Marcin Zieliński

Marcin Zieliński

Data i miejsce urodzenia	21 lipca 1886 Uhełna
Data i miejsce śmierci	9–11 kwietnia 1940 Katyń
Zawód, zajęcie	lekarz
Alma Mater	Uniwersytet Jagielloński Uniwersytet Wiedeński
Uczelnia	Uniwersytet Jagielloński Uniwersytet Poznański
Odznaczenia

Marcin Karol Zieliński (ur. 21 lipca 1886 w Uhelnie, zm. 9–11 kwietnia^[1] 1940 w Katyniu) – polski lekarz neurolog i psychiatra, profesor nauk medycznych, wykładowca uniwersytecki, major lekarz rezerwy Wojska Polskiego, działacz niepodległościowy, kawaler Orderu Virtuti Militari, ofiara zbrodni katyńskiej.

Syn Jana h. Świnka (1850–1929), urzędnika Towarzystwa Wzajemnych Ubezpieczeń, i Tekli z Wosiów^[2][3]. Uczęszczał do gimnazjów w Samborze, Kołomyi i III Gimnazjum im. Króla Jana Sobieskiego w Krakowie, w którym zdał maturę. Od 1904 roku studiował na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1906 roku wyjechał na dwa lata na studia zagraniczne, z czego rok uczył się u Wilhelma Wundta na Uniwersytecie w Lipsku, a kolejny rok u Aloisa Riehla, Maxa Dessoira i Carla Stumpfa w Berlinie oraz Friedricha Jodla i Aloisa Höflera w Wiedniu. Po powrocie do Krakowa w 1908 roku podjął studia medyczne. Doktoryzował się z filozofii pod kierunkiem Kazimierza Morawskiego. W 1911 roku przeniósł się do Wiednia, gdzie ukończył w 1913 roku studia medyczne. Dyplom doktora wszech nauk lekarskich otrzymał w 1914 roku w Wiedniu. W tym samym roku został asystentem w Klinice Chorób Nerwowych i Psychicznych UJ. Przed I wojną światową był członkiem Związku Młodzieży Polskiej „Zet”, „Zarzewia” i Polskich Drużyn Strzeleckich. Po wybuchu wojny wstąpił do Legionów Polskich. Od 1914 służył jako lekarz w 2 pułku piechoty i lekarz III batalionu 6 pułku piechoty Legionów Polskich^[4]. 11 października 1914 roku awansował na podporucznika, a 1 listopada 1915 roku na porucznika. W 1917 roku pełnił służbę w Szpitalu Fortecznym Nr 4 w Krakowie.

Po zakończeniu działań wojennych ponownie objął stanowisko asystenta w klinice, prowadzonej przez Jana Piltza. Od 1919 do 1921 był także naczelnym lekarzem wojskowego oddziału neurologicznego w Krakowie. Od 1924 roku kierował Sanatorium dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Batowicach. W tym samym roku jako major rezerwy ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 roku w korpusie oficerów sanitarnych posiadał przydział mobilizacyjny do 5 Batalionu Sanitarnego w Krakowie (dziesięć lat później do Kadry Zapasowej 5 Szpitala Okręgowego w Krakowie). W 1933 był biegłym sądowym w słynnym procesie Rity Gorgonowej oskarżonej o zabójstwo Elżbiety (Lusi) Zaremby córki lwowskiego architekta Henryka Zaremby^[5]. W 1934 roku mianowany profesorem tytularnym psychiatrii i neurologii na UJ. Stamtąd został mianowany profesorem nadzwyczajnym neurologii i psychiatrii na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Poznańskiego z dniem 27 września 1938 roku^[6]. Jako przedstawiciel Krakowskiej Izby Lekarskiej został wybrany do składu Naczelnej Izby Lekarskiej V kadencji 1935–1939^[7]. Działał w Naczelnej Izbie Lekarskiej, Związku Lekarzy Państwa Polskiego, Towarzystwie Opieki nad Psychicznie Chorymi w Krakowie. W listopadzie 1938 roku przeprowadził się do Poznania.

Powołany do wojska pod koniec sierpnia 1939 roku. Po wybuchu II wojny światowej i agresji ZSRR na Polskę z 17 września 1939 roku w nieznanych okolicznościach dostał się do niewoli sowieckiej. 20 września 1939 roku wysłano go koleją z Kamieńca Podolskiego do obozu w Putywlu^[1], gdzie dotarł 24 września, po czym na początku listopada został przewieziony do obozu jenieckiego w Kozielsku^[1], skąd 7 stycznia 1940 roku wysłał ostatni list^[1]. Między 7 a 9 kwietnia 1940 roku został przekazany do dyspozycji naczelnika Zarządu NKWD Obwodu Smoleńskiego^[1] – lista wywózkowa 017/2^[8] z 5 kwietnia 1940 roku^[1]. Między 9 a 11 kwietnia 1940 roku został zamordowany w Katyniu^[1][8] przez funkcjonariuszy Obwodowego Zarządu NKWD w Smoleńsku oraz pracowników NKWD przybyłych z Moskwy na mocy decyzji Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940 roku. Ofiary tej zbrodni grzebano w bezimiennych mogiłach zbiorowych, gdzie od 28 lipca 2000 roku mieści się oficjalnie Polski Cmentarz Wojenny w Katyniu^[9][10]. W miejscu tym prowadzone były ekshumacje i prace archeologiczne^[11][12]. W 1943 roku jego wizytówkę znaleziono w toku ekshumacji nadzorowanych przez Niemców^[13], przy szczątkach niezidentyfikowanego żołnierza (prawdopodobnie lekarza) pod numerem 3903^{[14][15][1][8]} – raport dzienny z 4 czerwca 1943 roku^[1]. Na liście Komisji Technicznej PCK pod numerem 03903^[16], przy nierozpoznanym wojskowym, wskazano dwie legitymacje Zw. Lekarzy, świadectwo szczepienia oraz wizytówki na nazwisko: Prof. dr. Zieliński Marcin^[16]. W Archiwum Robla w pakiecie 0921-02^[1], wymieniony (bez imienia) we wpisie z 9 października 1939 roku w kalendarzyku znalezionym przy szczątkach Floriana Nowakowskiego^[17], a także we wpisach z 20 września i 3 listopada 1939 roku w pamiętniku znalezionym przy szczątkach Stefana Pieńkowskiego^[18] (pakiet 0988-08, 11, 22) oraz na liście jeńców wojennych – oficerów 11. sekcji obozu w Putywlu^[1].

7 maja 1948 roku Marcin Zieliński został uznany za zmarłego na mocy postanowienia Sądu w Krakowie^[1].

• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 6360 – 17 maja 1922^[19][20]
• Krzyż Niepodległości – 17 września 1932 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”^[21]
• Krzyż Walecznych dwukrotnie nr 48076 – 16 września 1922 „za udział w b. Legionach Polskich”^[22][23]
• Krzyż Pamiątkowy 6 pułku piechoty Legionów Polskich^[4]

• Zagadnienie uczucia. Kraków: Gebethner, 1911.
• Wzruszenia u schizofreników. Rocznik Psychjatryczny 5, s. 95–103, 1927.
• Konstytucja i charakter Rocznik Psychjatryczny 20, s. 66–74, 1933.
• Cyklotymja w atypowej postaci. Rocznik Psychjatryczny 21, s. 379–386, 1933.
• Rola konstytucji w zaburzeniach psychicznych reaktywnych. Rocznik Psychjatryczny 23, s. 1–8, 1934.
• Nerwice a układ wegetatywny. Polska Gazeta Lekarska, 1936.
• Psychozy pomroczne odwykowe. Przyczynek do kliniki omamów. Rocznik Psychjatryczny 34/35, s. 81–88, 1938.

5 października 2007 roku minister obrony narodowej Aleksander Szczygło mianował go pośmiertnie na stopień podpułkownika^[24][25]. Awans został ogłoszony 9 listopada 2007 roku^[26] w Warszawie, w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”^[27][28].

Marcinowi Zielińskiemu został poświęcony jeden z odcinków filmowego cyklu dokumentalnego pt. Epitafia katyńskie (2010).

Jest jednym z kilkuset lekarzy pochowanych na Polskim Cmentarzu Wojennym w Katyniu i upamiętnia go tabliczka epitafijna nr 4329^[29].

• jeńcy polscy w niewoli radzieckiej (od 1939 roku)
• Włodzimierz Godłowski, Stefan Pieńkowski, Aleksander Ślączka – inni neurolodzy zamordowani w ramach zbrodni katyńskiej
• obozy NKWD dla jeńców polskich
• ofiary zbrodni katyńskiej – zamordowani w Katyniu

• Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich w dniu oddania Legionów Polskich Wojsku Polskiemu (12 kwietnia 1917), Warszawa 1917.
• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2023-10-30].
• Roczniki Oficerskie 1923, 1924.
• Rocznik Oficerski Rezerw 1934.
• Eufemiusz Herman: Neurolodzy polscy. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1958 s. 442–448.
• Jan Kiński, Helena Malanowska, Urszula Olech, Wacław Ryżewski, Janina Snitko-Rzeszut, Teresa Żach: Katyń. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Marek Tarczyński (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2000. ISBN 83-905590-7-2.
• Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania. Warszawa: 1939, s. 363. [dostęp 2021-12-07].
• Maria Magdalena Blombergowa. Uczeni polscy rozstrzelani w Katyniu, Charkowie i Twerze. „Analecta”, s. 42, R. 9 Z. 2 (18) / 2000. 
• Убиты в Катыни. Księga pamięci polskich jeńców wojennych – więźniów obozu NKWD w Kozielsku, rozstrzelanych decyzją Biura Politycznego Komitetu Centralnego Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (b) z 5 marca 1940 roku. Лариса Еремина (red.). Moskwa: Stowarzyszenie Memoriał, 2015. ISBN 978-5-78700-123-5.

• Publikacje Marcina Zielińskiego w bibliotece Polona