Lachy od Dobrej

Dziewczęta z Dobrej w odświętnych strojach (fot. L. Węgrzynowicz, 1915).
Lachy Dobrzańskie w powiecie limanowskim.
Lachy Dobrzańskie w powiecie limanowskim.

Lachy od Dobrej – grupa etnograficzna ludności polskiej północno-zachodniej części powiatu limanowskiego. Zamieszkują środkową część gminy Dobra, okolice wsi: Dobra, Gruszowiec, Porąbka i Podłopień (w gminie Tymbark). Od północy graniczą z lachami szczyrzyckimi (m.in Stróża, Skrzydlna, Wola Skrzydlańska i Przenosza); od wschodu poprzez Tymbark z lachami limanowskimi; [1]od zachodu oraz od południa poprzez wsie przejściowe - Jurków, Chyszówki z Zagórzanami. Granica z góralami zagórzańskimi biegnie grzbietami Śnieżnicy, Ćwilina i Mogielicy (Kasina Wielka, Wilczyce, Półrzeczki).[2]

Są najbardziej na zachód wysuniętą grupą ludności lachowskiej oddzielającą Górali od Krakowiaków[3].

Strój ludowy

Najstarszy opis stroju chłopskiego z okolic Dobrej pochodzi z relacji Jana Nepomucena Rostworowskiego z 1813. Według tego opisu mężczyźni odziewali się w krótkie do pasa lniane koszule, z wąską oszewką wiązaną kolorową taśmą (różną w poszczególnych wsiach). Zimą wkładali spodnie z białego sukna "kroju węgierskiego", bardzo opięte; spinali je wąskim paskiem skórzanym. Latem nosili spodnie lniane. Nogi obuwano w kierpce. Za okrycie wierzchnie służyła biała sukienna gunia wyszywana czerwonymi sznurkami[4]. Kobiety na koszulę z bielonego lnu wkładały gorset płócienny (często zielony), barwną spódnicę i biały fartuch płócienny przepasany wełnianym czerwonym paskiem. Ramiona okrywały białym reńtuchem (płachtą) sięgającym kolan, obszywanym na krótszych brzegach frędzlami. Tak jak mężczyźni stopy chroniły kierpcami.

Strój męski

Od II połowy XIX wieku odświętne stroje Lachów od Dobrej uległy mocnym wpływom sąsiedniej grupy Lachów Szczyrzyckich, a pośrednio przez tych - Krakowiaków. Koszule męskie uległy wydłużeniu, zakładano na nie skromnie zdobione granatowe sukienne kaftany bez rękawów, typu krakowskiego, sięgające bioder i rozcięte z tyłu na dwie luźne poły. Z przodu kaftana naszywano mosiężne guziki i kolorowe chwosty, krawędzie lamowano na czerwono. Dawny typ spodni został wyparty przez spodnie z szaroniebieskiego sukna fabrycznego (portki komiśne), zaś kierpce zastąpiono butami z cholewami. Pojawiły się spiczasto zakończone pasy skórzane typu trzos oraz kapelusze o okrągłej główce, wykonane z czarnego filcu. Okryciem wierzchnim była biała sukmana, zapożyczona od Krakowiaków, ale zdobiona szamerunkiem z czerwonej włóczki[5]. Zimą noszono kożuchy z czarną oprymą, czapki baranie i wełniane rękawice z jednym palcem, plecione ręcznie na drewnianych formach[6].

Mieszkańcy Dobrej (fot. L. Węgrzynowicz, lata 20. lub 30. XX w.).

Strój kobiecy

Koszule kobiece o kroju przyramkowym marszczonym szyto z płótna samodziałowego; kołnierzyki były wycinane w zęby modą krakowską, zdobione białym haftem przy zapięciu (na pobockach), kołnierzu i mankietach[6]. Długie, mocno marszczone spódnice noszono po kilka naraz, z najładniejszą (batystową lub muślinową) na wierzchu. Dziewczęta nosiły gorsety z ciemnych aksamitów, obszytych w pasie wąską falbanką. Strój świąteczny uzupełniały czerwone korale lub szklane paciorki. Mężatki okrywały głowy chustami czepcowymi z białego płótna, haftowanymi we wzory roślinne takiego samego koloru; panny nie nosiły chustek. Zimą zamożne kobiety ubierały długie, granatowe płaszcze (zwane sukienkami) z fabrycznego sukna, mocno wcięte w pasie, dołem rozszerzane, podbite suknem czerwonym i obszyte barankiem na krawędziach. Od roku 1870 sukienki wyparte zostały w bogatszych rodzinach przez długie kożuchy, a powszechnie przez watowane katanki z sukna wełnianego[5]. Tak jak w stroju męskim kierpce zostały wyparte przez wysokie buty - dla dziewcząt trzewiki sznurowane typu krakowskiego, na obcasie, dla starszych kobiet buty z miękkimi cholewami[7].

Przypisy

  1. ↑ Lachy Szczyrzyckie - Etnozagroda [online], www.etnozagroda.pl [dostęp 2025-03-06].
  2. ↑ Górale Zagórzańscy - Etnozagroda [online], www.etnozagroda.pl [dostęp 2025-03-06].
  3. ↑ Etnografia Ziemi Limanowskiej - Powiat Limanowski [online], powiat.limanowski.pl [dostęp 2024-09-06].
  4. ↑ J. Rostworowski, Diariusz podróży odbytej 1813 roku w Krakowskie, Gallicyą i Sandecki Cyrkuł (rękopis), za: J. Wielek, Strój Lachów Limanowskich, "Atlas Polskich Strojów Ludowych", cz. V, Małopolska, z. 13, Warszawa-Wrocław 1988, s. 9-10.
  5. 1 2 E. Wojtusiak, Kultura ludowa w dolinie górnej Łososiny, Dobra - Kraków 2011, s. 34.
  6. 1 2 Wieś Dobra w powiecie limanowskim. Wybór materiałów zebranych przez uczestniczki V Instruktorskiego Kursu Krajoznawczego w Dobrej, Kraków 1938, s. 24.
  7. ↑ M. Wójtowicz-Wierzbicka, Lachy Limanowskie, w: Krakowiacy, Lachy, Górale. Stroje wsi małopolskiej. Lachy Limanowskie, Lachy Szczyrzyckie, t. IV, Nowy Sącz 2020, s. 17.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.