Mroczek ogoniasty
| Stenomax aeneus | |||
| (Scopoli, 1763) | |||
.png) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina |
Tenebrioninae | ||
| Plemię | |||
| Podplemię |
Cylindrinotina | ||
| Rodzaj |
mroczek | ||
| Podrodzaj |
Stenomax s.str. | ||
| Gatunek |
mroczek ogoniasty | ||
| Synonimy | |||
| |||
Mroczek ogoniasty[1] (Stenomax aeneus) – gatunek chrząszcza z rodziny czarnuchowatych i podrodziny Tenebrioninae. Zamieszkuje Europę.
Taksonomia
Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1763 roku przez Giovanniego Antonia Scopolego pod nazwą Tenebrio aeneus[2][3]. Jako lokalizację typową wskazał Krainę[2]. W 1771 roku Karol Linneusz opisał go niezależnie pod nazwą Tenebrio lanipes[3] i pod tą nazwą umieszczony został w 1876 roku przez Ernsta Allarda w rodzaju Stenomax[4] oraz wyznaczony jego gatunkiem typowym przez Francesca Española i Jordiego Comasa w 1989 roku[5]. Część autorów wyróżnia w jego obrębie dwa podgatunki, nominatywny i Stenomax aeneus incurvus[6]; ten drugi takson wprowadzony został w 1850 roku przez Heinricha Carla Küstera jako osobny gatunek pod nazwą Helops incurvus[7][3] i przez część źródeł uznawany jest za synonim mroczka ogoniastego[3].
Morfologia
Chrząszcz o ciele długości od 12 do 16 mm, w zarysie podługowato-owalnym[8][9], najszerszym między połową a ⅔ długości pokryw, grzbietowo wysklepionym. Samice są przeciętnie większe i masywniej zbudowane niż samce. Ubarwienie jest kasztanowe do czarnego, rzadziej rude, zazwyczaj o rozjaśnionych stopach[8]. Na oskórku występują krótkie i blade szczecinki[9].
Głowa ma powierzchnię bardzo gęsto pokrytą dość dużymi punktami[8], odsłonięty kawałek jasnej błony między nadustkiem i wargą górną oraz duże, poprzeczne i płytko na przedzie wykrojone oczy. Czułki u samca sięgają po rozprostowaniu do połowy długości ciała, u samicy zaś są krótsze[9].
Przedplecze jest nieco szersze niż dłuższe[8], silniej ku tyłowi niż ku przodowi zwężone, o wykrojonej krawędzi przedniej, prostych i zaokrąglonych kątach przednich[9], wyciętych przed wystającymi kątami tylnymi, obrzeżonych wąskimi listewkami krawędziach bocznych oraz podobnie obrzeżonej krawędzi tylnej. Punkty na powierzchni przedplecza są stosunkowo duże i gęsto rozmieszczone. Mała tarczka ma trójkątny kształt. Pokrywy są szersze od przedplecza[8], owalne[9], u samca najszersze w połowie, a u samicy w ⅔ długości, u wierzchołka przedłużone w wyrostki (ogonki, mucro)[8][9] o mocno zmiennym kształcie[8], u samca dłuższe niż u samicy[8][9]. Rzędy są wyraźnie wgłębione[8][9], zaopatrzone w dość małe punkty[9], większe w rzędach po bokach pokryw[8]. Międzyrzędy są lekko sklepione, metalicznie lśniące, bardzo drobno punktowane[8][9]. Odnóża są długie i chude[8]. U samicy wszystkie stopy są wąskie, walcowate i porośnięte krótkimi, żółtymi szczecinkami. U samca stopy par przedniej i środkowej mają człony poszerzone, nieco spłaszczone i porośnięte długimi, żółtymi szczecinkami[8][9].
Odwłok ma na pierwszym i drugim z widocznych sternitów rozproszone owłosienie[8].
Ekologia i występowanie
Owad leśny, rozmieszczony od nizin po przedgórza[10]. Zasiedla lasy liściaste i mieszane[1]. Jest saproksyliczny, związany z drzewami liściastymi, rzadziej z sosnami i świerkami[10]. Osobniki dorosłe bytują pod odstającą korą, w murszejącym drewnie pni i gałęzi, próchnowiskach, dziuplach oraz w ściółce zgromadzonej u podstawy drzew[1][10][9]. Aktywne są o zmierzchu[9], od wiosny do jesieni. Saprofagiczne larwy[1] rozwijają się pod przegrzybiałą korą i w butwiejącym drewnie[9].
Gatunek palearktyczny, europejski, znany z Francji, Niemiec, Szwajcarii, Liechtensteinu, Austrii, Włoch, Łotwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Ukrainy, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Serbii, południa europejskiej części Rosji oraz europejskiej części Turcji[3][9].
Przypisy
- 1 2 3 4 Stenomax aeneus – Mroczek ogoniasty. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2025-03-06].
- 1 2 J.A. Scopoli: Entomologia Carniolica exhibens insecta Carnioliae indigena et distributa in ordines, genera, species, varietates: methodo Linnaeana. Vindobonae [Vienna]: Trattner, 1763, s. 82. [dostęp 2025-03-05].
- 1 2 3 4 5 I. Löbl, A. Smetana: Catalogue of Palearctic Coleoptera. Vol. 5: Tenebrionoidea. Stenstrup, Denmark: Apollo Books, 2008, s. 245. ISBN 87-88757-84-6.
- ↑ Ernest Allard. Révision des hélopides vrais de Lacordaire. „L’Abeille, Journal d’Entomologie”. 14, s. 1–12, 13–44, 45–80, 1876.
- ↑ Francesc Español, Jordi Comas. Les espècies del gènere Gunarus Gozis, de la col·lecció del Museu de Zoologia de Barcelona (Col., Tenebrionidae, Helopinae). „Miscellània Zoològica”. 11, s. 165–171, 1989.
- ↑ species Stenomax aeneus (Scopoli, 1763). [w:] BioLib.cz [on-line]. [dostęp 2025-03-06].
- ↑ H.C. Küster: Die Käfer Europa’s. Nach der Natur beschrieben. 21. Heft. Nürnberg: Bauer & Raspe, 1850, s. 54. [dostęp 2025-03-05].
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Zdzisława Stebnicka: Klucze do oznaczania owadów Polski Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 91 Czarnuchowate – Tenebrionidae, Boridae. Wrocław: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1991, s. 45-50.
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Vladimir Novák: Beetles of the family Tenebrionidae of Central Europe. Praga: Academia, 2014, s. 261-267, seria: Zoological Keys.
- 1 2 3 B. Burakowski, M. Mroczkowski, J. Stefańska. Chrząszcze – Coleoptera. Cucujoidea, część 3. „Katalog Fauny Polski”. 23 (14), 1987.