Rada Państwa (Polska)

Rada Państwa – kolegialny organ naczelny władzy państwowej Polski Ludowej w latach 1947–1989. Łączyła kompetencje władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. W latach 1952–1989 Rada Państwa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej pełniła kolegialnie funkcję głowy państwa (była odpowiednikiem prezydenta) oraz zapewniała ciągłość najwyższego kierownictwa państwowego w związku z sesyjnym trybem pracy Sejmu.

Rada Państwa działała do 19 lipca 1989 – dnia wyboru pierwszego Prezydenta PRL (Wojciecha Jaruzelskiego). Zgodnie z ustawą o zmianie Konstytucji z 7 kwietnia 1989 kompetencje Rady Państwa przeszły – co do zasady – na Prezydenta PRL (od 31 grudnia 1989 – Prezydenta RP)^[1].

Kancelaria Rady Państwa mieściła się w kompleksie Sejmu PRL przy ulicy Wiejskiej 4/6/8 w Warszawie^[2].

Mała Konstytucja z 1947 roku^[3] przewidywała powstanie nowego organu, który nawiązywał do instytucji i doświadczeń Prezydium Krajowej Rady Narodowej oraz wzorowany był na stosunkach radzieckich. Nie określono warunków wybieralności i odpowiedzialności jej członków, a nawet czasu trwania jej kadencji. W skład Rady Państwa wchodzili: Prezydent Rzeczypospolitej jako przewodniczący, Marszałek i trzej wicemarszałkowie Sejmu Ustawodawczego, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, Naczelny Dowódca Wojska Polskiego (w czasie wojny) oraz członkowie dokooptowani przez Sejm na jednomyślny wniosek Rady (początkowo 3, po nowelizacji w 1949 roku wchodziło więcej członków^[4]). Kompetencje Rady Państwa były następujące:

• zwierzchni nadzór nad radami narodowymi
• wstępne zatwierdzanie dekretów z mocą ustawy wydanych przez Radę Ministrów na podstawie ustawowego upoważnienia Sejmu
• podejmowanie uchwał w przedmiocie wprowadzenia stanu wyjątkowego lub wojennego
• wyrażanie zgody na ogłoszenie ustaw o budżecie, narodowym planie gospodarczym i poborze rekruta w przypadkach przewidzianych w art. 8 Małej Konstytucji
• rozpatrywanie sprawozdań Najwyższej Izby Kontroli
• inicjatywa ustawodawcza.

Według Konstytucji PRL z 1952, Radę Państwa wybierał ze swego grona Sejm na pierwszym posiedzeniu, w składzie: Przewodniczący Rady Państwa, czterej zastępcy Przewodniczącego, Sekretarz Rady Państwa i dziewięciu (do 1961), a następnie jedenastu członków. Po upływie kadencji Sejmu Rada Państwa działała aż do wyboru Rady Państwa przez nowo obrany Sejm.

Rada Państwa podlegała (według zapisu konstytucyjnego) w całej swojej działalności Sejmowi; działała na zasadzie kolegialności. Na zewnątrz Radę Państwa reprezentował Przewodniczący lub jego zastępca. W okresach między sesjami Sejmu Rada Państwa miała władzę wydawania dekretów z mocą ustawy, które były przedstawiane Sejmowi na najbliższej sesji do zatwierdzenia; mogła też dokonywać zmian w składzie Rady Ministrów. Dokonywała ona również wykładni prawa. Rada Państwa sprawowała zwierzchni nadzór nad radami narodowymi, przysługiwała jej inicjatywa ustawodawcza, zaś Przewodniczący Rady Państwa wraz z Sekretarzem podpisywali bez prawa weta ustawy uchwalone przez Sejm i zarządzali ich ogłoszenie w Dzienniku Ustaw.

Zgodnie z artykułem 23 Konstytucji PRL z 1952 (z późniejszymi zmianami) Rada Państwa^[5]:

• zarządzała wybory do Sejmu
• zwoływała sesje Sejmu
• czuwała nad zgodnością prawa z Konstytucją (do czasu powołania Trybunału Konstytucyjnego w 1982)
• ustalała powszechnie obowiązującą wykładnię ustaw
• wydawała dekrety z mocą ustawy
• mianowała i odwoływała pełnomocnych przedstawicieli PRL
• przyjmowała listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy Radzie Państwa przedstawicieli dyplomatycznych innych państw
• ratyfikowała i wypowiadała umowy międzynarodowe
• obsadzała stanowiska cywilne i wojskowe, przewidziane ustawami
• nadawała ordery, odznaczenia i tytuły honorowe
• stosowała prawo łaski
• mianowała i odwoływała sędziów
• wprowadzała stan wojenny i stan wyjątkowy (od 1983), ogłaszała częściową lub powszechną mobilizację, w przerwach między obradami Sejmu stan wojny
• wykonywała inne funkcje, przewidziane dla niej w Konstytucji lub przekazane jej przez ustawy (np. nadawała i odbierała obywatelstwo polskie).

• Rada Konsultacyjna przy Przewodniczącym Rady Państwa