Paciorki jednego różańca

Paciorki jednego różańca – polski film psychologiczno-obyczajowy z 1979 roku w reżyserii Kazimierza Kutza, nakręcony na podstawie noweli Tego domu już nie ma Albina Siekierskiego. Paciorki jednego różańca stanowią trzecie ogniwo trylogii śląskiej Kutza, następujące po Soli ziemi czarnej (1969) i Perle w koronie (1971).

Akcja filmu toczy się na katowickim Giszowcu, gdzie osiedle starych domków górniczych ma zostać zburzone, a na ich miejscu mają powstać bloki z wielkiej płyty. Część mieszkańców pogodziła się z decyzją władz i opuszcza osiedle. Jednakże emerytowany górnik Habryka, były powstaniec śląski i przodownik pracy, deklaruje, że nie wyprowadzi się ze swojego domu. W swym zamiarze popierają go żona oraz młodszy syn^[1].

Gdy zbliża się termin rozbiórki, starszy syn odwiedza Habrykę celem przekonania go do opuszczenia domku. Nawet dyrektor kopalni, w której pracuje młodszy syn, próbuje przekonać Habrykę do przeprowadzki. Ten jednak pozostaje nieugięty, wskutek czego jego rodzina podlega szykanom. Tymczasem w kopalni zapada decyzja, że należy wynagrodzić krzywdę wyrządzoną Habryce. Habryka otrzymuje na własność willę w Katowicach, dokąd przenosi się wraz z żoną. W nowym lokum czuje się jednak coraz gorzej i umiera. Na jego cześć odbywa się uroczysty pogrzeb^[1].

• Augustyn Halotta – Karol Habryka
• Ewa Wiśniewska – Zosia
• Franciszek Pieczka – Jerzy
• Jan Bógdoł – Antek
• Marta Straszna – Habrykowa
• Stanisław Zaczyk – dyrektor Malczewski
• Tadeusz Madeja
• Tadeusz Szaniecki – przewodniczący rady zakładowej
• Jerzy Rzepka – Leszek

Choć Paciorki jednego różańca powstały na podstawie noweli Tego domu już nie ma Albina Siekierskiego, film dla Kutza miał również podłoże autobiograficzne. Na początku lat 70. rodzina Kuców z inspiracji Kazimierza Kutza opuściła chałupę w Szopienicach i przeprowadziła się do bloku na nowo wybudowanym osiedlu. Kazimierz Kutz wspominał z wyrzutem, że przeprowadzka przyśpieszyła śmierć ojca; „Matkę […] zauroczyły zieleń, łazienka i centralne. Ojciec wytrzymał dwa tygodnie”^[2]. Zdjęcia wykonano w kolonii domków górniczych na osiedlu Giszowiec, które w tym czasie miał spotkać dokładnie taki sam los. Dlatego też film początkowo miał problemy z cenzurą^[3]. Zarzucano Kutzowi na przykład, że „bohaterowie jedzą na śniadanie jajka, gdy tymczasem w sklepach jest mięso”, a „starzy ludzie nie wyglądają tak okropnie”^[4]. Film jednak został dopuszczony do rozpowszechniania, co Ilona Copik w daleko późniejszym tekście tłumaczyła hipotezą, żę „prawdopodobnie zadziałała sława reżysera, a także powszechnie podzielany pogląd, że o Śląsku Kutz potrafił opowiadać jak mało kto”^[4].

Film Paciorki jednego różańca wywołał ożywioną debatę na temat dziedzictwa kulturowego Górnego Śląska, niszczonego przez władze komunistyczne. Jak pisała Copik: „To m.in. dzięki trzeciemu śląskiemu filmowi sprawa Giszowca stała się głośna, a wskutek uporu garstki zapaleńców udało się ocalić osiedle przed ostateczną materialną i kulturową destrukcją”^[5]. Przykładowo dom, który stanowi centrum fabularne filmu, rzeczywiście w roku 1979 przeznaczony był do wyburzenia pod nowe zabudowania. Lokalny konserwator zabytków wstrzymał jednak prace. Budynek ten istnieje do dzisiaj przy ulicy Przyjaznej 28 w Katowicach^[6].

• IlonaI. Copik IlonaI., Ostatni bastion śląskości? Repetycje z twórczości Kazimierza Kutza (wokół filmu „Paciorki Jednego Różańca”), „Studia Śląskie” (84), 2019, s. 91–103, ISSN 0039-3355 [dostęp 2021-07-15] .

• Paciorki jednego różańca na kanale Studia Filmowego KADR w serwisie YouTube
• Paciorki jednego różańca w bazie IMDb (ang.)
• Paciorki jednego różańca w bazie Filmweb
• Paciorki jednego różańca w bazie filmpolski.pl
• Opis filmu w portalu Culture.pl
• Paciorki jednego różańca w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”