Przystajń

Przystajń

wieś
Kościół Świętej Trójcy z ratuszem
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	kłobucki
Gmina	Przystajń
Liczba ludności (2021)	2306[1]
Strefa numeracyjna	34
Kod pocztowy	42-141[2]
Tablice rejestracyjne	SKL
SIMC	0143900
Położenie na mapie gminy Przystajń Przystajń
Położenie na mapie Polski Przystajń
Położenie na mapie województwa śląskiego Przystajń
Położenie na mapie powiatu kłobuckiego Przystajń
50°53′00″N 18°41′25″E/50,883333 18,690278[3]

Przystajń – wieś w Polsce, położona w województwie śląskim, w powiecie kłobuckim, w gminie Przystajń^[4][5], w Częstochowskim Obszarze Rudonośnym.

Wieś jest siedzibą gminy Przystajń.

Przez Przystajń przebiega droga wojewódzka nr 494.

Nazwę miejscowości w zlatynizowanej formie Przyestan villa wymienia w latach (1470–1480) Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis^[6].

Miejscowość powstała w drugiej połowie XIV wieku w akcji kolonizacyjnej Władysława Opolczyka, który otrzymał od Ludwika Węgierskiego przyległe do Księstwa Opolskiego obszary Królestwa Polskiego. W 1374 książę Władysław wydał prawo na założenie tu kuźnicy (huty). Pierwsze źródłowe potwierdzenia funkcjonowania miejscowości pochodzą z 1385 i 1394 roku^[7]. W 1405 powstała parafia dekanatu Lelów archidiecezji krakowskiej. Jako właściciela miejscowości Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis napisanej w latach (1470–1480) podaje ród Mikołajowskich herbu Wysz^[6]. Znaczący rozwój nastąpił po 1590, kiedy Mikołaj Wolski herbu Półkozic, Marszałek Wielki Koronny i starosta krzepicki, unowocześnił zakład hutniczy. Przystajń aż do rozbiorów Polski należała do powiatu lelowskiego województwa krakowskiego^[8].

Po II rozbiorze Polski w 1793 roku miejscowość przejściowo była pod panowaniem pruskim do czasu utworzenia (Księstwa Warszawskiego, choć pozostała blisko granicy z Królestwem Prus (od 1871 Niemcami). Od 1815 roku była częścią Królestwa Polskiego pod panowaniem Imperium Rosyjskiego (zabór rosyjski)^[9].

W 1918 roku, po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, Przystajń stała się częścią województwa kieleckiego. W pierwszej połowie 1936 roku doszło do ekscesów o podłożu antysemickim^[10].

We wrześniu 1939 roku miejscowość znalazła się pod okupacją niemiecką i została bezpośrednio włączona do Rzeszy. W okresie okupacji doszło do wymordowania społeczności żydowskiej, a także dokonywano licznych mordów i egzekucji na miejscowych Polakach. Okupacja niemiecka zakończyła się w styczniu 1945 roku^[11].

W latach 1954-1972 wieś była siedzibą gromady Przystajń, po reformie gminy Przystajń. W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa częstochowskiego.

• Kościół Przenajświętszej Trójcy w Przystajni
• Sukiennice w Przystajni

W Przystajni urodzili się m.in.:

• Henryk Kluba – reżyser i aktor, wieloletni rektor Łódzkiej Szkoły Filmowej.
• Marian Henel – artysta-prymitywista, twórca wielkich gobelinów.
• Genowefa Grabowska – polityk, profesor Uniwersytetu Śląskiego, senator V Kadencji, od 2004 posłanka do Parlamentu Europejskiego.
• Jerzy Tomziński OSPPE – duchowny rzymskokatolicki, paulin, trzykrotny przeor Jasnej Góry, dwukrotny generał Zakonu Świętego Pawła Pierwszego Pustelnika (paulinów), ostatni polski uczestnik Soboru Watykańskiego II.

• Barbara Herba, Dzieje Konopisk i okolic, Konopiska 2004.

• Przystajń, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 231 .