Ogrodnik i jaśniepaństwo

Ogrodnik i jaśniepaństwo

Gartneren og Herskabet

ilustracja Lorenza Frølicha z 1905
Autor	Hans Christian Andersen
Typ utworu	baśń literacka
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Kopenhaga
Język	duński
Data wydania	30 marca 1872
Wydawca	C. A. Reitzel
Pierwsze wydanie polskie
Data wydania polskiego	1931
Wydawca	Wydawnictwo Jakuba Mortkowicza
Przekład	Stefania Beylin

Ogrodnik i jaśniepaństwo, także Ogrodnik i jego chlebodawcy (duń. Gartneren og Herskabet) – baśń literacka autorstwa Hansa Christiana Andersena, wydana po raz pierwszy w 1872 roku.

Baśń literacka Ogrodnik i jaśniepaństwo, napisana przez Hansa Christiana Andersena, została po raz pierwszy opublikowana przez wydawnictwo C.A. Reitzel w Kopenhadze 30 marca 1872 roku w zbiorze Nowe Bajki i Opowieści. Trzecia Seria. Nowa [pierwsza] Kolekcja (duń. Nye Eventyr og Historier. Tredie Række. Ny første Samling). Andersen był już uznanym pisarzem, a jego twórczość ewoluowała w kierunku bardziej dojrzałych i refleksyjnych utworów, często zawierających subtelną krytykę społeczną. Przez ostatnie dziesięć lat życia Andersen mieszkał w towarzystwie żydowskiej rodziny Melchiorów, która latem przenosiła się do posiadanego w Rolighed okazałego domu z ogrodem. Posiadłość i relacje przedstawione w baśni przywodzą na myśl Rolighed^[1][2].

W drugiej połowie XIX wieku Dania przechodziła istotne przemiany społeczne i polityczne. Po klęsce w wojnie z Prusami w 1864 roku i utracie znacznych terytoriów kraj doświadczał kryzysu tożsamości narodowej oraz zmian w strukturze społecznej. Tradycyjna arystokracja traciła na znaczeniu, podczas gdy mieszczaństwo i klasy pracujące zyskiwały coraz większy wpływ^[2][3].​

Andersen, choć sam wywodził się z ubogiej rodziny, miał okazję obserwować życie wyższych sfer, co znalazło odzwierciedlenie w jego twórczości^[2][4][5]. W „Ogrodniku i jaśniepaństwie” ukazuje relację między ogrodnikiem a arystokratyczną rodziną, która nie docenia jego pracy i talentu, dopóki nie zostaje on dostrzeżony przez innych. Baśń ta może być interpretowana jako alegoria społeczna, podkreślająca wartość pracy i kompetencji niezależnie od pozycji społecznej oraz krytykująca powierzchowność i uprzedzenia klas wyższych^[6].

Baśń została przetłumaczona na język polski^[7]:

• 1931 – Ogrodnik i jego chlebodawcy: Stefania Beylin (tłum.): Baśnie. Warszawa. Brak numerów stron w książce
• 2006 – Ogrodnik i jaśniepaństwo: Bogusława Sochańska (tłum.): Baśnie i opowieści. Tom III 1862–1873. Poznań. s. 299–305. ISBN 978-83-7278-194-9. (z oryginału duńskiego)

Streszczenia dokonano na podstawie wersji duńskiej w Wikiźródłach.

Rodzina bogatych kopenhażan ma dużą rezydencję za miastem. Posiadłość jest piękna i zadbana, otoczona starannie utrzymanymi ogrodami. Ogrodnik, Larsen, z oddaniem pielęgnuje kwiaty, owoce i warzywa. Stare drzewa, pełne ptasich gniazd, szpecą jednak ogród i przeszkadzają ogrodnikowi. Właściciele nie pozwalają na wycięcie drzew, ceniąc je jako symbol dawnej tradycji.

Larsen sumiennie pracuje i stara się osiągać najlepsze wyniki. Pewnego dnia państwo proszą go o zdobycie szczepów cudownych jabłoni i grusz. Okazuje się, że owoce, które tak ich zachwyciły, pochodzą z ich własnego ogrodu. Ogrodnik przynosi dowód na piśmie. Jego owoce zaczynają być wysyłane do znajomych w kraju i za granicą. Po pewnym czasie państwo znowu proszą o nasiona wyjątkowych melonów z królewskiego stołu. Larsen z dumą wyjawia, że te melony również pochodzą z ich własnego ogrodu. Państwo nie mogą w to uwierzyć, ale ponownie dostają pisemne potwierdzenie. Zaczynają obawiać się, aby Larsen nie zaczął mieć zbyt wysokiego mniemania o sobie.

Gdy Larsen przynosi przepiękną niebieską kwiatową kompozycję, państwo są zachwyceni. Okazuje się jednak, że kwiatem jest zwykła karczochowa główka, co zawstydza gospodarzy przed księżniczką. Księżniczka docenia odkrycie piękna w zwykłej roślinie i postanawia wstawiać karczochy do swych komnat.

Jesienią podczas burzy wiatr wywraca stare drzewa. To smuci właścicieli, ale cieszy ogrodnika. Larsen tworzy nową, piękną część ogrodu, wykorzystując rodzime rośliny i zakładając flagę i zimowy karmnik dla ptaków w okresie Bożego Narodzenia. Jaśniepaństwo nadal mają problem z przyznaniem, że ogrodnik jest powodem ich dumy.

• 1994 – Ogrodnik i jego chlebodawcy, polski spektakl telewizyjny, reż. Krystyna Krupska-Wysocka^[8]
• 2005 – Pan Andersen opowiada, duńsko-brytyjsko-niemiecki serial animowany (odcinek 12 – Gartneren og herskabet)^[9]

• Rękopis baśni (duń.)
• „Ogrodnik i jego chlebodawcy” (audiobook) na YouTube