Sawannik

Sawannik
	Aethomys
	O. Thomas, 1915
	; Sawannik transwalski (A. ineptus)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	gryzonie
Podrząd	Supramyomorpha
Infrarząd	myszokształtne
Nadrodzina	myszowe
Rodzina	myszowate
Podrodzina	myszy
Plemię	Arvicanthini
Rodzaj	sawannik
	Typ nomenklatoryczny
	Epimys hindei O. Thomas, 1902
Gatunki
	13 gatunków (w tym 4 wymarłe) – zobacz opis w tekście
	13 gatunków (w tym 4 wymarłe) – zobacz opis w tekście

Sawannik^[2] (Aethomys) – rodzaj ssaków z podrodziny myszy (Murinae) w obrębie rodziny myszowatych (Muridae).

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Afryce^[3]^[4]^[5].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 120–200 mm, długość ogona 112–203 mm, długość ucha 15–32 mm, długość tylnej stopy 25–39 mm; masa ciała 56–158 g^[4]^[6].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1915 roku angielski zoolog Oldfield Thomas w artykule zatytułowanym Lista ssaków (z wyłączeniem Ungulata) zebranych w Górnym Kongo przez dr Christy’ego dla Congo Museum w Tervueren, opublikowanym w czasopiśmie „The Annals and magazine of natural history”^[1]. Gatunkiem typowym jest (oryginalne oznaczenie) sawannik równikowy (A. hindei).

Etymologia

Aethomys: gr. αιθος aithos ‘ognisty, płomienny’; μυς mus, μυος muos ‘mysz’^[1].

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki^[7]^[6]^[3]^[2]:

Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa^[2]	Podgatunki^[4]^[3]^[6]	Rozmieszczenie geograficzne^[4]^[3]^[6]	Podstawowe wymiary^[4]^[6]^[a]	Status IUCN^[8]
Aethomys stannarius	(O. Thomas, 1913)	sawannik zachodni	gatunek monotypowy	północna Nigeria rozciągając się nieznacznie do północnego Kamerunu	DC: 12,6–16,9 cm DO: 12,4–20 cm MC: 60–120 g	DD
Aethomys hindei	(O. Thomas, 1902)	sawannik równikowy	gatunek monotypowy	środkowy Kamerun na wschód do południowej Etiopii, Kenii i północnej Tanzanii; zakres wysokości: poniżej 2000 m n.p.m.	DC: 12–17,5 cm DO: 12–18,8 cm MC: 87–158 g	LC
Aethomys chrysophilus	(de Winton, 1897)	sawannik rudy	gatunek monotypowy	Afryka Wschodnia i Południowa od wschodnie-środkowej i południowo-zachodniej Kenii do południowo-zachodniej Angoli, Namibii, północnej Południowej Afryki i Mozambiku; zakres wysokości: – m n.p.m.	DC: 12–16,9 cm DO: 13,5–19 cm MC: 63–112 g	LC
Aethomys ineptus	(O. Thomas & Wroughton, 1908)	sawannik transwalski	gatunek monotypowy	sawanny w Południowej Afryce, skrajnie południowo-wschodniej Botswanie, Eswatini i pobliskim południowym Mozambiku (najwyraźniej na południe od rzeki Limpopo)	DC: 14–15,5 cm DO: 14,4–17 cm MC: 65–107 g	LC
Aethomys nyikae	(O. Thomas, 1897)	sawannik malawski	gatunek monotypowy	północno-wschodnia Angola, południowa Demokratyczna Republika Konga, północna Zambia i Malawi; zakres wysokości: 800–2300 m n.p.m.	DC: 12–15,6 cm DO: 14,5–17,8 cm MC: 56–106 g	LC
Aethomys kaiseri	(Noack, 1887)	sawannik leśny	gatunek monotypowy	od północnego brzegu jeziora Wiktorii (południowa Uganda i południowa Kenia), na południe do północno-środkowej Angoli, północnej Zambii, Malawi i północno-zachodniego Mozambiku	DC: 13,9–19,6 cm DO: 12,4–16,7 cm MC: 78–144 g	LC
Aethomys silindensis	Roberts, 1938	sawannik stokowy	gatunek monotypowy	wschodnie wyżyny w wschodnim Zimbabwe i zachodnim Mozambiku	DC: 15,5–20 cm DO: 16,6–19,4 cm MC: brak danych	DD
Aethomys bocagei	(O. Thomas, 1904)	sawannik angolski	gatunek monotypowy	zachodnia Angola i sąsiadujące skrajnie południowo-zachodnia Demokratyczna Republika Konga	DC: 14,5–19,8 cm DO: 15,9–18 cm MC: brak danych	LC
Aethomys thomasi	(de Winton, 1897)	sawannik zaroślowy	gatunek monotypowy	endemit Angoli: wyżyna Bije	DC: 14–16,2 cm DO: 11,2–13,5 cm MC: 60–120 g	LC

Kategorie IUCN: LC – gatunek najmniejszej troski, DD – gatunki o nieokreślonym stopniu zagrożenia.

Opisano również gatunki wymarłe^[9]:

Aethomys adamanticola Denys, 1990^[10] (Południowa Afryka; pliocen)
Aethomys deheinzelini (Wesselman, 1984)^[11] (Etiopia; pliocen)
Aethomys lavocati (Jaeger, 1976)^[12] (Tanzania; plejstocen)
Aethomys modernis Denys, 1990^[10] (Południowa Afryka; pliocen)

Uwagi

↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

1 2 3 O. Thomas. List of Mammals (exclusive of Ungulata) collected on the Upper Congo by Dr. Christy for the Congo Museum, Tervueren. „The Annals and magazine of natural history”. Eihght Series. 16 (96), s. 477, 1915. (ang.).
1 2 3 Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 263. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
1 2 3 4 C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 516–518. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
1 2 3 4 5 Ch. Denys, P. Taylor & K. Aplin. Opisy gatunków Muridae: Ch. Denys, P. Taylor, C. Burgin, K. Aplin, P.-H. Fabre, R. Haslauer, J. Woinarski, B. Breed & J. Menzies: Family Muridae (True Mice and Rats, Gerbils and relatives). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier & T.E. Lacher (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 7: Rodents II. Barcelona: Lynx Edicions, 2017, s. 756–758. ISBN 978-84-16728-04-6. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Aethomys. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-12-12].
1 2 3 4 5 Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 332. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2025-02-28]. (ang.).
↑ Taxonomy: Aethomys – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2025-02-26]. (ang.).
↑ J.S.J.S. Zijlstra J.S.J.S., Aethomys Thomas, 1915, Hesperomys project (Version 24.9.1), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2025-02-28] (ang.).
1 2 Ch. Denys. Deux nouvelles espèces d’Aethomys (Rodentia, Muridae) à Langebaanweg (Pliocène, Afrique du Sud): Implications phylogénétiques et paléoécologiques. „Annales de Paleontologie”. 76, s. 41–69, 1990. (fr.).
↑ H.B. Wesselman: The Omo micromammals. Systematics and paleoecology of early man sites from Ethiopia. W: M.K. Hecht & F.S. Szalay (redaktorzy): Contributions to Vertebrate Evolution. Cz. 7. Basel: Karger, 1984, s. 1–219. ISBN 978-3-8055-3935-7. (ang.).
↑ J.-J. Jaeger: Les Rongeurs (Mammalia, Rodentia) du Pléistocène inférieur d’Olduvai Bed I (Tanzanie). Iè partie: les Muridés. W: R.J.G. Savage & S.C. Coryndon (redaktorzy): Fossil vertebrates of Africa. London: Academic, 1976, s. 58–120. (fr.).

[8] DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

[Thomas-1] 1 2 3 O. Thomas. List of Mammals (exclusive of Ungulata) collected on the Upper Congo by Dr. Christy for the Congo Museum, Tervueren. „The Annals and magazine of natural history”. Eihght Series. 16 (96), s. 477, 1915. (ang.).

[Cichocki&inni-2] 1 2 3 Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 263. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-3] 1 2 3 4 C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 516–518. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Denys&inni-4] 1 2 3 4 5 Ch. Denys, P. Taylor & K. Aplin. Opisy gatunków Muridae: Ch. Denys, P. Taylor, C. Burgin, K. Aplin, P.-H. Fabre, R. Haslauer, J. Woinarski, B. Breed & J. Menzies: Family Muridae (True Mice and Rats, Gerbils and relatives). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier & T.E. Lacher (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 7: Rodents II. Barcelona: Lynx Edicions, 2017, s. 756–758. ISBN 978-84-16728-04-6. (ang.).

[Wilson&Reeder-5] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Aethomys. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-12-12].

[amw-6] 1 2 3 4 5 Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 332. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[mdd-7] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2025-02-28]. (ang.).

[9] Taxonomy: Aethomys – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2025-02-26]. (ang.).

[zij-10] J.S.J.S. Zijlstra J.S.J.S., Aethomys Thomas, 1915, Hesperomys project (Version 24.9.1), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2025-02-28] (ang.).

[den-11] 1 2 Ch. Denys. Deux nouvelles espèces d’Aethomys (Rodentia, Muridae) à Langebaanweg (Pliocène, Afrique du Sud): Implications phylogénétiques et paléoécologiques. „Annales de Paleontologie”. 76, s. 41–69, 1990. (fr.).

[wes-12] H.B. Wesselman: The Omo micromammals. Systematics and paleoecology of early man sites from Ethiopia. W: M.K. Hecht & F.S. Szalay (redaktorzy): Contributions to Vertebrate Evolution. Cz. 7. Basel: Karger, 1984, s. 1–219. ISBN 978-3-8055-3935-7. (ang.).

[jae-13] J.-J. Jaeger: Les Rongeurs (Mammalia, Rodentia) du Pléistocène inférieur d’Olduvai Bed I (Tanzanie). Iè partie: les Muridés. W: R.J.G. Savage & S.C. Coryndon (redaktorzy): Fossil vertebrates of Africa. London: Academic, 1976, s. 58–120. (fr.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[a]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]