Krótkonos

Krótkonos
	Isoodon
	Desmarest, 1817
	; Krótkonos brązowy (I. obelsus)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Nadrząd	australotorbowe
Rząd	jamrajokształtne
Rodzina	jamrajowate
Podrodzina	jamraje
Rodzaj	krótkonos
	Typ nomenklatoryczny
	Didelphis obesula G.K. Shaw, 1797
Synonimy
	Isodon: Agassiz, 1842; Thylacis Simpson, 1945; Thylacis Haltenorth, 1958;
	Isodon: Agassiz, 1842; Thylacis Simpson, 1945; Thylacis Haltenorth, 1958;
Gatunki
	5 gatunków – zobacz opis w tekście
	5 gatunków – zobacz opis w tekście

Krótkonos^[5] (Isoodon) – rodzaj niewielkich ssaków z podrodziny jamrajów (Peramelinae) w obrębie rodziny jamrajowatych (Peramelidae).

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Australii i Papui-Nowej Gwinei^[6]^[7]^[8].

Morfologia

Długość ciała 19–47 cm, długość ogona 8,4–21,5 cm; masa ciała 0,25–3,1 kg; samce są znacznie większe i cięższe od samic^[7]^[9].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1817 roku francuski zoolog Anselme Gaëtan Desmarest w haśle Isoodon opublikowanym w Nowym słowniku historii naturalnej mającym zastosowanie w sztuce, rolnictwie, gospodarce wiejskiej i krajowej, medycynie itp.^[1]. Gatunkiem typowym jest (oznaczenie monotypowe) krótkonos brązowy (I. obesulus).

Etymologia

Isoodon: gr. ισος isos ‘równy, podobny’; οδους odous, οδοντος odontos ‘ząb’^[10].
Thylacis: gr. θυλαξ thulax, θυλακος thulakos ‘kieszonka, woreczek’^[11].

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące gatunki^[12]^[9]^[6]^[5]:

Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa^[5]	Podgatunki^[7]^[6]^[9]	Rozmieszczenie geograficzne^[7]^[6]^[9]	Podstawowe wymiary^[7]^[9]^[c]	Status IUCN^[13]
Isoodon obesulus	(G.K. Shaw, 1797)	krótkonos brązowy	3 podgatunki	endemit Australii: Nowa Południowa Walia, Wiktoria, kontynentalna Australia Południowa, Wyspa Kangura, Wyspy Nuyts i Tasmania	DC: 28–36 cm DO: 9–14,5 cm MC: 0,4–1,8 kg	LC
Isoodon fusciventer	(J.E. Gray, 1841)		gatunek monotypowy	endemit Australii: południowo-zachodnia Australia Zachodnia	DC: 28–36 cm DO: 9–14,5 cm MC: 0,4–1,8 kg	NE
Isoodon peninsulae	O. Thomas, 1922		gatunek monotypowy	endemit Australii: północny Queensland (półwysep Jork)	DC: brak danych cm DO: brak danych MC: brak danych	NE
Isoodon auratus	(E.P. Ramsay, 1887)	krótkonos złocisty	3 podgatunki	endemit Australii: Australia Zachodnia (północno-zachodnia część regionu Kimberley oraz kilka wysp) i Terytorium Północne (Ziemia Arnhema i wyspa Marchinbar); introdukowany na kilka wysp	DC: 19–29 cm DO: 8,4–12,1 cm MC: 300–670 g	VU
Isoodon macrourus	(J. Gould, 1842)	krótkonos wielkoogonowy	3 podgatunki	Australia (północna Australia Zachodnia, północne Terytorium Północne, Queensland na południe do środkowo-wschodniej Nowej Południowej Walii włącznie wieloma wyspami) i południowa Papua-Nowa Gwinea; zakres wysokości: 0–1200 m n.p.m.	DC: 30–47 cm DO: 8–21 cm MC: 0,5–3,1 kg	LC

Kategorie IUCN: LC – gatunek najmniejszej troski, VU – gatunek narażony; NE – gatunki niepoddane jeszcze ocenie.

Uwagi

↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Isoodon Desmarest, 1817.
1 2 Błędna identyfikacja Thylacis Illiger, 1811.
↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

1 2 A.G. Desmarest: Isoodon. W: Nouveau dictionnaire d’histoire naturelle, appliquée aux arts, à l’agriculture, à l’économie rurale et domestique, à la médecine, etc.. Wyd. Nouv. éd. presqu’ entièrement refondue et considérablement angmentée. T. 16. Paris: Chez Deterville, 1817, s. 409. (fr.).
↑ Mammalia. W: L. Agassiz: Nomenclator zoologicus, continens nomina systematica generum animalium tam viventium quam fossilium, secundum ordinem alphabeticum disposita, adjectis auctoribus, libris, in quibus reperiuntur, anno editionis, etymologia et familiis, ad quas pertinent, in singulis classibus. Soloduri: Jent et Gassmann, 1842–1846, s. 16. (łac.).
↑ G.G. Simpson. The principles of classification and a classification of mammals. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 85, s. 44, 1945. (ang.).
↑ T. Haltenorth. Klassifikati on der Säugetiere, 1 (1, Ordnung Kloakentiere, Monotremata Bonaparte, 1838, und 2, Ordnung Beuteltiere, Marsupi alia Illiger, 1811 [=Didelphia Blainville, 1816]). „Handbuch der Zoologie”. 8 (16), s. 24, 1958. (niem.).
1 2 3 Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 9. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
1 2 3 4 C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 72. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
1 2 3 4 5 Ch. Dickman: Family Peramelidae (Bandicoots and Echymiperas). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 389–390. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Isoodon. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-10-24].
1 2 3 4 5 Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 50. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 353.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 677.
↑ C.J. Burgin, J.S. Zijlstra, M.A. Becker, H. Handika, J.M. Alston, J. Widness, S. Liphardt, D.G. Huckaby & N.S. Upham: The ASM Mammal Diversity Database. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 2.0) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2025-03-20]. (ang.).
↑ Taxonomy: Isoodon – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2025-03-20]. (ang.).

Bibliografia

T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).

[2] Niepoprawna późniejsza pisownia Isoodon Desmarest, 1817.

[a-4] 1 2 Błędna identyfikacja Thylacis Illiger, 1811.

[15] DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

[Desmarest-1] 1 2 A.G. Desmarest: Isoodon. W: Nouveau dictionnaire d’histoire naturelle, appliquée aux arts, à l’agriculture, à l’économie rurale et domestique, à la médecine, etc.. Wyd. Nouv. éd. presqu’ entièrement refondue et considérablement angmentée. T. 16. Paris: Chez Deterville, 1817, s. 409. (fr.).

[aga-3] Mammalia. W: L. Agassiz: Nomenclator zoologicus, continens nomina systematica generum animalium tam viventium quam fossilium, secundum ordinem alphabeticum disposita, adjectis auctoribus, libris, in quibus reperiuntur, anno editionis, etymologia et familiis, ad quas pertinent, in singulis classibus. Soloduri: Jent et Gassmann, 1842–1846, s. 16. (łac.).

[sim-5] G.G. Simpson. The principles of classification and a classification of mammals. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 85, s. 44, 1945. (ang.).

[Haltenorth-6] T. Haltenorth. Klassifikati on der Säugetiere, 1 (1, Ordnung Kloakentiere, Monotremata Bonaparte, 1838, und 2, Ordnung Beuteltiere, Marsupi alia Illiger, 1811 [=Didelphia Blainville, 1816]). „Handbuch der Zoologie”. 8 (16), s. 24, 1958. (niem.).

[Cichocki&inni-7] 1 2 3 Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 9. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-8] 1 2 3 4 C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 72. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Dickman-9] 1 2 3 4 5 Ch. Dickman: Family Peramelidae (Bandicoots and Echymiperas). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 389–390. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).

[Wilson&Reeder-10] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Isoodon. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-10-24].

[amw-11] 1 2 3 4 5 Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 50. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/item/88553#page/361/mode/1up_353]-12] Palmer 1904 ↓, s. 353.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/item/88553#page/685/mode/1up_677]-13] Palmer 1904 ↓, s. 677.

[mdd-14] C.J. Burgin, J.S. Zijlstra, M.A. Becker, H. Handika, J.M. Alston, J. Widness, S. Liphardt, D.G. Huckaby & N.S. Upham: The ASM Mammal Diversity Database. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 2.0) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2025-03-20]. (ang.).

[16] Taxonomy: Isoodon – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2025-03-20]. (ang.).

[1]

[a]

[2]

[b]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[c]

[13]