Kolczakowiec

Kolczakowiec
	Proechimys
	J.A. Allen, 1899
	; Kolczakowiec długoogonowy (P. longicaudatus)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Rząd	gryzonie
Podrząd	jeżozwierzowce
Infrarząd	jeżozwierzokształtne
Nadrodzina	Octodontoidea
Rodzina	kolczakowate
Podrodzina	kolczaki
Plemię	Myocastorini
Rodzaj	kolczakowiec
	Typ nomenklatoryczny
	Echimys trinitatis J.A. Allen & F.M. Chapman, 1893
Synonimy
	Proechinomys: D.G. Elliot, 1904;
	Proechinomys: D.G. Elliot, 1904;
Gatunki
	22 gatunki – zobacz opis w tekście
	22 gatunki – zobacz opis w tekście

Kolczakowiec^[3] (Proechimys) – rodzaj ssaków z podrodziny kolczaków (Echimyinae) w obrębie rodziny kolczakowatych (Echimyidae).

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Ameryce Środkowej i Południowej^[4]^[5]^[6].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 141–300 mm, długość ogona 88–240 mm; masa ciała 100–1000 g^[5].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1899 roku amerykański zoolog Joel Asaph Allen w artykule zatytułowanym Nazwy rodzajowe Echimys i Loncheres, opublikowanym w czasopiśmie „Bulletin of the American Museum of Natural History”^[1]. Gatunkiem typowym jest (oryginalne oznaczenie) kolczakowiec trynidadzki (P. trinitatis).

Etymologia

Proechimys (Proechinomys): gr. προ pro ‘blisko, w pobliżu’; rodzaj Echimys G. Cuvier, 1809 (kolczak)^[7].

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki^[8]^[9]^[4]^[3]:

Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa^[3]	Podgatunki^[5]^[4]^[9]	Rozmieszczenie geograficzne^[5]^[4]^[9]	Podstawowe wymiary^[5]^[9]^[b]	Status IUCN^[10]
Proechimys canicollis	(J.A. Allen, 1899)	kolczakowiec kolumbijski	gatunek monotypowy	od doliny dolnego biegu rzeki Magdalena (północno-wschodnia Kolumbia) na wschód do jeziora Maracaibo (północno-zachodnia Wenezuela); zakres wysokości: 0–1700 m n.p.m.	DC: około 22 cm DO: około 16,8 cm MC: brak danych	LC
Proechimys decumanus	(O. Thomas, 1899)	kolczakowiec pacyficzny	gatunek monotypowy	pacyficzne, przybrzeżne niziny w Ekwadorze i północno-zachodnim Peru; zakres wysokości: 0–800 m n.p.m.	DC: 26–30 cm DO: około 19,6 cm MC: brak danych	NT
Proechimys simonsi	O. Thomas, 1900	kolczakowiec nadrzeczny	gatunek monotypowy	wschodnie zbocza Andów i Nizina Amazonki w południowej Kolumbii, wschodnim Ekwadorze, wschodnim Peru, północnej Boliwii i zachodniej Brazylii; zakres wysokości: 50–2000 m n.p.m.	DC: 16,5–27 cm DO: 11,8–23 cm MC: 160–400 g	LC
Proechimys echinothrix	M.N.F. da Silva, 1998	kolczakowiec sztywnokolcy	gatunek monotypowy	endemit Brazylii: obie strony rzeki Amazonka, na zachód od rzek Rio Negro i Madeira; być może południowo-wschodnia Kolumbia; zakres wysokości: około 300 m n.p.m.	DC: 14,1–24 cm DO: 10,6–21 cm MC: 240–280 g	LC
Proechimys semispinosus	(Tomes, 1860)	kolczakowiec środkowoamerykański	10 podgatunków	wschodni Honduras, wschodnia i południowa Nikaragua, Kostaryka, Panama (wraz z Wyspami Perłowymi), zachodnia Kolumbia (wraz z wyspą Gorgona) oraz zachodni Ekwador; zakres wysokości: 0–500 m n.p.m.	DC: około 29 cm DO: około 24 cm MC: 0,26–1 kg	LC
Proechimys oconnelli	J.A. Allen, 1913	kolczakowiec pustelniczy	gatunek monotypowy	na wschód od wschodnich Andów u źródeł rzek Meta i Guaviare; zakres wysokości: 170–700 m n.p.m.	DC: około 25 cm DO: około 17,5 cm MC:brak danych	DD
Proechimys quadruplicatus	Hershkovitz, 1948	kolczakowiec nizinny	gatunek monotypowy	południowa i wschodnia Kolumbia, południowa Wenezuela, północno-zachodnia Brazylia, wschodni Ekwador i północne Peru, w dużej mierze na północ od rzeki Amazonka, na wschód od rzeki Rio Negro	DC: 21–29 cm DO: 12,5–20 cm MC: 300–700 g	LC
Proechimys steerei	E.A. Goldman, 1911	kolczakowiec zalewowy	gatunek monotypowy	wschodnie Peru, północno-zachodnia Boliwia i zachodnia Brazylia, w dużej mierze na południe od rzeki Amazonka, na północ od rzeki Amazonka, tuż na zachód od dolnego biegu rzeki Rio Negro; zakres wysokości: 50–400 m n.p.m.	DC: 21–49 cm DO: 12–21 cm MC: 300–800 g	LC
Proechimys goeldii	O. Thomas, 1905	kolczakowiec leśny	gatunek monotypowy	endemit Brazylii: wschodnia część Niziny Amazonki, głównie na południe od rzeki Amazonka i na wschód od rzeki Madeira, na południe do Mato Grosso; zakres wysokości: 0–300 m n.p.m.	DC: 18,8–27 cm DO: 10–17,1 cm MC: brak danych	LC
Proechimys guyannensis	(É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803)	kolczakowiec kajeński	gatunek monotypowy	Kotlina Amazonki w południowej i wschodniej Wenezueli, regionie Gujana i północno-wschodniej Brazylii (na wschód od rzeki Rio Negro, na północ od rzeki Amazonka); zakres wysokości: 0–500 m n.p.m.	DC: 18–23 cm DO: 11–18,6 cm MC: brak danych	LC
Proechimys roberti	O. Thomas, 1901	kolczakowiec brazylijski	gatunek monotypowy	endemit Brazylii: amazońskie niziny na południe od rzeki Amazonka, na południe do cerrado (Goiás i Mato Grosso); zakres wysokości: 0–1000 m n.p.m.	DC: 20–23 cm DO: około 16 cm MC: 170–240 g	LC
Proechimys pattoni	M.N.F. da Silva, 1998	kolczakowiec peruwiański	gatunek monotypowy	źródła rzeki Juruá (zachodnia Brazylia oraz wschodnie i południowo-wschodnie Peru)	DC: 14,6–19,3 cm DO: 10,6–14,1 cm MC: 100–120 g	LC
Proechimys kulinae	M.N.F. da Silva, 1998	kolczakowiec indiański	gatunek monotypowy	północno-wschodnie Peru (na południe od rzeki Amazonka) i zachodnia Brazylia (środkowy bieg rzeki Juruá); zakres wysokości: 120–180 m n.p.m.	DC: 14,4–19 cm DO: 9,5–14 cm MC: 130–170 g	DD
Proechimys gardneri	M.N.F. da Silva, 1998	kolczakowiec skryty	gatunek monotypowy	zachodnia Brazylia pomiędzy rzekami Madeira i Juruá oraz skrajnie północna Boliwia; zakres wysokości: około 300 m n.p.m.	DC: 15,4–21 cm DO: 8,8–15,2 cm MC: 110–180 g	DD
Proechimys chrysaeolus	(O. Thomas, 1898)	kolczakowiec złotawy	gatunek monotypowy	endemit Kolumbii: doliny dolnego biegu rzeki Cauca i rzeki Magdalena na zachód od Andów; zakres wysokości: 50–900 m n.p.m.	DC: 21–22 cm DO: 14,5–16 cm MC: około 370 g	DD
Proechimys mincae	(J.A. Allen, 1899)	kolczakowiec schowany	gatunek monotypowy	endemit Kolumbii: dolina dolnego biegu rzeki Magdalena w Sierra Nevada de Santa Marta; zakres wysokości: 0–500 m n.p.m.	DC: 22–23 cm DO: 20–21 cm MC: brak danych	DD
Proechimys guairae	O. Thomas, 1901	kolczakowiec wenezuelski	3 podgatunki	północno-wschodnia Kolumbia oraz zachodnia i północna Wenezuela (na wschód od Kordyliery Środkowej; zakres wysokości: 0–800 m n.p.m.	DC: 21–24 cm DO: 17–20 cm MC: 340–400 g	LC
Proechimys trinitatis	(J.A. Allen & F.M. Chapman, 1893)	kolczakowiec trynidadzki	gatunek monotypowy	Trynidad i Tobago (Trynidad) oraz przyległe przybrzeżne niziny północno-wschodniej Wenezueli; zakres wysokości: 0–1300 m n.p.m.	DC: 26–27 cm DO: 20–21 cm MC: około 460 g	DD
Proechimys hoplomyoides	(Tate, 1939)	kolczakowiec gujański	gatunek monotypowy	południowa i południowo-wschodnia Wenezuela (stoliwo w Amazonii i Wyżynie Gujańskiej) oraz przyległe zachodnia Gujana i północna Brazylia; zakres wysokości: 130–2300 m n.p.m.	DC: około 21 cm DO: około 15,4 cm MC: brak danych	DD
Proechimys brevicauda	(A. Günther, 1877)	kolczakowiec krótkoogonowy	gatunek monotypowy	południowa Kolumbia, wschodni Ekwador, wschodnie Peru, północno-zachodnia Boliwia i zachodnia Brazylia (Acre, być może Amazonas); zakres wysokości: 200–1800 m n.p.m.	DC: 18,9–25 cm DO: 13,7–16,7 cm MC: 240–490 g	LC
Proechimys longicaudatus	(Rengger, 1830)	kolczakowiec długoogonowy	gatunek monotypowy	południowo-środkowa Brazylia, wschodnia Boliwia i północny Paragwaj; zakres wysokości: 50–1000 m n.p.m.	DC: 22–25 cm DO: 13,1–15 cm MC: brak danych	LC
Proechimys cuvieri	F. Petter, 1978	kolczakowiec amazoński	gatunek monotypowy	wschodni Ekwador, północno-wschodnie Peru, południowo-wschodnia Kolumbia i zachodnia Brazylia na wschód od ujścia rzeki Amazonka, na północ do wschodniej Wenezueli i regionu Gujana; zakres wysokości: 0–500 m n.p.m.	DC: 21–23 cm DO: 14,4–16,8 cm MC: 260–420 g	LC

Kategorie IUCN: LC – gatunek najmniejszej troski, NT – gatunek bliski zagrożenia, DD – gatunki o nieokreślonym stopniu zagrożenia.

Uwagi

↑ Nieuzasadniona poprawka Proechimys J.A. Allen, 1899.
↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

1 2 J.A. Allen. The generic names Echimys and Loncheres. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 12, s. 257, 1899. (ang.).
↑ D.G. Elliot. The land and sea mammals of Middle America and the West Indies. „Publication. Field Columbian Museum. Zoological series”. 4 (1), s. 385, 1904. (ang.).
1 2 3 Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 295. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
1 2 3 4 C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 574–576. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
1 2 3 4 5 P.-H. Fabre, J. Patton & Y. Leite: Family Echimyidae (Hutias, Coypu South and American Spiny-rats). W: D.E. Wilson, T.E. Lacher, Jr & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 609–619. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Proechimys. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-12-22].
↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 569, 1904. (ang.).
↑ C.J. Burgin, J.S. Zijlstra, M.A. Becker, H. Handika, J.M. Alston, J. Widness, S. Liphardt, D.G. Huckaby & N.S. Upham: The ASM Mammal Diversity Database. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 2.1) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2025-05-08]. (ang.).
1 2 3 4 Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 369–370. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Taxonomy: Proechimys – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2025-05-08]. (ang.).

[2] Nieuzasadniona poprawka Proechimys J.A. Allen, 1899.

[11] DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

[Allen-1] 1 2 J.A. Allen. The generic names Echimys and Loncheres. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 12, s. 257, 1899. (ang.).

[ell-3] D.G. Elliot. The land and sea mammals of Middle America and the West Indies. „Publication. Field Columbian Museum. Zoological series”. 4 (1), s. 385, 1904. (ang.).

[Cichocki&inni-4] 1 2 3 Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 295. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-5] 1 2 3 4 C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 574–576. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Fabre&inni-6] 1 2 3 4 5 P.-H. Fabre, J. Patton & Y. Leite: Family Echimyidae (Hutias, Coypu South and American Spiny-rats). W: D.E. Wilson, T.E. Lacher, Jr & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 609–619. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).

[Wilson&Reeder-7] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Proechimys. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-12-22].

[Palmer-8] T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 569, 1904. (ang.).

[mdd-9] C.J. Burgin, J.S. Zijlstra, M.A. Becker, H. Handika, J.M. Alston, J. Widness, S. Liphardt, D.G. Huckaby & N.S. Upham: The ASM Mammal Diversity Database. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 2.1) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2025-05-08]. (ang.).

[amw-10] 1 2 3 4 Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 369–370. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[12] Taxonomy: Proechimys – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2025-05-08]. (ang.).

[1]

[a]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[b]

[10]