Malarstwo naiwne z Kovačicy
| Niematerialne dziedzictwo kulturowe UNESCO | |
 Obrazy w Galerii Sztuki Naiwnej w Kovačicy (2020) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Typ | |
| Numer ref. | |
| Region[b] |
Europa i Ameryka Północna |
| Historia wpisania na listę | |
| Wpisanie na listę |
2024 |
Malarstwo naiwne z Kovačicy[1] (serb. Ковачичко наивно сликарство, Kovačičko naivno slikarstvo; słow. Insitné umenie Kovačice[2]) – rodzaj sztuki naiwnej zapoczątkowany w latach 30. XX wieku i praktykowany przez społeczność słowacką zamieszkującą okolice miasta Kovačica w okręgu południowobanackim, w Wojwodinie, w północnej Serbii.
W 2024 roku tradycja wpisana została na listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO.
Historia
Początki malarstwa naiwnego w rejonie Kovačicy sięgają końca lat 30. XX wieku[3]. W 1939 roku Martin Paluška i Jan Sokol zaczęli tworzyć obrazy, nie posiadając formalnego wykształcenia akademickiego w tym kierunku[4]. Wkrótce dołączyli do nich Mihal Bireš, Vladimir Boboš, Jan Knjazovic i Martin Jonaš. Tematyka ich prac początkowo była zupełnie niezwiązana z regionem Banatu i obejmowała np. weneckie gondole, romantyczne zamki czy afrykańskie zwierzęta[4]. Kopiowali oni również pocztówki oraz prace znanych malarzy[5]. Od 1953 roku, dzięki radom Stojana Trumicia, artyści zaczęli przedstawiać lokalne krajobrazy, życie wiejskie i miejscowy folklor[4].
Z czasem praktyka stopniowo rozprzestrzeniła się na inne zamieszkiwane przez mniejszość słowacką miasta i wsie Wojwodiny, do których należą m.in. Padina, Pančevo, Stara Pazova, Gložan, Janošik i Aradac[2]. Dzieła zaczęło tworzyć coraz więcej artystów, w tym kobiet, spośród których jedną z najbardziej znanych była Zuzana Halupova (określana przydomkiem Mama Zuzana)[4]. W maju 1955 roku w domu kultury w Kovačicy otwarto galerię poświęconą miejscowej sztuce naiwnej, przeniesioną w 1989 roku do wyremontowanego domu wiejskiego w centrum miasta[4]. W drugiej połowie XX wieku tradycja została zauważona i zyskała uznanie zarówno na szczeblu krajowym, jak i międzynarodowym[2][3]. Rozkwit i szczyt popularności malarstwa naiwnego z Kovačicy przypadł na lata 60. i 70. XX wieku[5]. Dzieła banackich artystów były wówczas prezentowane na licznych wystawach w Jugosławii oraz za granicą[4].
W 2024 roku podczas odbywającej się w Asunción 19. sesji Międzyrządowego Komitetu ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego tradycja wpisana została na listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO[3].
Charakterystyka
Lokalna praktyka malarska nawiązuje do tradycji malowania różnych przedmiotów i zdobienia ich motywami przedstawiającymi życie codzienne i życie kulturalne miejscowej ludności wiejskiej oraz jej obrzędy[3]. Tematy wykonywanych w Kovačicy obrazów są więc związane głównie z wsią, rolnictwem, pasterstwem, myślistwem, lokalną historią i krajobrazami oraz ulicami, domami, podwórkami, przedmiotami, strojami, uroczystościami rodzinnymi i dorocznymi rytuałami czy starymi rzemiosłami[2][4][5]. Zdarzają się także prace poruszające motywy mitologiczne i biblijne oraz zwierząt, roślin i czterech pór roku[5]. Dzieła miejscowej sztuki naiwnej odzwierciedlają również relacje między jednostką a społecznością oraz środowiskiem naturalnym[2].
Pierwotnie dekorowaniem mebli, zastawy stołowej czy tekstyliów zajmowały się wyłącznie kobiety, ale z czasem tworzyć zaczęli również mężczyźni[3] i współcześnie liczba malarzy i malarek jest dość wyrównana[2]. Artyści są samoukami, a malowane głównie na płótnie obrazy charakteryzują się zastosowaniem jasnych i żywych odcieni farb olejnych[3]. Dzieła starszych i bardziej doświadczonych twórców cechuje większa ekspresja i przywiązanie do tradycyjnych tematów, natomiast młodsi twórcy w swoich pracach chętnie sięgają do nowoczesnych motywów, inspirowanych coraz bardziej zurbanizowanym otoczeniem, przy jednoczesnym zachowaniu tradycyjnych technik i form[3][2].
Transmisja tradycji odbywa się w sposób nieformalny oraz formalny. Wiedza o malarstwie przekazywana jest z pokolenia na pokolenie w rodzinach, a starzy mistrzowie również dzielą się z młodzieżą swoimi umiejętnościami i technikami malarskimi[3]. W sposób formalny tradycja jest dokumentowana, promowana i przekazywana przez miejscowe galerie i instytucje kultury, takie jak np. Muzeum Wojwodińskich Słowaków w Bačkim Petrovacu, otwarta w połowie lat 70. XX wieku Galeria Sztuki Naiwnej w Padinie[6], Galeria „Babka” w Kovačicy, czy Galeria Sztuki Naiwnej w Kovačicy (której kolekcja zawiera ponad 800 dzieł autorstwa 46 malarzy)[4][5], przez organizacje zrzeszające Słowaków w Serbii[2], a także dzięki odbywającym się szkoleniom, warsztatom i wystawom, które jednocześnie integrują lokalną społeczność[3][7].
Galeria
Obrazy w galerii w Kovačicy
Prace Zuzany Halupovej
Sztaluga i jeden z obrazów Zuzany Halupovej
Jedno z dzieł Martina Jonaša
Prace Jana Knjazovica
Jan Glozik, Dvesta godina Kovačice
Martin Markov, Banátska rovina, 1999
Martina Jonaš, Svadba v Kovačici, 1962
Przypisy
- ↑ Nowe wpisy na Listach niematerialnego dziedzictwa i w Rejestrze dobrych praktyk [online], Polski Komitet ds. UNESCO, 9 grudnia 2024 [dostęp 2025-03-22].
- 1 2 3 4 5 6 7 8 Naïve painting practices of Kovačica – Nomination form [online], ich.unesco.org, 27 marca 2023 [dostęp 2025-03-22] (ang.).
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 UNESCO – Naïve painting practices of Kovačica [online], ich.unesco.org [dostęp 2025-03-22] (ang.).
- 1 2 3 4 5 6 7 8 About Us [online], Gallery of naive art [dostęp 2025-03-23] (ang.).
- 1 2 3 4 5 Jarmila Ćendić, Naive Art History [online], naive-art-kovacica.com [dostęp 2025-03-23] (ang.).
- ↑ Galerija naive u Padini [online], www.took.org.rs [dostęp 2025-03-23] (ang.).
- ↑ „Ковачичко наивно сликарство” уписано на Унескову Репрезентативну листу нематеријалног културног наслеђа човечанства [online], nkns.rs, 4 grudnia 2024 [dostęp 2025-03-22] (serb.).