Koszatniczka

Koszatniczka
Octodon
E.T. Bennett, 1832[1]
Ilustracja
Koszatniczka pospolita (O. degus)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

gryzonie

Podrząd

jeżozwierzowce

Infrarząd

jeżozwierzokształtne

Nadrodzina

Octodontoidea

Rodzina

koszatniczkowate

Rodzaj

koszatniczka

Typ nomenklatoryczny

Octodon cumingii E.T. Bennett, 1832 (= Sciurus degus G.I. Molina, 1782)

Synonimy
  • Dendroleius Meyen, 1833[2]
  • Dendrobius[a]: Meyen, 1833[3]
Gatunki

5 gatunków – zobacz opis w tekście

Koszatniczka[4], koszatniczek[5] (Octodon) – rodzaj ssaków z rodziny koszatniczkowatych (Octodontidae). Najliczniejszym przedstawicielem rodzaju jest koszatniczka pospolita (O. degus). Koszatniczki tego gatunku są popularnym gatunkiem hodowanym hobbystycznie[6].

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Ameryce Południowej[7][8][9].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 125–221 mm, długość ogona 81–170 mm; masa ciała 92–300 g[8][10].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1832 roku brytyjski zoolog Edward Turner Bennett w artykule zatytułowanym Charakterystyka nowego rodzaju ssaków z gromady gryzoni z Chile, przedstawiona przez Pana Cuminga, opublikowanym w czasopiśmie „Proceedings of the Committee of Science and Correspondence of the Zoological Society of London”[1]. Gatunkiem typowym jest (oznaczenie monotypowe) koszatniczka pospolita (O. degus).

Etymologia

  • Octodon: łac. octo ‘osiem’; gr. οδους odous, οδοντος odontos ‘ząb’[11]; w aluzji do ukształtowania trzonowców[12], a nie ilości zębów[13][14].
  • Dendroleius (Dendrobius): gr. δενδρον dendron ‘drzewo’; λεια leia ‘łup, zdobycz’[15]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Sciurus degus Molina, 1782.

Nazwa zwyczajowa

We wcześniejszej polskiej literaturze zoologicznej nazwa „koszatniczka” była stosowana dla oznaczenia gatunku Octodon degus[16][17]. W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” gatunkowi temu przypisano nazwę koszatniczka pospolita, rezerwując nazwę „koszatniczka” dla rodzaju Octodon[4].

Podział systematyczny

Rodzaj Octodon bywa dzielony (Anna Sporon w 1990 roku i Sharon Vanderlip[18] w 2001) na kilka gatunków: najczęściej spotykaną koszatniczkę (pospolitą), nadbrzeżną i leśną. W literaturze podawana jest jeszcze zamieszkująca chilijskie wyspy przybrzeżne koszatniczka pacyficzna[9]. Do rodzaju należą następujące gatunki[19][10][7][4]:

Grafika Gatunek Autor i rok opisu Nazwa zwyczajowa[4] Podgatunki[8][7][10] Rozmieszczenie geograficzne[8][7][10] Podstawowe wymiary[8][10][b] Status
IUCN[20]
 Octodon degus (G.I. Molina, 1782) koszatniczka pospolita gatunek monotypowy endemit Chile: dolne zbocza w Andach pomiędzy Atakama i Valparaíso; zakres wysokości: 0–2000 m n.p.m. DC: 16,9–21 cm
DO: 8,1–13,8 cm
MC: 200–300 g		  LC 
Octodon pacificus Hutterer, 1994 koszatniczka pacyficzna gatunek monotypowy endemit Chile: wyspa Mocha (Biobío); zakres wysokości: około 390 m n.p.m. DC: 12,5–19,5 cm
DO: 16,5–17 cm
MC: około 290 g		  CR 
Octodon ricardojeda D’Elía, Teta, Verzi, Cadenillas & J.L. Patton, 2020 gatunek monotypowy Argentyna (zachodnie Neuquén) oraz Chile (rezerwat Malalcauello, północno-wschodnia Araukania); zakres wysokości: 500–1100 m n.p.m. DC: około 19,2 cm
DO: około 13,4 cm
MC: około 195 g		  NE 
Octodon bridgesii G.R. Waterhouse, 1845 koszatniczka leśna gatunek monotypowy Chile (Kordyliera Nadbrzeżna i Andy od O’Higgins do Araukania) i Argentyna (Neuquén); zakres wysokości: 0–1200 m n.p.m. DC: 15–20 cm
DO: 10,2–16,7 cm
MC: około 92 g		  VU 
Octodon lunatus Osgood, 1943 koszatniczka nadbrzeżna gatunek monotypowy endemit Chile: Kordyliera Nadbrzeżna od Parku Narodowego Bosque de Fray Jorge (Coquimbo) do Quilpué (Valparaíso); zakres wysokości: 0–1200 m n.p.m. DC: 16,7–22 cm
DO:15,2–16,1 cm
MC: około 233 g		  NT 

Kategorie IUCN:  NT  – gatunek bliski zagrożenia,  VU  – gatunek narażony,  EN  – gatunek zagrożony,  CR  – gatunek krytycznie zagrożony;  NE  – gatunki niepoddane jeszcze ocenie.

Koszatniczka pospolita jest wykorzystywana jako zwierzę laboratoryjne. Została także udomowiona i jest popularnym zwierzęciem hobbystycznym[6].

Uwagi

  1. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Dendroleius Meyen, 1833.
  2. ↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

  1. 1 2 E.T. Bennett. Characters of a New Genus of Rodcnt Mammalia, from Chili, presented by Mr. Cuming. „Proceedings of the Committee of Science and Correspondence of the Zoological Society of London”. 2, s. 46, 1832. (ang.).
  2. ↑ Meyen 1833 ↓, s. tab. xliv.
  3. ↑ Meyen 1833 ↓, s. 601.
  4. 1 2 3 4 Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 292. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  5. ↑ Erazm Majewski: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich: zawierający ludowe oraz naukowe nazwy i synonimy polskie, używane dla zwierząt i roślin od XV-go wieku aż do chwili obecnej, źródłowo zebrane i zestawione z synonimami naukowemi łacińskiemi w podwójnym porządku alfabetycznym i pomnożone porównawczym materyałem, zaczerpniętym z innych języków słowiańskich, Tom 2. Warszawa: Nakładem Autora; Skład Główny w Warszawie w księgarni E. Wendego i S-ki, 1894, s. 1–957.
  6. 1 2 Barbara Gneiser. Abdominale Sonographie beim Degu ( Octodon degus , Molina 1782). „Inaugural-Dissertation”, s. 1–146, 2006. Ludwig-Maximilians-Universität München. (niem.).
  7. 1 2 3 4 C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 568. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  8. 1 2 3 4 5 A. Ojeda: Family Octodontidae (Viscacha Rats, Degus, Rock Rats and Coruro). W: D.E. Wilson, T.E. Lacher Jr. & R.A. Mittermeier: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 549–550. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).
  9. 1 2 D.E. Wilson & D.M. Reeder (red. red.): Genus Octodon. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-12-18].
  10. 1 2 3 4 5 Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 365. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  11. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 469.
  12. ↑ Ruprecht, Kościów, Kłys (ibid)
  13. ↑ Andrzej Lech Ruprecht, Robert Kościów, Grzegprz Kłys. Koszatniczka Octodon degus (Molina , 1782) , Octodontidae (Rodentia) nowym gatunkie m w faunie ssaków Polski. „Chrońmy przyrodę ojczystą”. LXI (61), s. 69–76, 2005. Instytut Ochrony Przyrody PAN. (pol.).
  14. ↑ Andrzej L. Ruprecht, Robert Kościów, Grzegorz Kłys: Koszatniczka "Octodon degus" (Molina, 1782), Octodontidae (Rodentia). 2005.
  15. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 222.
  16. ↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 140, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
  17. ↑ Zygmunt Kraczkiewicz: Ssaki. Wrocław: Polskie Towarzystwo Zoologiczne – Komisja Nazewnictwa Zwierząt Kręgowych, 1968, s. 81, seria: Polskie nazewnictwo zoologiczne.
  18. ↑ Sharon Lynn Vanderlip: DEGU. A Complete Pet Owner Manual; Barron’s Educational Series, Londyn 2001
  19. ↑ C.J. Burgin, J.S. Zijlstra, M.A. Becker, H. Handika, J.M. Alston, J. Widness, S. Liphardt, D.G. Huckaby & N.S. Upham: The ASM Mammal Diversity Database. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 2.1) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2025-05-11]. (ang.).
  20. ↑ Taxonomy: Octodon – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2025-05-11]. (ang.).

Bibliografia

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.