Kusu (myszy)

Kusu
	Arvicanthis
	Lesson, 1842
	; Kusu nilowy (A. niloticus)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	gryzonie
Podrząd	Supramyomorpha
Infrarząd	myszokształtne
Nadrodzina	myszowe
Rodzina	myszowate
Podrodzina	myszy
Plemię	Arvicanthini
Rodzaj	kusu
	Typ nomenklatoryczny
	Lemmus niloticus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803
Synonimy
	Isomys Sundevall, 1843; Arviacanthis: Beddard, 1902;
	Isomys Sundevall, 1843; Arviacanthis: Beddard, 1902;
Gatunki
	12 gatunków (w tym 5 wymarłych) – zobacz opis w tekście
	12 gatunków (w tym 5 wymarłych) – zobacz opis w tekście

Kusu^[4] (Arvicanthis) – rodzaj ssaków z podrodziny myszy (Murinae) w obrębie rodziny myszowatych (Muridae).

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Afryce i na Półwyspie Arabskim^[5]^[6]^[7].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 115–188 mm, długość ogona 88–159 mm, długość ucha 13–24 mm, długość tylnej stopy 22–38 mm; masa ciała 48–180 g^[6]^[8].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1842 roku francuski zoolog René Lesson w publikacji swojego autorstwa o tytule Nowa tabela królestwa zwierząt: ssaki^[1]. Gatunkiem typowym jest (oznaczenie monotypowe) kusu nilowy (A. niloticus).

Etymologia

Arvicanthis (Arviacanthis): rodzaj Arvicola Lacépède, 1799 (karczownik); łac. acanthis ‘kręgosłup’^[9].
Isomys: gr. ισος isos ‘jednakowy, podobny’; μυς mus, μυος muos ‘mysz’^[10]. Gatunek typowy: Sundevall wymienił dwa gatunki – Isomys testicularis Sundevall, 1843 (= Lemmus niloticus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803) i Hypudaeus variegatus H. Lichtenstein, 1823 (= Lemmus niloticus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803) – z których gatunkiem typowym jest (późniejsze oznaczenie) Mus variegatus H. Lichtenstein, 1823 (Lemmus niloticus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803).

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące żyjące współcześnie gatunki^[11]^[8]^[5]^[4]:

Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa^[4]	Podgatunki^[6]^[5]^[8]	Rozmieszczenie geograficzne^[6]^[5]^[8]	Podstawowe wymiary^[6]^[8]^[b]	Status IUCN^[12]
Arvicanthis rufinus	(Temminck, 1853)	kusu gwinejski	gatunek monotypowy	Gwinea na wschód do Nigerii, izolowane zapisy w północnym Kamerunie i Republice Środkowoafrykańskiej	DC: 11,5–17,7 cm DO: 12,7–14,6 cm MC: 59–168 g	LC
Arvicanthis ansorgei	O. Thomas, 1910	kusu sahelski	gatunek monotypowy	Afryka Zachodnia od południowego Senegalu i Gwinei Bissau na wschód przez południowe Mali do Burkina Faso	DC: 12,9–17,7 cm DO: 11–15,9 cm MC: 68–180 g	LC
Arvicanthis neumanni	(Matschie, 1894)	kusu somalijski	gatunek monotypowy	Afryka Wschodnia od północnej Etiopii i północnej Somalii na południe do środkowej Tanzanii; zakres wysokości: 400–1500 m n.p.m.	DC: 11,5–16 cm DO: 8,8–11,8 cm MC: 48–72 g	LC
Arvicanthis nairobae	J.A. Allen, 1909	kusu sawannowy	gatunek monotypowy	wąski pas od środkowej i zachodniej Kenii do północnej Tanzanii; być może południowa Etiopia; zakres wysokości: około 2000 m n.p.m.	DC: 11,8–16,7 cm DO: 9,4–12,9 cm MC: 51–135 g	LC
Arvicanthis abyssinicus	(Rüppell, 1842)	kusu abisyński	gatunek monotypowy	etiopskie wyżyny po obu stronach Wielkich Rowów Afrykańskich (Erytrea i Etiopia); zakres wysokości: 2000–3400 m n.p.m.	DC: 12,5–15 cm DO: 9,8–10,9 cm MC: 72–125 g	LC
Arvicanthis blicki	Frick, 1914	kusu halny	gatunek monotypowy	endemit Etiopii: góry Chilalo i Bale (na wschód od Wielkich Rowów Afrykańskich); zakres wysokości: 2750–4050 m n.p.m.	DC: 16–17,5 cm DO: 10,2–11,2 cm MC: 40–150 g	NT
Arvicanthis niloticus	(É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803)	kusu nilowy	gatunek monotypowy	od Mauretanii i Senegalu na wschód do Etiopii, na południe do Tanzanii południowo-zachodniej Zambii, na północ wzdłuż rzeki Nil do Delty Nilu (Egipt), izolowane populacje w południowo-zachodniej Arabii (Jemen); zakres wysokości: 200–1200 m n.p.m.	DC: 12,7–18,8 cm DO: 9,2–15,5 cm MC: 89–160 g	LC

Kategorie IUCN: LC – gatunek najmniejszej troski, NT – gatunek bliski zagrożenia.

Opisano również gatunki wymarłe^[13]:

Arvicanthis afoudensis Mahboubi, Surault & Benammi, 2022^[14] (Maroko; miocen)
Arvicanthis arambourgi Jaeger, 1976^[15] (Tanzania; plejstocen)
Arvicanthis broekhuisi Hordijk & Bruijn, 2009^[16] (Grecja; miocen–pliocen)
Arvicanthis musisii Mein, 1994^[17] (Uganda; pliocen)
Arvicanthis primaevus Jaeger, 1976^[15] (Tanzania; plejstocen)

Uwagi

↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Arvicanthis Lesson, 1842.
↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

1 2 R.-P. Lesson: Nouveau tableau du règne animal: Mammifères. Paris: Arthus Bertrand, 1842, s. 147. (fr.).
↑ C.J. Sundevall. Om Professor J. Hedenborgs insaimlingar af Däggdjur i Nordöstra Africa och Arabien. „Kungl. Svenska Vetenskapsakademiens Handlingar”. 31, s. 219, 1842. (łac. • szw.).
↑ F.E. Beddard: Mammalia. W: S.F. Harmer & A.E. Shipley (redaktorzy): The Cambridge natural history. Cz. 10. London: Macmillan and co., limited, 1902, s. 473. (ang.).
1 2 3 Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 264. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
1 2 3 4 C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 524. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
1 2 3 4 5 Ch. Denys, P. Taylor & K. Aplin. Opisy gatunków Muridae: Ch. Denys, P. Taylor, C. Burgin, K. Aplin, P.-H. Fabre, R. Haslauer, J. Woinarski, B. Breed & J. Menzies: Family Muridae (True Mice and Rats, Gerbils and relatives). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier & T.E. Lacher (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 7: Rodents II. Barcelona: Lynx Edicions, 2017, s. 752–753. ISBN 978-84-16728-04-6. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Arvicanthis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-12-13].
1 2 3 4 5 Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 337. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 123.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 353.
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2025-03-03]. (ang.).
↑ Taxonomy: Arvicanthis – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2025-03-03]. (ang.).
↑ J.S.J.S. Zijlstra J.S.J.S., Arvicanthis Lesson, 1842, Hesperomys project (Version 24.9.1), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2025-03-03] (ang.).
↑ S. Mahboubi, J. Surault & M. Benammi. New data on the new micromammalian localities of Afoud (Aït Kandoula Basin, Morocco) at the Mio-Pliocene boundary: Biochronological, paleoecological and paleobiogeographic implications. „Geobios”. 74, s. 45, 2022. DOI: 10.1016/j.geobios.2022.06.003. (ang.).
1 2 J.-J. Jaeger: Les Rongeurs (Mammalia, Rodentia) du Pléistocène inférieur d’Olduvai Bed I (Tanzanie). Iè partie: les Muridés. W: R.J.G. Savage & S.C. Coryndon (redaktorzy): Fossil vertebrates of Africa. London: Academic, 1976, s. 58–120. (fr.).
↑ K. Hordijk & H. de Bruijn. The succession of rodent faunas from the Mio/Pliocene lacustrine deposits of the Florina-Ptolemais-Servia Basin (Greece). „Hellenic Journal of Geosciences”. 44, s. 21–103, 2009. (ang.).
↑ P. Mein: Micromammifères du Miocène Supérieur et du Pliocène du Rift occidental, Ouganda. W: B. Senut & M. Pickford (redaktorzy): Geology and Palaeobiology of the Albertine Rift Valley, Uganda-Zaire. Cz. 2: Paleobiology. Orléans: CIFEG, 1994, s. 189. ISBN 978-2-904251-20-7. (fr.).

Bibliografia

T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).

[3] Niepoprawna późniejsza pisownia Arvicanthis Lesson, 1842.

[13] DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

[Lesson-1] 1 2 R.-P. Lesson: Nouveau tableau du règne animal: Mammifères. Paris: Arthus Bertrand, 1842, s. 147. (fr.).

[Sundevall-2] C.J. Sundevall. Om Professor J. Hedenborgs insaimlingar af Däggdjur i Nordöstra Africa och Arabien. „Kungl. Svenska Vetenskapsakademiens Handlingar”. 31, s. 219, 1842. (łac. • szw.).

[bed-4] F.E. Beddard: Mammalia. W: S.F. Harmer & A.E. Shipley (redaktorzy): The Cambridge natural history. Cz. 10. London: Macmillan and co., limited, 1902, s. 473. (ang.).

[Cichocki&inni-5] 1 2 3 Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 264. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-6] 1 2 3 4 C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 524. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Denys&inni-7] 1 2 3 4 5 Ch. Denys, P. Taylor & K. Aplin. Opisy gatunków Muridae: Ch. Denys, P. Taylor, C. Burgin, K. Aplin, P.-H. Fabre, R. Haslauer, J. Woinarski, B. Breed & J. Menzies: Family Muridae (True Mice and Rats, Gerbils and relatives). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier & T.E. Lacher (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 7: Rodents II. Barcelona: Lynx Edicions, 2017, s. 752–753. ISBN 978-84-16728-04-6. (ang.).

[Wilson&Reeder-8] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Arvicanthis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-12-13].

[amw-9] 1 2 3 4 5 Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 337. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/item/88553#page/131/mode/1up_123]-10] Palmer 1904 ↓, s. 123.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/item/88553#page/361/mode/1up_353]-11] Palmer 1904 ↓, s. 353.

[mdd-12] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2025-03-03]. (ang.).

[14] Taxonomy: Arvicanthis – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2025-03-03]. (ang.).

[zij-15] J.S.J.S. Zijlstra J.S.J.S., Arvicanthis Lesson, 1842, Hesperomys project (Version 24.9.1), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2025-03-03] (ang.).

[mah&inni-16] S. Mahboubi, J. Surault & M. Benammi. New data on the new micromammalian localities of Afoud (Aït Kandoula Basin, Morocco) at the Mio-Pliocene boundary: Biochronological, paleoecological and paleobiogeographic implications. „Geobios”. 74, s. 45, 2022. DOI: 10.1016/j.geobios.2022.06.003. (ang.).

[jae-17] 1 2 J.-J. Jaeger: Les Rongeurs (Mammalia, Rodentia) du Pléistocène inférieur d’Olduvai Bed I (Tanzanie). Iè partie: les Muridés. W: R.J.G. Savage & S.C. Coryndon (redaktorzy): Fossil vertebrates of Africa. London: Academic, 1976, s. 58–120. (fr.).

[Hordijk&Bruijn-18] K. Hordijk & H. de Bruijn. The succession of rodent faunas from the Mio/Pliocene lacustrine deposits of the Florina-Ptolemais-Servia Basin (Greece). „Hellenic Journal of Geosciences”. 44, s. 21–103, 2009. (ang.).

[mein-19] P. Mein: Micromammifères du Miocène Supérieur et du Pliocène du Rift occidental, Ouganda. W: B. Senut & M. Pickford (redaktorzy): Geology and Palaeobiology of the Albertine Rift Valley, Uganda-Zaire. Cz. 2: Paleobiology. Orléans: CIFEG, 1994, s. 189. ISBN 978-2-904251-20-7. (fr.).

[1]

[2]

[a]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[b]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]