Polska Cerekiew
| wieś | |
 Kościół Wniebowzięcia N.P. Maryi | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
1244[1] |
| Strefa numeracyjna |
77 |
| Kod pocztowy |
47-260[2] |
| Tablice rejestracyjne |
OK |
| SIMC |
0502150 |
Położenie na mapie gminy Polska Cerekiew _location_map.png) | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa opolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego  | |
 50°13′41″N 18°07′32″E/50,228056 18,125556[3] | |
| Strona internetowa | |
Polska Cerekiew (dodatkowa nazwa w j. niem. Groß Neukirch[4], do 1914 Polnisch Neukirch[5]) – wieś w Polsce, położona w województwie opolskim, w powiecie kędzierzyńsko-kozielskim, w gminie Polska Cerekiew. Historycznie na Górnym Śląsku.
Miejscowość jest siedzibą gminy Polska Cerekiew.
Gmina Polska Cerekiew położona jest w południowo-wschodniej części województwa opolskiego, w dolinie małego dopływu Odry – Wrońska Woda, w regionie Niziny Śląskiej, na przejściu dwóch mazoriegionów: od zachodu Płaskowyżu Głubczyckiego i od wschodu Kotliny Raciborskiej.
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0998228 | Ciepły Dół | część wsi |
| 0998234 | Gniewów | część wsi |
| 0998240 | Marynówka | część wsi |
| 0998211 | Miłowice | część wsi |
Nazwa
Nazwa miejscowości wywodzi się od staropolskiej nazwy cerkiew oznaczającej kościół, świątynię. W języku polskim stosowana była do XVII wieku stanowiąc uniwersalną nazwę obiektu sakralnego niezależnie od wyznawanego tam obrządku katolickiego, prawosławnego czy protestanckiego.
W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie miejscowość występuje pod polską nazwą Polska Cerekwia oraz niemiecką Polnisch Neukirch[5]. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje wieś pod polską nazwą Polska Cerkiew, a także niemiecką Polnisch Neukirch[8]. Nazwa Cerkiew Polska wymieniona jest w 1896 roku przez górnośląskiego księdza i pisarza Konstantego Damrota w książce o nazewnictwie miejscowym na Śląsku[9].
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego wydany na przełomie XIX i XX wieku notuje dwie polskie nazwy miejscowości Cerkiew oraz Polska Cerkiew, a także niemiecką Polnisch Neukirch[10]. Niemiecki leksykon geograficzny Neumana wydany w 1905 roku notuje nazwę miejscowości jako Polnisch Neukirch[11]
Historia
Historia Polskiej Cerekwi sięga czasów rzymskich kiedy to została założona osada na szlaku handlowym z Moraw do Polski. Jak donoszą źródła w 1337 r. nazywano ją Noua Ecclesia, w roku 1539 Nowe Cerekwi – od staropolskiego słowa cerekiew – kościół.
W 1337 roku uzyskała prawo organizowania targów i niebawem rozwinęła się w miasteczko, które jednak z czasem podupadło.
W XVII w. miejscowość stanowiła własność znanego w tym regionie rodu Oppersdorffów, w XVIII wieku przeszła w ręce równie znanego rodu Gaschinów (pol. Gaszynów)[9], a później, w wieku XIX do czeskich magnatów Matuschków i wreszcie niemieckiego rodu Seherr-Thos. Ludność żyła tu zawsze z rolnictwa, w średniowieczu także z rękodzieła i handlu.
Od końca XVIII w. wieś posiadała wlasną pieczęć gminną, na której przedstawiono na wizerunku rycerza z proporcem w lewej ręce i konewką w prawej, gaszącego pożar budynku (św. Florian)[12][13].
W plebiscycie z 1921 roku za Niemcami padło 626 głosów, a za Polską 141[14]. W okresie międzywojennym powstała tu komórka KPD. W czasie II wojny światowej hitlerowcy zorganizowali we wsi 2 komanda pracy dla radzieckich i brytyjskich jeńców wojennych. 21 stycznia 1945 niemieccy strażnicy z SS zamordowali we wsi 19 więźniów niezdolnych do chodzenia, którzy byli ewakuowani z obozu koncentracyjnego w Auschwitz. Po 1945 roku wieś Polska Cerekiew stała się siedzibą gminy.
W latach 1954-1972 wieś była siedzibą gromady Polska Cerekiew.
Zabytki
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[15]:
- kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Polskiej Cerekwi, wzmiankowany w 1418 roku, wielokrotnie przebudowywany, w obecnej postaci z XVII w. W roku 1617 wzniesiono kaplicę św. Barbary z fundacji Fryderyka von Opersdorffa, a w 1763 roku dobudowana została kaplica św. Antoniego ufundowana przez von Gaschina. Kościół jest murowany, wsparty na dwóch kolumnach z faliście wygiętym parapetem. W otoczeniu kościoła znajduje się mur wzniesiony zapewne w XVIII w., ceglany, otynkowany, z późnobarokową bramką od zachodu, fundowaną w roku 1780 przez Antoniego von Gaschina. Na wieży zawieszonych jest 5 dzwonów, które pracują do dzisiaj, najcięższy z nich waży ponad 1000 kg. W bocznej wieżyczce zawieszony jest także jeden mniejszy dzwon, który już nie pracuje; wypisany z księgi rejestru
- zespół zamkowy, XVII, XIX:
- Zamek w Polskiej Cerekwi, późnorenesansowy powstał na początku XVII wieku jako rezydencja Fryderyka von Oppersdorffa. Pod koniec XIX wieku został przebudowany i odnowiony przez Eberharda von Matuschkę. Efektowny trzykondygnacyjny obiekt z dwiema wieżami, składający się z trzech skrzydeł zbudowanych wokół niewielkiego dziedzińca zamkniętego z czwartej strony murem, spłonął w 1945 r. Od tego czasu był częściowo zabezpieczoną tzw. trwałą ruiną. Zabytek, nr rejestru 686/63 z 16.10.1963
- park, nr rej.: 177/88 z 14.07.1988.
Urodzeni
Gospodarka
W Polskiej Cerekwi siedzibę ma firma Profi Bau, zrzeszona w Cechu Rzemieślników i Przedsiębiorców w Prudniku[16].
Komunikacja
Edukacja
- Zespół Szkolno-Przedszkolny w Polskiej Cerekwi (W latach 1999–2019: Zespół Gimnazjalno-Szkolno-Przedszkolny w Polskiej Cerekwi)
Sport
- KS Orzeł Polska Cerekiew – piłka nożna, występujące obecnie w A-klasie.
- "Luks" Atena Polska Cerekiew – piłka nożna, drużyna trampkarzy występująca w rozgrywkach drużyn 7-osobowych.
- "Unia" Polska Cerekiew – piłka nożna, oldboje, drużyna występująca w rozgrywkach województwa opolskiego.
PKP
Przypisy
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-05].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 951 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 107602
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
- 1 2 Knie 1830 ↓, s. 584.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ GUS. Rejestr TERYT
- ↑ Triest 1865 ↓, s. 934.
- 1 2 Konstanty Damrot, "Die älteren Ortsnamen Schlesiens, ihre Entstehung und Bedeutung : mit einem Anhange über die schlesisch-polnischen Personennamen : Beiträge zur schlesischen Geschichte und Volkskunde", Verlag von Felix Kasprzyk, Beuthen 1896, str. 101.
- ↑ Polska Cerkiew w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego Tom I, str.535
- ↑ Max Broesike 1905 ↓, s. 840.
- ↑ Aleksandra Starczewska-Wojnar, Odciśnięta pamięć wspólnoty: prawne i komunikatywne funkcje pieczęci gmin wiejskich na przykładzie zachodnich powiatów rejencji opolskiej w latach 1816-1933, Archiwalne Źródła Tożsamości, Opole: Archiwum Państwowe w Opolu : Uniwersytet Opolski, 2020, s. 192, ISBN 978-83-956475-6-7 [dostęp 2024-12-16] (pol.).
- ↑ Aleksandra Starczewska-Wojnar, Pieczêcie gmin wiejskich Rejencji Opolskiej z wizerunkami świętych Mikołaja, Jerzego i Floriana od połowy XVIII do połowy wieku XX, [w:] Mirosław Lenart (red.), Otwarty skarbiec pamięci: studia zespołu Archiwum Państwowego w Opolu zebrane z okazji 60-lecia powstania instytucji. Cz.2: Bogactwo zasobu i przygoda poznania, Opera Extraordinaria, Opole : [Warszawa]: Archiwum Państwowe ; Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, 2013, s. 39, ISBN 978-83-62421-83-1 [dostęp 2024-12-16] (pol.).
- ↑ Wyniki plebiscytu w powiecie kozielskim. [dostęp 2014-07-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-14)].
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo opolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 stycznia 2025, s. 36.
- ↑ Lista Rzemieślników [online], cechprudnik.eu [zarchiwizowane z adresu 2023-12-09].
Bibliografia
- Johann Georg Knie, Alphabethisch-Statistisch-Topographische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien ..., Breslau: Graß, Barth und Comp., 1830, OCLC 751379865 (niem.).
- Felix Triest, Topographisches Handbuch von Oberschlesien., Breslau: Wilh. Gottl. Korn, 1864–1865, OCLC 315739117 (niem.), Erste Hälfte, Zweite Hälfte.
