Operacja Nemezis
 Wystawa poświęcona Operacji Nemesis w Cicernakaberd w Erywaniu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejsce | |
| Data |
1920–1922 |
| Liczba zabitych |
7 |
| Motyw |
eliminacja osób odpowiedzialnych za ludobójstwo |
Operacja Nemezis (arab. «Նեմեսիս» գործողություն, trb. "Nemesis" gortsoghut'iun) – specjalna operacja Armeńskiej Federacji Rewolucyjnej mająca na celu likwidację zarówno najwyższych tureckich oficjeli odpowiedzialnych za ludobójstwo Ormian, jak i urzędników Demokratycznej Republiki Azerbejdżanu odpowiedzialnych za masakrę Ormian w Baku we wrześniu 1918 roku.
Akcja została zaplanowana przez Shahana Natalie, Armena Garo i Aarona Sachakliana[1][2], a jej nazwa pochodzi od greckiej bogini boskiej zemsty, Nemesis[3].
W wyniku operacji w latach 1920–1922 tajna komórka Ormiańskiej Federacji Rewolucyjnej dokonała siedmiu zabójstw, z których najbardziej znanym było zabójstwo głównego organizatora ludobójstwa Ormian – Talaata Paszy, dokonane przez Ormianina Soghomona Tehliriana w marcu 1921 r. w Berlinie. Celem Natalie było przekształcenie procesu Tehliriana w publiczną, ogólnoświatową debatę na temat osób odpowiedzialnych za ludobójstwo Ormian. W swoich wspomnieniach Natalie ujawnił rozkaz, jaki wydał Tehlirianowi: „Rozsadź czaszkę mordercy numer 1 i nie próbuj uciekać. Zostań tam, ze swoją stopą na jego zwłokach i poddaj się policji, która przyjdzie i założy ci kajdanki”[4].
Lista zabójstw
Do zabójstw dokonanych w ramach Operacji Nemesis należą[5]:
| Data i miejsce | Cel | Zabójca(cy) |
|---|---|---|
19 czerwca 1920.svg.png){kind=small} Tyflis, Gruzja |
 Fatali Khan Khoyski Premier Azerbejdżanu |
Aram Jerganian Misak Kirakosyan |
15 marca 1921 Berlin, Niemcy |
Talaat Pasza |
Soghomon Tehlirian |
18 lipca 1921 Konstantynopol, Imperium Osmańskie |
Behbud Khan Dżawanshir |
Misak Torlakian |
5 grudnia 1921_crowned.svg.png){kind=small} Rzym, Włochy |
 Said Halim Pasza Wielki Wezyr |
Arszawir Szirakian |
| 17 kwietnia 1922 Berlin, Niemcy |
 Behaeddin Shakir Członek założyciel Komitetu Unii i Postępu |
Aram Jerganian |
| 17 kwietnia 1922 Berlin, Niemcy |
 Cemal Azmi Wali Wilejatu Trebizondu |
Arszawir Szirakian |
25 lipca 1922 Tyflis, Gruzińska SRR |
 Dżemal Pasza Wali Wilejatu Syrii i minister marynarki wojennej |
Stepan Dzaghigian Bedros D. Boghosian |
Turecka reakcja
31 maja 1926 r. rząd turecki uchwalił ustawę nr 882, która przyznawała krewnym zamordowanych przywódców osmańskich majątki będący własnością należącą do „zbiegłych Ormian”. Poseł i sekretarz Atatürka, Recep Zühtü Soyak, wspomniał, że nowe prawo miało być „przekazem ostrzegawczym dla zabójców: możecie zabić Turka poprzez zamach! Ale my wychowamy jego potomstwo za wasze pieniądze, tak że jutro on wydłubie wam oko i rozbije wam głowę”[6].
Upamiętnienie
25 kwietnia 2023 roku w Erywaniu odsłonięto pomnik poświęcony Ormianom, którzy uczestniczyli w operacji Nemesis. Ministerstwa Spraw Zagranicznych Turcji i Azerbejdżanu natychmiast potępiły ten gest[7][8].
Przypisy
- ↑ Sarkis J. Eminian: West of Malatia: The Boys of '26. Bloomington, IN: AuthorHouse, 2004, s. 3. ISBN 978-1-4184-1262-3.
- ↑ Rupen Janbazian. Book Review: 'Sacred Justice: The Voices and Legacy of the Armenian Operation Nemesis'. „The Armenian Weekly”, 2015.
- ↑ Michael Newton: Famous Assassinations in World History: An Encyclopedia [2 volumes]. ABC-CLIO, 2014, s. 269–70. ISBN 978-1610692861.
- ↑ Shahan Natalie (A Concise Biography) [online], International Journal of Oriental Studies, 2007.
- ↑ Giuseppe Motta, Less than Nations: Central-Eastern European Minorities after WWI, Volume 2, Cambridge Scholars Publishing, 18 listopada 2013, s. 18, ISBN 978-1-4438-5429-0 [dostęp 2024-11-01] (ang.).
- ↑ Soner Cagaptay: Islam, Secularism and Nationalism in Modern Turkey: Who is a Turk?. Routledge, 2006-05-02, s. 37. ISBN 978-1-134-17448-5.
- ↑ Statement on the monument to the terrorist "Nemesis" operation in Armenia. 26 April 2023. [zarchiwizowane z tego adresu (26 April 2023)].
- ↑ Press Release Regarding the Unveiling of the "Nemesis Monument" in Yerevan, the Capital of Armenia. 26 April 2023. [zarchiwizowane z tego adresu (30 April 2023)].