Kowalstwo w Giumri

Tradycja kowalstwa w Giumri[a]
Niematerialne dziedzictwo kulturowe UNESCO
Ilustracja
Ręcznie kuta brama przy pomniku Garegina Nyżdeha w Giumri (2013)
Państwo

 Armenia

Typ

niematerialne dziedzictwo kulturowe

Numer ref.

01967

Region[b]

Europa i Ameryka Północna

Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę

2023
na 18. sesji

Położenie na mapie Armenii
Mapa konturowa Armenii, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Tradycja kowalstwa w Giumri”
Położenie na mapie Europy
Mapa konturowa Europy, blisko prawej krawiędzi nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Tradycja kowalstwa w Giumri”
Ziemia40°47′33,4″N 43°50′45,6″E/40,792611 43,846000

Kowalstwo w Giumri – rodzaj tradycyjnego rzemiosła praktykowanego w mieście Giumri, w prowincji Szirak, w północno-zachodniej Armenii.

W 2023 roku podczas odbywającej się w Kasane, w Botswanie 18. sesji Międzyrządowego Komitetu ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego tradycja kowalstwa w Giumri wpisana została na listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO[1]. Nazwa wpisu w języku angielskim to Tradition of blacksmithing in Gyumri, zaś w języku ormiańskim – Giumrii darpnutian awandujty (Գյումրիի դարբնության ավանդույթը[2]).

Charakterystyka

Detale jednej z żelaznych bram w mieście (2015)

Kowalstwo historycznie było w Armenii rzemiosłem popularnym i powszechnie wykonywanym. Z czasem jednak, wraz z industrializacją i postępem technologicznym, praktyka ta stawała się stopniowo wypierana z życia Ormian i w latach 60. i 70. XX wieku niemal zupełnie zanikła na terenie tego kraju[2][3]. Pojedyncze kuźnie do dziś funkcjonują m.in. w Erywaniu, Asztaraku i Sisjanie, jednak są one zmodernizowane, a ich działalność nie ma już charakteru tradycyjnego rzemiosła[2]. Na wsiach kowalstwo zanikło zupełnie[2].

Jedynym miejscem, gdzie kowalstwo przetrwało – nie tylko jako sztuka rzemieślnicza, ale również ważny element codziennego życia lokalnej społeczności – jest miasto Giumri położone w prowincji Szirak, w północno-zachodniej części Armenii[2][1]. Mieszkańcy miasta nie tylko zachowują wyroby dawnych rzemieślników, takie jak kraty okienne, ogrodzenia, bramy, drzwi, świeczniki czy żyrandole[3][1], ale także wciąż zamawiają i wykorzystują w swoim codziennym życiu produkty z żelaza wykonywane ręcznie[3]. Tradycyjne wyroby obecne są w zarówno w domach prywatnych, jak i w instytucjach oraz w przestrzeni publicznej[1].

Kowalstwo w Giumri różni się od dawnego kowalstwa wiejskiego oraz od kowalstwa w innych miastach tym, że zawsze kładziono w nim duży nacisk na walory artystyczne wytwarzanych produktów i ich estetyczny wygląd[2].

Brama do Domu-muzeum poety Howhannesa Sziraza (2012)

Aktywną rolę w ochronie i transmisji tradycji kowalstwa w Giumri oraz wiedzy o jego historii odgrywają kowale, z których część należy już do 5. lub 6. pokolenia mistrzów tego fachu[1][3]. Najdłużej tym rzemiosłem zajmują się przedstawiciele rodzin Papojan, Martirosjan i Mnojan, którzy swoje umiejętności i indywidualny styl przekazują z pokolenia na pokolenie swoim dzieciom i wnukom[2]. Naukę rzemiosła rozpoczynają chłopcy w wieku 8–10 lat, którzy pomagają swym ojcom w pracach niewymagających sił fizycznej. Z czasem powierza się im coraz bardziej zaawansowane zadania i ok. 17.–18. roku życia mogą oni wykonywać główne etapy procesu produkcji. W wieku 20–22 lat młodzi kowale mogą podejmować indywidualną pracę, a po 25. roku życia mogą pracować jako samodzielni mistrzowie. Otrzymaniu statusu mistrza kowalskiego tradycyjnie towarzyszy specjalna ceremonia[2].

Wiedza o lokalnym kowalstwie przekazywana i promowana jest również w sposób formalny, za pośrednictwem muzeów oraz dwóch wyspecjalizowanych instytucji edukacyjnych – Państwowej Akademii Sztuk Pięknych Armenii (oddział w Giumri) oraz Wyższej Szkoły Rzemiosła nr 1[3]. W obu kowalstwo i artystyczna obróbka metalu stanowią główne dziedziny nauczania[2].

Choć przez wieki w sztuce kowalstwa dominowali mężczyźni, to od lat 70. XX wieku tendencja ta zaczęła się zmieniać i np. w rodzinie Papojan kobiety wspierały w pracy w kuźniach swoich mężów i ojców[2].

Galeria

Przypisy

  1. 1 2 3 4 5 UNESCO – Tradition of blacksmithing in Gyumri [online], ich.unesco.org [dostęp 2025-03-28] (ang.).
  2. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Tradition of blacksmithing in Gyumri – Nomination form [online], ich.unesco.org, 24 marca 2022 [dostęp 2025-03-28] (ang.).
  3. 1 2 3 4 5 Polski Komitet ds. UNESCO, Armenia [online], www.unesco.pl [dostęp 2025-03-28] (pol.).
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.