Monety Stanisława Augusta Poniatowskiego

Szelągi (1767, 1776, 1792)
Półgrosze (1776, 1782, 1792)
Grosze miedziane (1765, 1781, 1786, 1793)
Trojaki (1765, 1766, 1774, 1787. 1792, 1793)
6 groszy w bilonie (1795)
Grosz srebrny (1775)
10 groszy (1788)
Dwugrosz srebrny (1778) – półzłotek
Złotówki (1766, 1784, 1786, 1795) – 4 GR (srebrne)
Dwuzłotówki (1768, 1783, 1794) – 8 GR (srebrnych)
Półtalary (1767, 1774, 1784, 1788)
Talary: 8-złotowe (1766, 1772, 1783, 1788) i 6-złotowy (1795)
Dukat (1766) z postacią króla (1766–1772) – (Muzeum Narodowe w Krakowie)
Dukat (1766) z postacią króla (1766–1772) – (Muzeum Narodowe w Krakowie)
Ostatni rocznik dukata (1772) z postacią króla (Muzeum Narodowe w Krakowie)
Dukaty z głową króla (1772–1795) z lat 1775, 1794, 1783, 1789
Półstanislasdor i stanislasdor (1794)

Monety Stanisława Augusta Poniatowskiego (1764–1795) – monety Rzeczypospolitej Obojga Narodów bite za panowania ostatniego króla Polski i wielkiego księcia litewskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego[1][2][3][4].

Stanisław August, bez względu na kontrowersyjną drogę, którą przebył do tronu, był dobrze przygotowany do kierowania państwem, zarówno w kwestiach politycznych, jak gospodarczych. Sprawna technika rządzenia i początkowe poparcie znaczącej partii politycznej pozwoliły mu na zainicjowanie reform, które kilkanaście lat wcześniej bezskutecznie, prawem i lewem, starał się przeprowadzić rząd Augusta III[5].

Na mennictwo król wywarł prawdopodobnie większy osobisty wpływ niż którykolwiek z polskich władców, zarówno pod względem zewnętrznym, jak i systemowym[5]. Z punktu widzenia systemu pieniężnego, z jednej strony panowanie Stanisława Augusta można skwitować tak samo jak inne dziedziny życia – tak, ale nazbyt późno[6], z drugiej jednak – jego panowanie należy w mennictwie Rzeczypospolitej Obojga Narodów do jednego z najciekawszych, a monety do najpiękniejszych i najbardziej starannie bitych[7].

Jednak Stanisław August jako władca na zawsze pozostanie postacią dwuznaczną. Reformy ostatniej godziny, które podjęto za jego panowania i nie bez jego udziału, pozostawiły mimo upadku państwa polsko-litewskiego pewien przetrwalnik, dorobek intelektualny i materialny, który pozwolił mieszkańcom byłej I Rzeczypospolitej przetrwać 123 lata (146 lat) niewoli. Można to odnieść również do jego monet, a te w dużej mierze były osobistym dziełem króla i jego nieco idealistycznych przekonań ekonomicznych[8]. Złoty polski pozostał dla kolejnych pokoleń wspomnieniem twardego, dobrego pieniądza, i jako[8]:

przetrwał w świadomości obywateli byłego państwa polsko-litewskiego do lat 20. XX w.[8]

Za panowania Stanisława Augusta, na okres insurekcji kościuszkowskiej, przypada również emisja pierwszych i zarazem jedynych papierowych pieniędzy I Rzeczypospolitej[9].

Czasy stanisławowskie to również okres szybkiego wzrostu gospodarczego, przyswojenia nowoczesnych instytucji finansowych, jak przede wszystkim banki komercyjne, które skupiały się głównie w Warszawie[10].

Tło historyczne

Reformy monetarne ostatnich lat panowania Augusta III (1760–1763) były sensowne i potrzebne. Niestety, ich wprowadzaniem zajmowali się ludzie tak jawnie pozbawieni zasad, że nie otrzymali – i słusznie, jak się okazało – niezbędnego dla zmian pieniężnych publicznego zaufania. Wielu z nich jednak było zaangażowanych w sprawy mennicze również w następnych latach – jednak już z odmiennym skutkiem[5].

Dotychczasowy paraliż decyzyjny w Rzeczypospolitej skutkował jej niesuwerennością monetarną. Odzyskanie inicjatywy decyzyjnej w kwestiach wielkości emisji i stopy menniczej było więc pierwszym, koniecznym krokiem. Już sejm konwokacyjny domagał się otwarcia mennicy, a elekt zobowiązał się do tego w pacta conventa[5].

Stanisław August 10 stycznia 1765 r. powołał Komisję Menniczą pod przewodnictwem kanclerzy wielkiego koronnego Andrzeja Zamojskiego[6] i litewskiego Michała Czartoryskiego[11], stawiając przed nią zadania[6]:

  • zorganizowanie mennic,
  • wprowadzenie do obiegu nowego, dobrego pieniądza,
  • wycofanie z rynku monety szelężnej, fałszywej i obcej.

Uruchomienie mennictwa nie było zadaniem łatwym. Po 80 latach przerwy brakowało personelu. Co prawda istniały mennice miejskie: Gdańska, Torunia i Elbląga, ale podczas rokowań w sprawie przejęcia przez nie produkcji monet Rzeczypospolitej miasta te – w szczególności Toruń – postawiły warunki nie do przyjęcia[6]. Po wielu roszadach personalnych 3 stycznia 1766 r. dzierżawę mennic powierzono Piotrowi Mikołajowi Gartenbergowi, z pochodzenia Duńczykowi, wcześniej w służbie saskiej, skazanego w 1763 r. na karę śmierci za sprzeczne z prawem interesy – zdołał się wykupić od kary grzywną 20 tys. talarów[12][13].

1 września 1765 r. otwarto prowizoryczną mennicę w Krakowie na Wawelu[14], co unormowano ostatecznie uniwersałem Komisji Skarbowej Koronnej z 9 stycznia 1766 r[15]. Na czele mennicy stanął inspektor Konstanty Jabłonowski, były oficer wojsk polskich[16].

Zdecydowano również o budowie nowej, centralnej mennicy w Warszawie, a po długich dyskusjach podjęto decyzję o faktycznym akcesie Rzeczypospolitej do tzw. stopy konwencyjnej, czyli systemu monetarnego wiążącego od 1753 r. kraje austriackie i południowoniemieckie, a później także Saksonię. Decyzję motywowano względami historycznymi – trwającym od XVI w. związkiem między systemem monetarnym Rzeczypospolitej a stopą cesarską – a z pewnością wpłynęły na nią również uformowane w ciągu ostatnich dekad związki z Saksonią, które już za poprzedniego króla były oparciem dla prób reformy monetarnej[5].

Reforma monetarna z 1766 r.

Reformowany system monetarny uregulowano wedle projektu sygnowanego przez wojewodę inflanckiego Jana Borcha[17].

20 grudnia 1765 r. Komisja Mennicza otrzymała zatwierdzenie przez Komisję Skarbową stopy menniczej[18][16] ustalającej bicie z grzywny kolońskiej czystego srebra 80 złotych polskich[5] oraz wartość dukata na 16¾ złotego polskiego[18].

Kurant stopy konwencyjnej z 1753 r. oparty był na dukacie niderlandzkim i srebrnym talarze wybijanym w liczbie 10 szt. z grzywny kolońskiej czystego srebra, dzielącym się na 32 grosze srebrne[5]. Przy zatwierdzonej przez Komisję Skarbową stopie menniczej obrachunkowy dotychczas złoty polski miedzią równał się[5]:

  • ⅛ części talara albo
  • 4 groszom srebrnym,

natomiast relacja pomiędzy groszem polskim (miedzianym) a groszem srebrnym wynosiła 1:7'½[5].

W przypadku monety złotej postanowiono bić pojedyncze dukaty ściśle według stopy holenderskiej, co zabezpieczało przed ich wywozem na Zachód i dawało korzystny kurs wymiany na dukaty węgierskie. Nowe dukaty mogły kursować na równi z dukatami niderlandzkimi i niemieckimi. Z jednej grzywny kolońskiej czystego złota miano wybijać 6852/283 dukata. Do emisji wykorzystywano złoto próby 982,6 – co oznaczało bicie 67 dukatów z grzywny kolońskiej stopu złota[17].

Uniwersałem Komisji Skarbu Koronnego z 9 stycznia 1766 r. wprowadzono monety miedziane[15]:

Jako postawę stopy gatunków miedzianych przyjęto nie grzywnę kolońską (233,812 grama) a funt koloński (467,624 grama), z którego postanowiono bić 120 groszy (albo 240 półgroszy, albo 360 szelągów)[19].

10 lutego 1766 r. uniwersałem dotyczącym monety srebrnej[20] podskarbi wielki koronny Teodor Wessel nakazywał bić[21]:

Uniwersałem Komisji Skarbu Koronnego z 4 czerwca 1766 r. ustalono na 31 sierpnia 1766 r. ostateczną datę wycofania z obiegu monet obcych i fałszywych oraz tymfów i boratynków[15][21][22]. Tymczasowo (do 31 sierpnia 1766 r.) ustalono kurs boratynków wobec nowego grosza na 4:1, podobnie jak w przypadku miedzianych szelągów Augusta III[15][21]. W uniwersale wymieniono również lokalizację kantorów, wyznaczonych do skupu wycofywanych monet. Były to[17]:

W niektórych źródłach[23] uniwersał ten datowany jest na 6 września 1766 r[17].

Mimo wprowadzonych uniwersałami reform, w maju 1766 r. dzierżawca mennic Piotr Mikołaj Gartenberg wystąpił z propozycją powrotu do starego systemu i przedstawił próby szóstaków i tymfów (ortów). Propozycję tę jednak odrzucono i nowy system monetarny sejm zatwierdził jesienią 1766 r[24]. (Ustawa Waloru y Kursu Monet w Krajach Rzeczypospolitey, y sposob płacenia Summ w Prowincyach Koronnych na Sessyi dnia 17 Listopada 1766 roku uchwalona[25][26]).

Toruń odmówił przyjęcia nowej stopy menniczej. Miasto uczyniło to z rocznym opóźnieniem[17].

Mennicę krakowską zajęli przejściowo konfederaci barscy, bijąc monety na swój rachunek. Zakład zamknięto 20 sierpnia 1768 r., ostatecznie kończąc działalność emisyjną w Krakowie. Planowano uruchomić trzecią mennicę w Grodnie, ale do tego nie doszło[14].

Początkowo bito za dużo dochodowej miedzi – zysk szedł do prywatnej kieszeni dzierżawcy, który nieustannie żalił się o ponoszone ciężkie straty. Nadmiar miedzi zaburzał niestety kurs nowej monety. W 1771 r. zrezygnowano z formuły dzierżawy mennic. Stanisław August przejął mennictwo Rzeczypospolitej, biorąc na siebie wszystkie straty – faktycznie jedyną działającą mennicą w Warszawie zarządzali kolejni mincmistrzowie[14].

Wprowadzony w 1766 r. system monetarny miał swoje wady. Od początku przyjęty kurs dukata w nowych złotych – 16¾ (ratio 1:14,275) – okazał się nieatrakcyjny – wartością rynkową było 18 złotych polskich. Jednak przede wszystkim przy projektowaniu systemu nie uwzględniono faktu, że w państwach króla pruskiego, otaczających Rzeczpospolitą na długim odcinku i związanych z nią licznymi więziami gospodarczymi, od 1750 r. obowiązywała 14-talarowa tzw. stopa Graumanna, według której reichstalerów (w państwach króla pruskiego będących realną monetą, a nie kwotą obrachunkową, jak w Saksonii) bito z tej samej grzywny kolońskiej czystego srebra 14 szt. (odpowiednik 10½ talarów species, a nie 10 – jak w przypadku stopy konwencyjnej). W sytuacji braku kontroli granic prowadziło to do wywozu z Rzeczypospolitej, głównie do Prus, pełnowartościowych monet i napływowi takich, które w tych samych jednostkach zawierały 4,8% kruszcu mniej[14]. Mimo wiedzy o tak niekorzystnej relacji nie korygowano systemu przez 20 lat. Deficyt mennicy w Warszawie król pokrywał z własnych pieniędzy, wykładając na ten cel ok. 3 mln złotych polskich[27].

Przyjęcie stopy konwencyjnej jako podstawy systemu monetarnego Rzeczypospolitej oznaczało ostateczne zwycięstwo szelągów Boratyniego, które właśnie przy tej okazji zakończyły swoją trwającą wiek służbę. Uformowana przez boratynki waluta – grosz polski miedzią, i z kolei jego trzydziestokrotność, złoty polski miedzią – stały się podstawą grosza miedzianego i złotego polskiego Stanisława Augusta. Relikty polskiego grosza srebrnego: szóstaki oraz osiemnastogroszowe tymfy, usunięto z systemu i zastąpiono groszem srebrnym zupełnie innego, saskiego pochodzenia[21].

System monetarny

Syntetycznie system monetarny Rzeczypospolitej Obojga Narodów wprowadzony w wyniku reform z 1766 r. przedstawiono w tabeli[27]:

Lp. Nazwa ustawowa Nazwa potoczna Równowartość w
złotych polskich		 Kruszec Masa
(gramy)		 Próba
(‰)		 Podstawa
1 dukat – 16¾ złoto 3,49 983 grzywna kolońska
2 talar – 8 srebro 28,06 833 grzywna kolońska
3 półtalar – 4 srebro 14,03 833 grzywna kolońska
4 8 groszy dwuzłotówka 2 srebro 9,35 625 grzywna kolońska
5 4 grosze złotówka 1 srebro 5,4 542 grzywna kolońska
6 2 grosze półzłotek ½ srebro 3,34 438 grzywna kolońska
7 1 grosz [srebrny] ćwierćzłotek ¼ srebro 1,99 368 grzywna kolońska
8 3 grosze trojak 1/10 miedź 11,65 – funt koloński
9 1 grosz [miedziany] – 1/30 miedź 3,9 – funt koloński
10 ½ grosza półgrosz 1/60 miedź 1,95 – funt koloński
11 ⅓ grosza szeląg 1/90 miedź 1,3 – funt koloński

Reforma monetarna z 1787 r.

Problem drenażu rynku przez monetę pruską starano się rozwiązać uniwersałem z 1782 r. zakazującym[28]:

Wprowadzone zakazy, bez możliwości egzekucji i przy stale ujemnym bilansie handlowym, nie mogły być skuteczne[28]. W takiej sytuacji 2 października 1786 r. wydano konstytucję sejmową podnoszącą kurs dukata do 18 złotych polskich (czyli 2 talary i 8 groszy srebrem zamiast obowiązujących od 1766 r. 2 talarów i 3 groszy srebrem)[28][10] oraz nakazującą obydwu Komisjom Skarbowym, Koronnej i Litewskiej, oraz Komisji Menniczej uzgodnienie korekty stopy monet srebrnych[29].

15 marca 1787 r. Komisja Skarbowa Koronna wydała uniwersał ustanawiający bicie 83½ złotego polskiego z grzywny kolońskiej czystego srebra[29] (zamiast dotychczasowych 80) obniżając w ten sposób z 23,38 do 22,4 grama zawartość czystego srebra w talarze (konsekwentnie o równowartości 8 złotych polskich)[28][10].

We wszystkich monetach srebrnych obniżono próbę kruszcu, świadomie je pogarszając, aby nie stanowiły więcej przedmiotu spekulacji[28].

Odejście od waluty konwencyjnej w wyniku reform zakończonych w 1787 r. miało daleko idące konsekwencje dla całego systemu monetarnego. Bezcelowe stało się wybijanie srebrnych groszy i dwugroszy, do których przecież odnoszone były także złotówki (4 GR) i dwuzłotówki (8 GR). O dziwo jednak, te ostatnie oznaczenia (4 GR i 8 GR) zachowano nie tylko po reformie 1787 r., ale i następnej – z 1794 r. Rezygnując z bicia srebrnych jedno- i dwugroszówek, które przed reformą z 1787 r. miały wartość 7½- i 15 groszy miedzianych odpowiednio, wprowadzono nowy gatunek łączący kurant z miedzią – 10-groszówkę – odnoszący się do groszy miedzianych, ale pełnowartościowy, bity w srebrze według obowiązującej stopy, a więc 250½ szt. z grzywny kolońskiej czystego kruszcu[30].

Zmiana systemu monetarnego sfinalizowana w 1787 r. zmniejszyła ostatecznie zysk z przebijania monety Rzeczypospolitej na pruską, choć nie zlikwidowała tego zjawiska zupełnie, a mennica w Warszawie zaczęła przynosić zyski[10].

Ogólnie rzecz biorąc jednak polityka monetarna w czasach Stanisława Augusta – po stuleciu miedzianych szelągów – napełniła kraj stabilnym i wartościowym pieniądzem, wymienialnym na obce waluty[10].

System monetarny

Syntetycznie system monetarny Rzeczypospolitej Obojga Narodów wprowadzony w wyniku reform zakończonych w 1787 r. przedstawiono w tabeli[31]:

Lp. Nazwa ustawowa Nazwa potoczna Równowartość w
złotych polskich		 Kruszec Masa
(gramy)		 Próba
(‰)		 Podstawa
1 dukat – 18 złoto 3,49 983 grzywna kolońska
2 talar – 8 srebro 27,57 813 grzywna kolońska
3 półtalar – 4 srebro 13,79 813 grzywna kolońska
4 8 groszy dwuzłotówka 2 srebro 9,32 601 grzywna kolońska
5 4 grosze złotówka 1 srebro 5,38 521 grzywna kolońska
6 10 groszy [miedzianych] – ⅓ srebro 2,49 375 grzywna kolońska
7 3 grosze trojak 1/10 miedź 11,65 – funt koloński
8 1 grosz [miedziany] – 1/30 miedź 3,9 – funt koloński
9 ½ grosza półgrosz 1/60 miedź 1,95 – funt koloński
10 ⅓ grosza szeląg 1/90 miedź 1,3 – funt koloński

Reforma monetarna z 1794 r.

Ostatnie miesiące istnienia państwa polsko-litewskiego ujrzały jeszcze kilka eksperymentów monetarnych, których celem było zapewnienie pieniędzy wojsku[32].

Po wybuchu insurekcji kościuszkowskiej wprowadzona uniwersałem Rady Najwyższej Narodowej[33] z 13 czerwca 1794 r[34]. ordynacja ustanowiła stopę menniczą 84½ złotego polskiego z grzywny kolońskiej czystego srebra, a zamiast dotychczasowych talarów species (8-złotowych) wprowadziła, odpowiadające nominalnie pruskim, 6-złotowe[32]. W ten sposób odwrócono sytuację z ostatnich ponad czterdziestu lat – to moneta Rzeczypospolitej stała się nieznacznie mniej wartościowa, a nominalnie zbieżna z pruską. Miała teraz ściągać tamtą – w rachubie polskiej pruska stopa 14-talarowa dawałaby 84 złote polskie z grzywny kolońskiej czystego srebra. Wydarzenia biegły jednak zbyt szybko, by mechanizm ten miał szansę w pełni zafunkcjonować[32].

W niektórych źródłach[32][35] podawana jest informacja, że nowa ordynacja mennicza została wprowadzona już 24 marca 1794 r., czyli w dniu ogłoszenia aktu powstania i złożenia przysięgi przez Tadeusza Kościuszkę w Krakowie, a uniwersał z 13 czerwca 1794 r. był tylko następstwem tej ordynacji[35]. Jednak w zbiorze dokumentów źródłowych zebranych w pracy[36], związanych w jakikolwiek sposób z zagadnieniami około monetarnymi epoki stanisławowskiej, żadnej ordynacji menniczej z 24 marca 1794 r. nie zamieszczono – jest tylko uniwersał Rady Najwyższej Narodowej z 13 czerwca 1794 r[37].

Wedle systemu z 1794 r. bito w srebrnym kurancie[32]:

  • talary – sześciozłotówki – (bez półtalarów),
  • dwuzłotówki (oznaczane konsekwentnie jako 8 GR[38]) i
  • złotówki (oznaczane konsekwentnie jako 4 GR[39]).

Na dwuzłotówkach i złotówkach zaznaczono wprawdzie w napisie zmianę stopy menniczej, ale nie zmieniono typów ikonograficznych, co prawdopodobnie miało utrudnić rozróżnianie ich w obiegu[32].

Zdecydowano także o kontynuowaniu emisji dziesięciogroszówek, ale już według nowej stopy – 253½ szt. z grzywny czystego srebra (czyli zgodnie z ordynacją – 84½ złp.), choć, jak można przeczytać na pojawiających się w początku XXI w. na rynku kolekcjonerskim egzemplarzach roczników 1794 i 1795, napisy legendy głosiły wciąż, niezgodnie ze stanem faktycznym: „250½ Z GRZ: KOL.”, czyli 83½ złp[32]. (według tabel publikowanych w niektórych źródłach[40], sporządzanych na podstawie sprawozdań mennicy, ostatnie 10-groszówki skierowano do obiegu w 1793 r[41].).

W celu redukcji liczby monet miedzianych wprowadzono bilonowe, niepełnowartościowe 6-groszówki, które tylko nominalnie nawiązywały do dawnych szóstaków – tamte należały do grosza polskiego srebrem, te zaś – do systemu grosza miedzianego[42].

Rewolucja spotkała także mennictwo złote – poza zwykłymi dukatami bito również 3- i 1½ dukata[43].

Wprowadzono również zmiany systemowe – 24 kwietnia 1794 r. produkcję pieniądza wyłączono spod przywilejów królewskich[33] (w niektórych źródłach[40] podawana jest informacja, że 24 kwietnia 1794 r. Komisja Skarbowa mianowana przez Radę Zastępczą Tymczasową Księstwa Mazowieckiego przejęła funkcje królewskiej Komisji Menniczej, 3 maja 1794 r. był dniem wydania przez Tadeusza Kościuszkę polecenia cofnięcia królowi przywileju bicia monety i bezzwłocznego przejęcia mennicy przez nowo mianowaną Komisję Skarbową, a 13 maja 1794 r. – dniem faktycznego przejęcia od króla zwierzchności nad mennicą[44]).

Pojawiały się również projekty usunięcia z emitowanych monet króla, które jednak ostatecznie nie zostały wprowadzone w życie[44].

System monetarny

Syntetycznie system monetarny Rzeczypospolitej Obojga Narodów ukształtowany reformami z 1794 r. przedstawiono w tabeli[45]:

Lp. Nazwa Równowartość w
złotych polskich		 Kruszec Masa
(gramy)		 Próba
(‰)
1 dukat potrójny (stanislasdor) 54 złoto 12,34 833
2 dukat półtoraczny (półstanislasdor) 27 złoto 6,17 833
3 dukat 18 złoto 3,49 983
4 talar 6 srebro 24,15 687
5 8 groszy srebrnych (dwuzłotówka) 2 srebro 9,32 594
6 4 grosze srebrne (złotówka) 1 srebro 5,38 514
7 10 groszy bilonowych ⅓ srebro 2,48 372
8 6 groszy bilonowych 1/5 srebro 1,58 219

Monety

Polsko-litewskie

Monety państwowe bito w dwóch mennicach w[46]:

W czasie trzydziestoletniego okresu mennictwa stanisławowskiego, w trakcie którego przeprowadzono aż trzy reformy monetarne, bito wiele monet zróżnicowanych ikonograficznie. Emitowane w tym czasie gatunki zebrano w tabeli[47]:

Lp. Gatunek Metal Lata
1 szeląg miedź bezrocznikowy (próba), 1766 (próba), 1767–1768, 1776, 1792
2 półgrosz miedź bezrocznikowy (próba), 1765 (próba), 1766–1768, 1775–1777, 1780–1782, 1786, 1792
3 grosz (miedziany) miedź bezrocznikowy (próba), 1765–1795
4 trojak miedź 1765–1794
5 szóstaki srebro 1766 (próba), 1794–1795
6 10 groszy srebro 1787–1795
7 grosz srebrny srebro 1766–1768, 1771–1782
8 dwugrosz srebro 1766–1782, 1785–1786
9 ort srebro 1766 (próba)
10 4 GR (złotówka) srebro 1766–1769, 1771–1795
11 8 GR (dwuzłotówka) srebro 1766–1785, 1787–1795
12 półtalar srebro 1767–1768, 1771–1784, 1788, 1792
13 talar srebro 1765 (próba), 1766, 1768–1785, 1788, 1792–1795
14 dukat złoto 1765 (próba), 1766–1768, 1770–1795
15 1½ dukata złoto 1794
16 3 dukaty złoto 1794

Miedziaki mniejsze od grosza, szelągi i półgrosze, wybijano do 1768 r., potem wracano do tych gatunków rzadko[48]. Od 1786 r. wykorzystanie do bicia monet miedzi pochodzącej z podkieleckich kopalń oznaczano napisem[49]:

Z MIEDZI KRAIOWEY.

W 1767 r. w mennicy w Krakowie wybito trojaki historyczne z okazji[16]:

  • urodzin króla (17 stycznia)
  • tzw. typ „VOVET”, bity w miedzi i srebrze[50], z napisem w legendzie na rewersie:

AERE PERENNIUS AEVUM SCEPTRA GERAT PATRIAMQ[ue] BEET OF[ficina] CR[acoviensis] (cupreae) MON[etae] VOVET 1767 C[onstantinus]. I[ablonoski].

(pol. Niech dzierży berło przez okres trwający dłużej niż spiż i niech uszczęśliwia ojczyznę, życzy mennica krakowska miedzianych pieniędzy 1767 Konstanty Jabłonowski)[51],
  • tzw. typ „IANUAR”, bity w miedzi, srebrze i złocie[52], z napisem w legendzie na rewersie:

AERE PERENNIUS AEVUM SCEPTRA GERAT PATRIAMQ[ue] BEET OF[ficina] CR[acoviensis] (cupreae) MON[etae] 17. IANUAR. 1767 C[onstantinus]. I[ablonoski].

(pol. Niech dzierży berło przez okres trwający dłużej niż spiż i niech uszczęśliwia ojczyznę, mennica krakowska miedzianych pieniędzy 17 stycznia 1767 Konstanty Jabłonowski)[53],
  • tzw. typ „NOBIS”, bity w miedzi, srebrze i złocie[52], z napisem w legendzie na rewersie:

NOBIS DIU INTERSIS OF[ficina] CR[acoviensis] (cupreae) MON[etae] 1767 C[onstantinus]. I[ablonoski].”

(pol. Obyś długo był z nami mennica krakowska miedzianych pieniędzy 1767 Konstanty Jabłonowski)[54],

ISTIT[uti]: ORD[inis]: S.STAN[islai] 8. MAI. CELEBRET PER SÆCVLA FESTVM OF[ficina] CR[acoviensis] (cupreae) MON[etae] VOVET 1767 C[onstantinus]. I[ablonoski].

(pol. Niech dzień 8 maja na wieki będzie obchodem ustanowienia orderu Św. Stanisława, mennica krakowska miedzianych pieniędzy 1767 Konstanty Jabłonowski)[55].

Wśród monet obiegowych okresu stanisławowskiego wyróżniał się talar z 1793 r., całkowicie zmieniony, czysto napisowy z obu stron, gloryfikujący konfederację targowicką. Często powtarzana w literaturze tematu informacja o wybiciu tych tzw. talarów targowickich w Grodnie nie ma żadnego oparcia w źródłach – monety te bez jakichkolwiek wątpliwości wybito w Warszawie. Władze konfederacji zażyczyły sobie, by wszystkie talary z roku 1793 otrzymały taką właśnie formę. Emisja wynosiła jedynie 1699 szt., a była rozdawania zwolennikom konfederacji[56].

Wprowadzone w 1794 r. monety o wartości trzech dukatów nazwano stanislasdorem, choć zazwyczaj nazwa monety wywodząca się od imienia monarszego z końcówką „d’or” dotyczyła monet typu pistola, o wartości pięciu reichstalerów (jak augustdory), gdy stanislasdor odpowiadał dziewięciu talarom sześciozłotowych w srebrze[43]. Złoto do przeprowadzenia tych emisji zajmowano w kościołach (np. z katedry krakowskiej – złoty krzyż ze skarbca królów halickich) albo otrzymywano w darze od ludności na cele patriotyczne[43].

Monety oznaczone były znakami menniczymi w postaci[57]:

  • pierwszej litery nazwiska dzierżawcy g lub G – Piotra Mikołaja Gartenberga albo
  • pierwszymi literami imienia i nazwiska intendentów mennicy w Warszawie[57]:
    • FS – Fryderyka Wilhelma Sylma (1765–1767),
    • IS – Justyna Schrödera (1768–1772),
    • AP – Antoniego Partensteina (1772–1774),
    • EB – Efraima Brenna (1774–1792).

W 1791 r. Komisja Mennicza wprowadziła zasadę oznaczenia monet literami MV (od Moneta Varsoviensis) albo MW (od Mennica Warszawska), co utrzymano aż do zamknięcia zakładu[57].

Na początku XXI w. w literaturze tematu w odniesieniu do monet miedzianych z lat 1765–1768 występują rozbieżności co do poprawnego ich przyporządkowania do mennic w Krakowie i w Warszawie. Wprowadzona do literatury w XIX i XX w. cecha dystynktywna w postaci formy inicjału Gartenberga (G), antykwowej bądź kursywnej, nie przystaje do danych o produkcji obydwu zakładów[58]. Biorąc pod uwagę wielkość emisji podawaną w raportach każdej z mennic, przez niektórych badaczy XXI-wiecznych stawiana jest teza, że z mennicy krakowskiej wyszły[58]:

  • wszystkie miedziane monety z datą roczną „1765”,
  • wszystkie trojaki i grosze z napisem „GROSSVS” oraz
  • szelągi i półgrosze z dużym monogramem królewskim,

pozostałe zaś – z mennicy w Warszawie[58].

Przede wszystkim w mennicy warszawskiej, ale nie tylko, powstał również szereg monet próbnych, w tym między innymi[57]:

  • szóstaki i orty z 1766 r. według dawnego wzoru, odrzucone przez Komisję Menniczą, jak również
  • seria projektu Augusta Moszyńskiego z 1771 r. monet z różnymi dewizami i wyobrażeniami, bitych z czystego srebra.

Ostatnie monety Rzeczypospolitej Obojga Narodów wybito w mennicy warszawskiej w 1795 r[43].

Ikonografia

Od samego początku, mimo wielu trudności, nowe monety otrzymały bardzo atrakcyjną, zmodernizowaną szatę zewnętrzną, zarówno pod względem plastycznym, jak technicznym[14].

Próbny dukat z 1765 r. – egzemplarz z Muzeum Narodowego w Krakowie
Próbny dukat z 1766 r. z gwiazdą orderową Świętego Stanisława – egzemplarz z Muzeum Narodowego w Krakowie
Próbny dukat z 1766 r. (odbitka w srebrze) – egzemplarz z Muzeum Narodowego w Krakowie

Na wczesnych, próbnych dukatach – bitych już od 1765 r. – pojawiło się królewskie popiersie i herb na płaszczu, a w 1766 r. gwiazda orderowa Świętego Stanisława z monogramem królewskim „SAR”[14]. Również w 1766 r. pojawiły się dukaty z pełną postacią króla na awersie i kwadratową ramką z napisem, otoczoną arabeskami na rewersie. W ten sposób do 1772 r. ustabilizował się typ nawiązujący do wzorca holenderskiego. Na monetach tych król stał w szczegółowo przedstawionym stroju koronacyjnym własnego projektu[14]. Umieszczano na tych monetach inicjały medalierów[14]:

  • L (Leupold – rytownik drezdeński) i
  • IPH (Johann Philipp Holzäusser).

W związku z pojawieniem się licznych fałszerstw dukatów z datami rocznymi 1766–1768, typ holenderski awersu w 1772 r. zastąpiono głową króla w diademie[14].

Następny awers dukata – z głową króla bez diademu – został wprowadzony w 1783 r., ale pojawił się już wcześniej, na bardzo rzadkich, próbnych odbitkach w miedzi i srebrze z niezwykłym rewersem i z datą roczną 1779. Na początku XXI w. okoliczności ich powstania nie są jednak znane[14].

Równie efektownie pod względem iknonograficznym rozpoczęto w 1765 r. emisję talarów – od słynnego próbnego talara sygnowanego przez Johanna Caspara Mörikofera z Berna, z herbem Rzeczypospolitej na kolistej tarczy otoczonym wieńcem z dewizą Orderu Orła Białego, którego odznaka zwisała u dołu:

PRO FIDE REGE ET GREGE

(za wiarę, króla i lud)[14].

Inne rozwiązanie zaproponował w 1766 r. Johann Philipp Holzhäusser – owalną tarczę postawioną na postumencie otoczoną bordiurą z dewizą i ustawionymi przy niej trzymaczami, personifikacjami[59]:

  • Pokoju i
  • Sprawiedliwości.

To ostatnie było heraldyczną nieprawidłowością, gdyż trzymaczami tarczy z Orłem Białym powinny być dwa anioły[48].

Próbny talar z 1765 r. – egzemplarz z Muzeum Narodowego w Krakowie
Próbny talar z 1766 r. – egzemplarz z Muzeum Narodowego w Krakowie

Na wczesnych próbnych talarach stanisławowskich można zauważyć elementy dyskusji o podstawie reformy monetarnej – na jednym z talarów Mörikofera na rewersie pojawił się napis[48]:

TALERUS POLONICUS LXXXV FLOR POL MARCA

(talar polski, 85 złotych polskich [z] grzywny),

na innym zaś skorygowany[48]:

...LXXXIV FLOR POL MARCA

(...84 złotych polskich [z] grzywny).

W kolejnych latach wybijano talary według uproszczonego przez Holzhäussera projektu Mörikofera z napisem informującym o stopie talara[48]:

X EX MARCA PURA COLONIEN

(10 z grzywny czystej kolońskiej).

Mniejsze monety srebrne również nosiły dość rozbudowany zapis o stopie menniczej na rewersie i o nominale w groszach srebrnych – na groszach i dwugroszach była to wręcz główna treść stempla[48]. Na dwuzłotówkach (8 groszy srebrnych) i złotówkach (4 grosze srebrne) umieszczano na awersie głowę królewską, na mniejszych nominałach – herb albo monogram[48]. Szczególnie interesująca była wczesnoklasycystyczna forma grosza srebrnego, wzorowana na monecie saskiej, z motywami obu stron zamkniętymi w kwadratach[48].

Zróżnicowano także miedziaki, umieszczając na trojakach popiersie, a później głowę królewską, a na mniejszych nominałach monogram[48].

Wprowadzone w 1787 r. pełnowartościowe dziesięciogroszówki były dość ubogie w szacie zewnętrznej, natomiast monety złote, jak i talary o obniżonej zawartości kruszcu, dla odróżnienia otrzymały na rewersach herb na tarczy francuskiej, prostokątnej, zamiast kolistej[30].

Miejskie

Mistyfikacja antykwaryczna – szeląg gdański (1793) w czystym srebrze

Czasy stanisławowskie to koniec mennictwa miejskiego Prus Królewskich. Elbląg swej mennicy już nie otworzył. W Toruniu rozważano, podobnie jak kilka lat wcześniej, możliwość wydzierżawienia miejskiego zakładu na centralną mennicę Rzeczypospolitej, jednak okazał się zbyt przestarzały[60].

Reforma z 1766 r. zakończyła (teoretycznie) autonomię monetarną Prus Królewskich. Od Gdańska, Torunia i Elbląga domagano się okazania przywilejów menniczych, na co otrzymano odpowiedź, że miasta te nie widzą takiej potrzeby, bo przecież biły monetę jawnie od 1457 r. W 1767 r. pozwano więc je przed sąd królewski o emisje monetarne z czasów Augusta III jako nielegalne[60]. Za umorzenie tego procesu Gdańsk, Toruń i Elbląg zrezygnowały z własnego mennictwa. Rezygnacja Gdańska okazała się wprawdzie w zupełnie innych warunkach nieostateczna, ale wymieniany w katalogach szeląg tego miasta z 1793 r., wybity w czystym srebrze, jest niewątpliwie mistyfikacją antykwaryczną (fałszerstwem na szkodę kolekcjonerów)[61].

Gdańska

W latach 1764–1767 według starej stopy menniczej bito[57]:

Monety te posiadały znaki mennicze od pierwszych liter imion i nazwisk dzierżawców zakładu[57]:

  • w latach 1764–1765 „REŒ” (Rudolfa Ernesta Oeckermanna), a
  • w latach 1766–1767 „FLS” (Fryderyka Ludwika Stübera).

Torunia

W latach 1764–1765 według starej stopy menniczej bito[57]:

  • szelągi (1765)[66],
  • trojaki (1764, 1765)[67] i
  • szóstaki (1765)[62].

Trojaki i szóstaki miały znaki mennicze „SB”, będące pierwszymi literami imienia i nazwiska Szymona Brückmana, kierownika zakładu[57].

Lenne kurlandzkie

Wprowadzony już w 1763 r. na tron kurlandzki Ernest Jan Biron przejął mennicę mitawską właśnie co uruchomioną przez swojego poprzednika[68]. W czasach stanisławowskich bito w niej w[68]:

  • miedzi:
    • szelągi (1764)[69],
  • srebrze:
    • grosze bilonowe – nieodpowiadające wartością groszowi srebrnemu – (1764)[70],
    • trojaki (1764, 1765)[71],
    • szóstaki (1764)[72],
    • tymfy (1764)[72],
  • złocie:
    • dukaty (1764)[73] i
    • dwudukaty.

O ile te ostatnie, w XXI w. zaginione, były raczej przeznaczone do użytku dworskiego, to znane z kilku odmian dukaty wybito w większej liczbie[68].

Generalnie w okresie panowania Ernesta Jana Birona typ monetarny kontynuował schemat ustalony w czasach księcia Karola Kristiana Wettyna, choć w nieco lepszym wykonaniu – jedynie grosz srebrny otrzymał monogram księcia „EI”, wzorowany na monogramie jego protektorki, Katarzyny II[68].

W 1765 r. mennica w Mitawie została zamknięta[57].

Na ostatnich emisjach monet kurlandzkich, z 1780 r., pojawił się portret następnego władcy – Piotra Birona. Były to dukaty i talary[74]. Te ostatnie jednak zarówno wyobrażeniem (skośnym krzyżem pod polsko-litewskimi tarczami na rewersie), jak i napisem[60]:

AD NORMAM TAL[eri] ALB[ertini]

deklarowały swoją przynależność nie do stopy konwencyjnej stosowanej wówczas w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, ale albertyńskiej, tej samej co w przypadku talarów bankowych Augusta II (28,04 grama srebra próby 873). Niekiedy uważa się to za dowód handlowego przeznaczenia tych monet, jednak w XXI wieku w Kurlandii talarów na stopę albertyńską się nie spotyka. Rzadkość, bardzo staranne wykonanie zarówno od strony przygotowania stempla, jak i wybicia, świadczą, że były to raczej, wraz z dukatami, okazy reprezentacyjne, zamówione w którejś z mennic zachodnich[60].

Fałszywe Fryderyka II Wielkiego

Nie poprzestając na drenażu Rzeczypospolitej Obojga Narodów ze srebra, wynikającym z różnicy wartości monet, Fryderyk Wielki uruchomił po 1765 r. całkiem jawnie fałszywą produkcję polskich monet, którą rozpowszechniano na obszarze bezsilnego państwa polsko-litewskiego, posługując się przemocą wojskową[58].

Z tego właśnie powodu w Warszawie w 1771 r. członek Komisji Skarbu i Komisji Menniczej, hrabia August Moszyński, numizmatyk, wystąpił z projektem wybijania monet z czystego srebra, w przypadku których nie dało by się ukryć fałszerstwa. Sporządzono próby wszystkich srebrnych gatunków, od grosza srebrnego do talara, ale czyste srebro nie nadawało się do wybijania monet, więc z fałszerstwami pruskimi musiano poradzić sobie w inny sposób[58].

XIX w. fałszerstwo Majnerta (na szkodę kolekcjonerów) talara stanisławowskiego – jednostronna odbitka w cynie

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 214–225, ISBN 978-83-7705-068-2.
  2. ↑ Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 154–170, ISBN 978-83-62939-00-8.
  3. ↑ Czesław Kamiński, Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1764–1864, wyd. II poprawione, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1977, s. 11–106, ISBN 83-03-03103-1.
  4. ↑ Janusz Parchimowicz, Mariusz Brzeziński, Monety Stanisława Augusta Poniatowskiego, wyd. I, Szczecin: Nefryt, 2016, s. 13–435, ISBN 978-83-87355-84-5.
  5. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 154, ISBN 978-83-62939-00-8.
  6. 1 2 3 4 Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 214, ISBN 978-83-7705-068-2.
  7. ↑ Czesław Kamiński, Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1764–1864, wyd. II poprawione, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1977, s. 11, ISBN 83-03-03103-1.
  8. 1 2 3 Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 169, ISBN 978-83-62939-00-8.
  9. ↑ Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 222–225, ISBN 978-83-7705-068-2.
  10. 1 2 3 4 5 Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 164, ISBN 978-83-62939-00-8.
  11. ↑ Władysław Terlecki, Mennica Warszawska 1765–1965, Polskie Towarzystwo Archeologiczne, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, 1970, s. 28.
  12. ↑ Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 214–215, ISBN 978-83-7705-068-2.
  13. ↑ Tadeusz Iger, Katalog trojaków polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2008, s. 252, ISBN 978-83-923332-4-1.
  14. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 158, ISBN 978-83-62939-00-8.
  15. 1 2 3 4 Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 215, ISBN 978-83-7705-068-2.
  16. 1 2 3 Czesław Kamiński, Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1764–1864, wyd. II poprawione, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1977, s. 12, ISBN 83-03-03103-1.
  17. 1 2 3 4 5 Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 217, ISBN 978-83-7705-068-2.
  18. 1 2 Karol Plage, Okres Stanisława Augusta w historyi numizmatyki polskiej. XXXIV TABLIC, Kraków: Gebethner i Sp., 1913, s. 10.
  19. ↑ Tadeusz Kałkowski, Tysiąc lat monety polskiej, wyd. trzecie, Kraków: Wydawnictwo Literackie Kraków, 1981, s. 328.
  20. ↑ Karol Plage, Okres Stanisława Augusta w historyi numizmatyki polskiej. XXXIV Tablic, Kraków: Gebethner i Sp., 1913, s. 41.
  21. 1 2 3 4 Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 155, ISBN 978-83-62939-00-8.
  22. ↑ Karol Plage, Okres Stanisława Augusta w historyi numizmatyki polskiej. XXXIV TABLIC, Kraków: Gebethner i Sp., 1913, s. 43.
  23. ↑ Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, ISBN 978-83-7705-068-2.
  24. ↑ Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 155–156, ISBN 978-83-62939-00-8.
  25. ↑ Ustawa Waloru y Kursu Monet w Krajach Rzeczypospolitey, y sposob płacenia Summ w Prowincyach Koronnych., [w:] Konstytucye Sejmu Walnego Ordynaryinego w Warszawie Roku Pańskiego MDCCLXVI. Dnia 6. Pazdziernika. Złożonego., Warszawa: Drukarnia J. K. Mci y Rzeczypospolitey u XX. Scholarum Piarum, 1766.
  26. ↑ Karol Plage, Okres Stanisława Augusta w historyi numizmatyki polskiej. XXXIV TABLIC, Kraków: Gebethner i Sp., 1913, s. 43–45.
  27. 1 2 Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 218, ISBN 978-83-7705-068-2.
  28. 1 2 3 4 5 Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 219, ISBN 978-83-7705-068-2.
  29. 1 2 Karol Plage, Okres Stanisława Augusta w historyi numizmatyki polskiej. XXXIV TABLIC, Kraków: Gebethner i Sp., 1913, s. 58.
  30. 1 2 Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 165, ISBN 978-83-62939-00-8.
  31. ↑ Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 220, ISBN 978-83-7705-068-2.
  32. 1 2 3 4 5 6 7 Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 166, ISBN 978-83-62939-00-8.
  33. 1 2 Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 222, ISBN 978-83-7705-068-2.
  34. ↑ Karol Plage, Okres Stanisława Augusta w historyi numizmatyki polskiej. XXXIV TABLIC, Kraków: Gebethner i Sp., 1913, s. 59.
  35. 1 2 Karol Plage, Okres Stanisława Augusta w historyi numizmatyki polskiej. XXXIV TABLIC, Kraków: Gebethner i Sp., 1913, s. 13.
  36. ↑ Karol Plage, Okres Stanisława Augusta w historyi numizmatyki polskiej. XXXIV TABLIC, Kraków: Gebethner i Sp., 1913.
  37. ↑ Karol Plage, Okres Stanisława Augusta w historyi numizmatyki polskiej. XXXIV TABLIC, Kraków: Gebethner i Sp., 1913, s. 16–61.
  38. ↑ Czesław Kamiński, Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1764–1864, wyd. II poprawione, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1977, s. 60, ISBN 83-03-03103-1.
  39. ↑ Czesław Kamiński, Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1764–1864, wyd. II poprawione, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1977, s. 52–53, ISBN 83-03-03103-1.
  40. 1 2 Władysław Terlecki, Mennica Warszawska 1765–1965, Polskie Towarzystwo Archeologiczne, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, 1970.
  41. ↑ Władysław Terlecki, Mennica Warszawska 1765–1965, Polskie Towarzystwo Archeologiczne, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, 1970, s. 268–269.
  42. ↑ Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 166, 168, ISBN 978-83-62939-00-8.
  43. 1 2 3 4 Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 168, ISBN 978-83-62939-00-8.
  44. 1 2 Władysław Terlecki, Mennica Warszawska 1765–1965, Polskie Towarzystwo Archeologiczne, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, 1970, s. 62–63.
  45. ↑ Władysław Terlecki, Mennica Warszawska 1765–1965, Polskie Towarzystwo Archeologiczne, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, 1970, s. 268.
  46. ↑ Czesław Kamiński, Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1764–1864, wyd. II poprawione, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1977, s. 12–13, ISBN 83-03-03103-1.
  47. ↑ Czesław Kamiński, Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1764–1864, wyd. II poprawione, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1977, s. 14–81, ISBN 83-03-03103-1.
  48. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 160, ISBN 978-83-62939-00-8.
  49. ↑ Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 160, 162, ISBN 978-83-62939-00-8.
  50. ↑ Edmund Kopicki, Ilustrowany skorowidz pieniędzy polskich i z Polską związanych, część 1 i 2, Lech Kokociński (red.), Warszawa: Polskie Towarzystwo Numizmatyczne, 1995, s. 110, ISBN 8385075250.
  51. ↑ Poniatowski, Trojak HISTORYCZNY 1767 C.I. Aere Perennius... [online], archiwum.gndm.pl [dostęp 2020-07-04] (pol.).
  52. 1 2 3 Edmund Kopicki, Ilustrowany skorowidz pieniędzy polskich i z Polską związanych, część 1 i 2, Lech Kokociński (red.), Warszawa: Polskie Towarzystwo Numizmatyczne, 1995, s. 111, ISBN 8385075250.
  53. ↑ Poniatowski, Trojak HISTORYCZNY 1767 C.I. – Aere Perennivs IANUAR [online], archiwum.gndm.pl [dostęp 2020-07-04] (pol.).
  54. ↑ Poniatowski, Trojak HISTORYCZNY 1767 C.I. – Nobis Diu Intersis [online], archiwum.gndm.pl [dostęp 2020-07-04] (pol.).
  55. ↑ Poniatowski, Trojak HISTORYCZNY 1767 C.I. – Instit: Ord: – w SREBRZE [online], archiwum.gndm.pl [dostęp 2020-07-04] (pol.).
  56. ↑ Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 165–166, ISBN 978-83-62939-00-8.
  57. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Czesław Kamiński, Ilustrowany katalog monet polskich 1916–1987, wyd. VII zmienione i uzupełnione, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988, s. 13.
  58. 1 2 3 4 5 Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 162, ISBN 978-83-62939-00-8.
  59. ↑ Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 158, 160, ISBN 978-83-62939-00-8.
  60. 1 2 3 4 Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 157, ISBN 978-83-62939-00-8.
  61. ↑ Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 157–158, ISBN 978-83-62939-00-8.
  62. 1 2 3 Czesław Kamiński, Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1764–1864, wyd. II poprawione, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1977, s. 83, ISBN 83-03-03103-1.
  63. 1 2 Czesław Kamiński, Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1764–1864, wyd. II poprawione, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1977, s. 84, ISBN 83-03-03103-1.
  64. ↑ Stanisław August Poniatowski. Trojak (3 grosze) w ZŁOCIE 1766, Gdańsk [online], archiwum.niemczyk.pl [dostęp 2021-12-11].
  65. ↑ Czesław Kamiński, Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1764–1864, wyd. II poprawione, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1977, s. 105, ISBN 83-03-03103-1.
  66. ↑ Czesław Kamiński, Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1764–1864, wyd. II poprawione, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1977, s. 82, ISBN 83-03-03103-1.
  67. ↑ Czesław Kamiński, Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1764–1864, wyd. II poprawione, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1977, s. 82–83, ISBN 83-03-03103-1.
  68. 1 2 3 4 Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 156, ISBN 978-83-62939-00-8.
  69. ↑ Czesław Kamiński, Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1764–1864, wyd. II poprawione, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1977, s. 85, ISBN 83-03-03103-1.
  70. ↑ Czesław Kamiński, Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1764–1864, wyd. II poprawione, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1977, s. 85–86, ISBN 83-03-03103-1.
  71. ↑ Czesław Kamiński, Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1764–1864, wyd. II poprawione, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1977, s. 86, ISBN 83-03-03103-1.
  72. 1 2 Czesław Kamiński, Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1764–1864, wyd. II poprawione, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1977, s. 87, ISBN 83-03-03103-1.
  73. ↑ Czesław Kamiński, Janusz Kurpiewski, Katalog monet polskich 1764–1864, wyd. II poprawione, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1977, s. 88, ISBN 83-03-03103-1.
  74. ↑ Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 156–157, ISBN 978-83-62939-00-8.

Bibliografia

  • Paszkiewicz B.:Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawskie Centrum Numizmatyczne, Warszawa 2012, ISBN 978-83-62939-00-8.
  • Dylewski A.:Historia pieniądza na ziemiach polskich, CARTA BLANCA sp. z o.o., Warszawa 2011, ISBN 978-83-7705-068-2.
  • Kamiński Cz., Kopicki E.:Katalog monet polskich 1764–1864, wydanie II poprawione, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1977.
  • Parchimowicz J., Brzeziński M.:Monety Stanisława Augusta Poniatowskiego, wydanie I, Nefryt, Szczecin 2016, ISBN 978-83-87355-84-5.
  • Terlecki W.:Mennica Warszawska 1765–1965, Polskie Towarzystwo Archeologiczne, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków 1970.
  • Plage K.:Okres Stanisława Augusta w historyi numizmatyki polskiej. XXXIV TABLIC, Gebethner i Sp., Kraków 1913.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.