pierwotnie chciał tam postawić przytułek dla osób starszych, lecz w obliczu wzrastającej na skutek epidemii liczby sierot zdecydował się ostatecznie na sierociniec^[4]. Piętrowy gmach, będący obecnie częścią środkową kompleksu przy ulicy Leopolda 1 w Katowicach, został otwarty do użytku 26 marca 1858 roku. Opiekę nad sierotami objęły siostry boromeuszki z domu macierzystego w Nysie. W okresie kulturkampfu, 1 kwietnia 1879 roku zmuszono je do opuszczenia zakładu, a opiekę nad sierotami przejęła osoba świecka^[3].

Po objęciu sierocińca w Bogucicach przez jadwiżanki zamieszkało w nim pięć sióstr, które opiekowały się 90 dziećmi^[3].

W 1886–1887 zbudowano nowe zachodnie skrzydło i rozbudowano część środkową według projektu architekta Ludwiga Schneidera. W listopadzie 1888 roku otwarto szkołę gospodarstwa domowego i robót ręcznych, w 1890 roku pensjonat, a w 1897 roku ochronkę. W 1895 roku w liczba sióstr mieszkających w Bogucicach wzrosła do dwunastu. W 1895–1896 nadbudowano drugie piętro gmachu sierocińca, w latach 1901–1902 powstał nowy budynek na wschód od istniejącego^[3].

Po przyłączeniu części Górnego Śląska do Polski z czterech domów zgromadzenia jadwiżanek – w Bogucicach, Załężu, Dąbrówce Małej i Janowie (obecnie w granicach Katowic) – utworzono 28 grudnia 1922 roku wiceprowincję z matką Eustachią Czardybon z Dąbrówki Małej na czele, a 15 lipca 1924 roku biskup wrocławski kard. Adolf Bertram utworzył Prowincję Polską św. Michała Archanioła z siedzibą w Bogucicach, którą przewodniczyła matka Berchmana Szopa. W kolejnym roku utworzono nowicjat^[2].

Przy sierocińcu funkcjonowała prywatna szkoła powszechna dla wychowanków, a także działały: przedszkole (istniejące w latach 1920–1955^[5]), szkoła robót ręcznych i muzyki, kuchnia, opieka ambulatoryjna nad chorymi i poradnia przeciwgruźlicza^[6]. W 1929 roku budynki klasztoru przeszły na własność jadwiżanek. W latach 1929–1931 rozbudowano gmach od strony zachodniej, a w nowej części umieszczono kaplicę, nowicjat, salę gimnastyczną i poradnię dla matek^[2]. Kaplicę i Dom Prowincjonalny poświęcił bp Stanisław Adamski w 1931 roku^[7]. W przededniu II wojny światowej mieszkało i pracowało tutaj 55 sióstr jadwiżanek^[2].

Po wybuchu II wojny światowej, w pierwszych dniach września 1939 roku jadwiżanki wraz z harcerzami-wychowankami utworzyły lazaret^[8]. 13 października 1941 roku zostały one wysiedlone, dzieci przekazano do innych sierocińców, a ich siedzibę przeznaczono dla szkoły pielęgniarskiej Nationalsozialistische Volkswohlfahrt i administracji^[2][6].

Siostry jadwiżanki powróciły do bogucickiego klasztoru w styczniu 1945 roku, a w lutym uruchomiły Dom Dziecka im. ks. Leopolda Markiefki (pierwszy powojenny sierociniec na terenie Katowic^[7]), a następnie przedszkole^[2]. Początkowo utrzymywały się z darowizn, pomocy UNRRA oraz władz miejskich^[8].

Klasztor w 1945 roku stał się siedzibą Prowincji Katowickiej Zgromadzenia Sióstr Świętej Jadwigi. Od 1949 roku ograniczano wpływ sióstr na pracę domu dziecka, a w 1955 roku nakazano im zamknąć przedszkole. W 1961 roku dotychczasowych wychowanków domu dziecka przeniesiono do innych placówek, a w Bogucicach umieszczono dzieci lekko upośledzone. Sam natomiast zakład przeszedł w zarząd prorządowego Zrzeszenia Katolików Caritas, a budynki upaństwowiono^[2].

Po 1989 roku nastąpiło pełne przywrócenie działalności jadwiżanek w Bogucicach^[8]. W 1990 roku zgromadzenie ponownie zostało właścicielem gmachu przy ulicy Leopolda 1-3 w Katowicach, w 1991 roku otwarto dwuoddziałowe Publiczne Przedszkole Zgromadzenia Sióstr św. Jadwigi przy domu prowincjalnym w Katowicach^[9], natomiast w 2009 roku przy klasztorze zostało poświęcone okno życia^[10].

Klasztor przy ulicy Leopolda 1-3 w Katowicach, na terenie dzielnicy Bogucice, jest siedzibą Prowincji Katowice Zgromadzenia Sióstr Świętej Jadwigi. Znajduje się tam dom prowincjalny, postulat i nowicjat^[1], a także Publiczne Przedszkole Zgromadzenia Sióstr Świętej Jadwigi w Katowicach^[11][12] i placówki opiekuńczo-wychowawcze (w tym Centrum Administracyjne „Wspieranie w rozwoju” Placówek Opiekuńczo-Wychowawczych)^[13].

Jadwiżanki pracują także przy parafii św. Szczepana w Katowicach i kurii metropolitalnej^[14], w pobliskim szpitalu bonifratrów^[2], a także prowadzą także dni skupienia dla dziewcząt, maturzystek i animatorek Dzieci Maryi^[12].

Gmach klasztoru jadwiżanek w Katowicach powstał w latach 1857–1858 i był kilkukrotnie rozbudowany oraz przebudowywany^[3]. Jest to obiekt trójskrzydłowy z ogrodem i ogrodzeniem, wzniesiony stylu historyzmu i modernizmu, murowany z cegły^[15].

Skrzydło wschodnie jest czterokondygnacyjne i kryte jest dachem dwuspadowym. Posiada ryzality zakończone szczytami, glorietę wieńczącą budynek na środkowej osi, pinakle, gzymsy i ozdobne obramienia otworów. Skrzydło środkowe jest trójkondygnacyjne z poddaszem, kryte dachem dwuspadowym z lukarnami. Posiada ryzalit pozorny zamknięty szczytem z blendowaniem ze sgraffitowanym wizerunkiem św. Jadwigi, zwieńczony kopułką, a także gzymsy oraz ozdobny portal i obramienia okien. Skrzydło zachodnie jest czterokondygnacyjne i kryte jest dachem płaskim, z attyką^[15].

Cały zespół okala ceglane ogrodzenie, artykułowane filarami, w pierzei ulic Leopolda i Ludwika z dekoracją płycinową. Od strony ulicy Ludwika znajduje się brama wjazdowa^[15].

Zespół zabudowy klasztoru jadwiżanek wpisany został do rejestru zabytków nieruchomych 26 maja 1888 roku pod nr. A/1368/88 i 25 marca 2024 roku pod nr. A/1368/24. Ponadto znajduje się w gminnej ewidencji zabytków miasta Katowice^[16][17].

• AntoniA. Barciak AntoniA., EwaE. Chojecka EwaE., SylwesterS. Fertacz SylwesterS. (red.), Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo, t. 1, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2012, ISBN 978-83-87727-24-6  (pol.).
• BronisławB. Czaplicki BronisławB., Górnośląski duszpasterz ks. Leopold Markiefka (1813–1882) i jego dzieła, Lubliniec: Wydawnictwo SM Niniwa, 2014, ISBN 978-83-939332-0-4  (pol.).
• GrzegorzG. Grzegorek GrzegorzG., PiotrP. Tabaczyński PiotrP., Parafie i kościoły Katowic, Katowice: Wydawnictwo „Prasa i Książka”, 2014, ISBN 978-83-63780-06-7  (pol.).
• AntoniA. Steuer AntoniA., Leksykon bogucki, Muzeum Historii Katowic, 2025 [dostęp 2025-04-23]  (pol.).
• LucynaL. Sulerzyska LucynaL., LeszekL. Danilczyk LeszekL., MariaM. Kasprzyk MariaM., Studium historyczno-urbanistyczne Katowic w granicach administracyjnych. Bogucice. Tom I Tekst, Opublikowano w: Miejski System Zarządzania – Katowicka Infrastruktura Informacji Przestrzennej. Zabytki, Kraków: Pracownie Konserwacji Zabytków „ARKONA” Sp. z o.o. Pracownia Dokumentacji Naukowo-Historycznej, 1995  (pol.).