Nachiczewańska Republika Autonomiczna
| republika autonomiczna | |||||
 | |||||
| |||||
| Hymn: Azərbaycan marşı | |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Siedziba | |||||
| Data powstania | |||||
| Przewodniczący |
Vasif Talıbov | ||||
| Powierzchnia |
5500 km²[1] | ||||
| Populacja (2024) • liczba ludności |
| ||||
| • gęstość |
85 os./km²[1] | ||||
| Strefa czasowa | |||||
| Języki urzędowe | |||||
Położenie na mapie Azerbejdżanu | |||||
Położenie na mapie | |||||
| Strona internetowa | |||||
Nachiczewańska Republika Autonomiczna[2] (azer. Naxçıvan Muxtar Respublikası) – republika autonomiczna w składzie Azerbejdżanu[3][4], o powierzchni 5500 km²[1], stanowiąca eksklawę tego państwa oddzieloną przez terytorium Armenii[3][4]. Graniczy z Armenią na północy i wschodzie (246 km), Iranem na południu i zachodzie (204 km) oraz Turcją na zachodzie (11 km)[4][5]. Jej stolicą jest Nachiczewan[4]. Według stanu na 1 stycznia 2024 republikę zamieszkiwało 468,6 tys. osób[1].
Historia
9 lutego 1924 proklamowano Nachiczewańską Autonomiczną Socjalistyczną Republikę Radziecką (NASRR) wchodzącą w skład Azerbejdżańskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej (ASRR)[6].
W Nachiczewanie urodził się Heydər Əliyev, prezydent Azerbejdżanu w latach 1993–2003[7].
20 stycznia 1990 r. Rada Najwyższa Nachiczewańskiej ASRR wydała deklarację stwierdzającą zamiar odłączenia się Nachiczewanu od ZSRR w ramach protestu przeciwko działaniom Związku Radzieckiego podczas Czarnego Stycznia. Irańska Agencja Prasowa IRNA poinformowała, że po uzyskaniu niepodległości Nachiczewan zwrócił się do Turcji, Iranu i Organizacji Narodów Zjednoczonych o pomoc. Była to pierwsza część Związku Radzieckiego, która ogłosiła niepodległość, wyprzedzając deklarację Litwy zaledwie o kilka tygodni. Następnie Nachiczewan uzyskał niepodległość od Moskwy i Baku, ale został przejęty przez klan Hejdara Alijewa. Powrócił on do swojego rodzinnego Nachiczewanu w 1990 r. po tym jak został odsunięty od stanowiska w Biurze Politycznym przez Michaiła Gorbaczowa w 1987 r. Niedługo po powrocie do Nachiczewanu Alijew został wybrany do Rady Najwyższej zdecydowaną większością głosów. Następnie zrezygnował z KPZR, a po nieudanym zamachu stanu przeciwko Gorbaczowowi w sierpniu 1991 r. wezwał do całkowitej niepodległości Azerbejdżanu. Pod koniec 1991 r. Alijew skonsolidował swoją bazę władzy jako przewodniczący Rady Najwyższej Nachiczewanu i zapewnił Nachiczewanowi szeroką autonomię.
Podział administracyjny
Nachiczewańska Republika Autonomiczna obejmuje siedem rejonów (azer. rayon): Babək, Culfa, Kəngərli, Ordubad, Sədərək, Şahbuz i Şərur i jedno miasto wydzielone Nachiczewan[8].
| Jednostka administracyjna | Powierzchnia (km²) | Liczba ludności (tys.) | Gęstość zaludnienia (os/km²) |
|---|---|---|---|
| Babək rayonu | 830 | 77,8 | 94 |
| Culfa rayonu | 930 | 48,0 | 52 |
| Kəngərli rayonu | 700 | 33,5 | 48 |
| Nachiczewan | 190 | 97,2 | 512 |
| Ordubad rayonu | 980 | 50,7 | 52 |
| Sədərək rayonu | 220 | 23,0 | 105 |
| Şahbuz rayonu | 840 | 25,4 | 30 |
| Şərur rayonu | 810 | 113,0 | 140 |
Do rejonu Sədərək należy azerbejdżańska enklawa na terenie Armenii – wieś Kərki, w 1990 zajęta przez Armenię[5][9][10].
Przypisy
- 1 2 3 4 5 6 Azərbaycanın... 2024 ↓, s. 65.
- ↑ Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, Azja Środkowa i Zakaukazie, Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2005 (Nazewnictwo Geograficzne Świata), s. 47, ISBN 83-239-9019-0 [dostęp 2022-01-20] [zarchiwizowane z adresu 2021-10-31].
- 1 2 Nachiczewańska Republika Autonomiczna, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-09-16] [zarchiwizowane z adresu 2024-05-11].
- 1 2 3 4 Britannica, The Editors of Encyclopaedia: Naxçıvan. Encyclopedia Britannica, 2024-02-18. [dostęp 2024-09-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024-02-22)]. (ang.).
- 1 2 Nakhchivan Autonomous Republic. Naxçıvan Muxtar Respublikasının. [dostęp 2012-12-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-12-09)]. (ang.).
- ↑ Świętochowski 2006 ↓, s. 96.
- ↑ Heydər Əlirza oğlu Əliyev. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti. İlham Əliyev. [dostęp 2024-09-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024-08-09)]. (azer.).
- ↑ Agencja ATM 2014 ↓, s. 5.
- ↑ Human Right Watch 1994 ↓, s. 130.
- ↑ Human Right Watch 1994 ↓, s. 153.
Bibliografia
- Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi: Azərbaycanın əhalisi. Bakı: 2024. (azer.).
- Agencja ATM, Film-Foto-Radio-TV: Azerbejdżan: Nachczywańska Republika Autonomiczna. Krótki przewodnik po rejonach. Warszawa: Oficyna Olszynka, 2014. ISBN 978-83-939215-3-9.
- Tadeusz Świętochowski: Azerbejdżan. Warszawa: TRIO, 2006, seria: Historia państw świata XX wieku. ISBN 83-7436-0-37-2.
- Human Right Watch: Azerbaijan. Seven Years of Conflict in Nagorno-Karabakh. Helsinki: 1994. ISBN 1-56432-142-8.
- Bohdan Baranowski, Krzysztof Baranowski Historia Gruzji, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź 1987, ISBN 83-04-02345-8
- Bohdan Baranowski, Krzysztof Baranowski Historia Azerbejdżanu, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź 1987, ISBN 83-04-01806-3
- Mirosława Zakrzewska-Dubasowa Historia Armenii, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1990
- Marek J. Olbrycht, Jerzy Hauziński, Marek Smurzyński, Anna Krasnowolska (red.), Piotr Balczyński Historia Iranu, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 2010, ISBN 978-83-04-05047-1
- Ludwik Bazylow, Paweł Wieczorkiewicz Historia Rosji, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 2010, ISBN 978-83-04-04641-2
