Kurt Tucholsky

Kurt Tucholsky

Kaspar Hauser, Peter Panter, Theobald Tiger, Ignaz Wrobel

Data i miejsce urodzenia	9 stycznia 1890 Berlin
Data i miejsce śmierci	21 grudnia 1935 Göteborg
Przyczyna śmierci	samobójstwo
Zawód, zajęcie	pisarz, publicysta, dziennikarz
Narodowość	niemiecka
Tytuł naukowy	doktor prawa
Alma Mater	Uniwersytet w Jenie
Wyznanie	od 1918 protestanckie

Kurt Tucholsky (ur. 9 stycznia 1890 w Berlinie, zm. 21 grudnia 1935 w Göteborgu) – niemiecki dziennikarz, publicysta i pisarz pochodzenia żydowskiego. Pisywał również pod pseudonimami Kaspar Hauser, Peter Panter, Theobald Tiger i Ignaz Wrobel^[1].

Jako małe dziecko mieszkał w Szczecinie w kamienicy na drugim piętrze (dziś kamienica na ulicy Generała Ludomiła Rayskiego nr. 29, biurowiec spółki Orlen)^[2]. Tam z powodów zawodowych przeniósł się jego ojciec, który był bogatym kupcem.

W latach 1910–1915 studiował w Berlinie i w Jenie. Studia ukończył jako doktor prawa. W czasie I wojny światowej walczył jako żołnierz na froncie wschodnim. W 1918 zmienił wyznanie na protestanckie. Jako korespondent prasowy mieszkał od 1924 we Francji^[1].

3 maja 1920 ożenił się z lekarką Else Weil (rozwód 14 lutego 1924), zamordowaną w 1942 w obozie koncentracyjnym Auschwitz -Birkenau). 30 sierpnia 1924 jego żoną została Mary Gerold (rozwód 21 sierpnia 1933).

W 1930 roku zamieszkał w Szwecji.

Po przejęciu władzy przez Hitlera konsekwentnie zwalczał faszyzm. Pisma Kurta Tucholsky`ego zostały w 1933 spalone, pozbawiono go obywatelstwa niemieckiego, a jego majątek został skonfiskowany. Problemy zdrowotne i finansowe wzmocniły w nim depresję. 20 grudnia 1935 roku zażył śmiertelną dawkę środków nasennych i alkoholu. Został przewieziony do szpitala w Göteborgu, tam zmarł następnego dnia^[3].

Tucholsky należał do najwybitniejszych publicystów Republiki Weimarskiej. Jako zaangażowany politycznie dziennikarz i czasowo również współwydawca tygodnika „Die Weltbühne” wpisywał się w tradycję innego wielkiego niemieckiego krytyka społecznego i pisarza Heinricha Heinego. Ponadto był satyrykiem oraz autorem sztuk kabaretowych. Sam siebie nazywał lewicowym demokratą i pacyfistą. W swoich tekstach wielokrotnie przestrzegał przed antydemokratycznymi tendencjami w polityce, wojsku i wymiarze sprawiedliwości, w tym przede wszystkim przed narodowym socjalizmem Adolfa Hitlera^[1].

Debiutował w 1907 satyrą na cesarza Wilhelma II. Pisał dla prasy, m.in. artykuły i wiersze dla satyrycznego pisma „Ulk” (1918-20 był redaktorem naczelnym tego tygodnika) oraz artykuły, recenzje dla (od 1913) tygodnika „Schaubühne”, (od 1918) „Weltbühne”, czasowo był współwydawcą tego pisma. 1919 i 1920 ukazały się w formie książkowej pierwsze zbiory jego artykułów i wierszy. Tucholsky przyczynił się do rozwoju krytycznego kabaretu politycznego w Niemczech^[1]. Trudne relacje z matką (ojciec zmarł w 1905) znalazły swój wyraz m.in. w artykule Rosa Bertens („Schaubühne” 1913), a również w powieści Schloß Gripsholm (1931). W tomie Deutschland, Deutschland über alles (1929) protestuje przeciwko skorumpowanym strukturom prawnym Republiki Weimarskiej oraz niemieckiemu szowinizmowi i militaryzmowi^[1].

W tekście Reise ins Dritte Reich (1932) napisał: „Ludzie tacy jak Mussolini czy gefrajter (starszy szeregowy) Hitler istnieją nie tyle z własnej siły, a z braku charakteru ich przeciwników”.

Polski wybór publicystyki Tucholsky`ego pt. Księga pięciu szyderców ukazał się w 1955 roku. Walory jego tekstów publicystycznych to klarowność i precyzja języka, ostrość ferowanych sądów, przenikliwość stawianych diagnoz^[1].

Oprócz tekstów publicystycznych Tucholsky pisał opowiadania, powieści, scenariusze filmowe, słuchowiska radiowe, wiersze, aforyzmy.

W 1978 roku odkryto i opublikowano prywatne zapiski pisarza z jego pobytu na emigracji. Dzienniki Q-Tagebücher należą do najważniejszych literackich dokumentów antyfaszystowskiej emigracji niemieckiej^[4].

• Rheinsberg – ein Bilderbuch für Verliebte (1912)
• Der Zeitsparer. Grotesken von Ignaz Wrobel (1914)
• Fromme Gesänge. Von Theobald Tiger mit einer Vorrede von Ignaz Wrobel (1919)
• Träumereien an preußischen Kaminen. Von Peter Panter (1920)
• Die verkehrte Welt in Knüttelversen dargestellt von Kaspar Hauser (1922)
• Ein Pyrenäenbuch (1927)
• Mit 5 PS (1928). Wyd. polskie: Księga pięciu szyderców. Wybór i tłum. Antoni Marianowicz; (prozę przeł. z niem. Jacek Fruhling) Czytelnik, Warszawa 1955
• Deutschland, Deutschland über alles. Ein Bilderbuch von Kurt Tucholsky und vielen Fotografen. Montiert von John Heartfield (1929)
• Das Lächeln der Mona Lisa (1929)
• Lerne lachen ohne zu weinen (1931)
• Schloss Gripsholm. Eine Sommergeschichte (1931). Wyd. polskie: Zamek Gripsholm PIW, Warszawa 1985, ISBN 83-06-01230-5.
• Christoph Kolumbus oder Die Entdeckung Amerikas. Komödie in einem Vorspiel und sechs Bildern. Von Walter Hasenclever und Peter Panter (1932)

Przyznawane są dwie nagrody im. Kurta Tucholsky'ego. Pierwsza z nich jest przyznawanym od 1995 roku wyróżnieniem w dziedzinie publicystyki literackiej przez Kurt-Tucholsky-Gesellschaft i wcześniej również przez Kurt-Tucholsky-Stiftung. Nagroda jest dedykowana „zaangażowanym i językowo charakterystycznym dziełom publicystyki literackiej”^[5]. Jedną z osób, które otrzymały to wyróżnienie jest Margarete Stokowski^[6].

Druga z nagród im. Kurta Tucholsky'ego jest przyznawana od 1985 roku przez szwedzki PEN Club pisarzom, którzy są prześladowani i zastraszeni we własnym kraju lub z tych powodów żyją na emigracji^[7].

Nagrodę otrzymali następujący pisarze^[8]:

Rok	Osoba	Państwo
1985	Adam Zagajewski	Polska
1986	Nagroda nie została przyznana
1987	Don Mattera	Południowa Afryka
1988	Sherko Bekas	Irak
1989	Augusto Roa Bastos	Paragwaj
1990	Bei Dao	Chiny
1991	Nuruddin Farah	Somalia
1992	Salman Rushdie	Indie
1993	Mirko Kovač	Jugosławia
1994	Taslima Nasrin	Bangladesz
1995	Szirali Numuradow	Turkmenistan
1996	Swiatłana Aleksijewicz	Białoruś
1997	Faraj Sarkohi	Iran
1998	Vincent P. Magombe	Uganda
1999	Flora Brovina	Kosowo
2000	Salim Barakat	Syria
2001	Asiye Zeybek Guzel	Turcja
2002	Rajko Đurić	Serbia
2003	Jun Feng	Chiny
2004	Yvonne Vera	Zimbabwe
2005	Samir El-Youssef	Palestyna
2006	Nasser Zarafshan	Iran
2007	Faraj Bayrakdar	Syria
2008	Lydia Cacho	Meksyk
2009	Dawit Isaak	Erytrea
2010	Abdul Samay Hamed	Afganistan
2011	Uładzimir Niaklajeu	Białoruś
2012	Samar Jazbek	Syria
2013	Masha Gessen	Rosja
2014	Muharrem Erbey	Turcja
2015	Arkadij Babczenko	Rosja
2016	Aslı Erdoğan	Turcja
2017	Yassin al-Haj Saleh	Syria
2018	Nasrin Sotoudeh	Iran
2019	Gui Minhai	Chiny
2020	Maria Ressa	Filipiny
2021	Dmitrij Strocew	Białoruś
2022	Perhat Tursun	Chiny
2023	Serhij Żadan	Ukraina

• Towarzystwo im. Kurta Tucholsky’ego
• Muzeum Literackie im. Tucholsky’ego w Rheinsbergu