Sprawności harcerskie

Sprawności harcerskie – harcerski instrument metodyczny. Sprawnością jest biegłość harcerza w pewnej dziedzinie, wykazana w praktyce. Zdobycie sprawności wskazuje, że dany harcerz wykonał określone zadania i posiadł niezbędne umiejętności. Sprawności są zdobywane indywidualnie.

Sprawności wyewoluowały z systemu odznak skautowych (merit badges). Mają za zadanie motywować harcerza do samorozwoju i są wymagane dla uzyskania kolejnych stopni harcerskich.

Zdobyta sprawność oznaczana jest na prawym rękawie munduru harcerskiego, krążkiem o średnicy 3 cm^[1]. Tradycyjnie oznaczenia sprawności wyszywa się lub przyszywa po trzy w rzędzie, w odstępach co 0,5 cm, pierwszy rząd 10 cm od wszycia rękawa^[2], lub poniżej plakietki specjalności. Kolejność może być regulowana przez tradycyjne zasady środowisk (np. sprawności Czterogwiazdkowe i samarytańskie. Wyszywa się w pierwszym rzędzie od góry^[3]), lub jest dowolna – wtedy najczęściej wyszyte są w takiej kolejności, w jakiej zostały zdobyte.

W ZHP, zgodnie z zaleceniami Głównej Kwatery, harcerze mogą przyszywać gotowe oznaczenia sprawności. Wciąż jednak znaczna część harcerzy wyszywa ich oznaki bezpośrednio na mundurze w sposób tradycyjny. W takim wypadku w ZHP są one wykonane czarną nicią lub kolorowe, według wzorów w regulaminie.

Regulaminy ZHR zalecają wyszywanie sprawności nicią czerwoną lub inną, zgodnie z tradycją drużyny.

Istnieją też środowiska, w których sprawności na mundurze nie oznacza się w ogóle, zapisuje się tylko adnotację o jej zdobyciu do rozkazu.

Aby sprawności były przystępne dla wszystkich – i tych zaawansowanych w danej dziedzinie, jak i pierwszy raz się z nią stykających – są one podzielone na cztery poziomy trudności, oznaczane w ZHP i ZHR gwiazdkami.

W ZHP stopnie trudności oznaczono dodatkowo kolorami, a poziomy sprawności oznacza się obwódką wokół oznaki sprawności w odpowiednim kolorze^[1]:

Poziom trudności sprawności	ZHP	ZHR
I stopnia jednogwiazdkowe	Oznaczone obwódką w kolorze granatowym. Przeznaczone dla początkujących w danej dziedzinie.	Przeznaczone dla zdobywających stopień młodzika-ochotniczki
II stopnia dwugwiazdkowe	Oznaczone obwódką w kolorze zielonym. Pogłębiają i utrwalają nabyte umiejętności.	Przeznaczone dla zdobywających stopień wywiadowcy-tropicielki
III stopnia trzygwiazdkowe	Oznaczone obwódką w kolorze czerwonym. Wymagają ponadprzeciętnej, rozległej wiedzy.	Zdobywane bez ograniczeń
IIII stopnia czterogwiazdkowe	Oznaczone obwódką w kolorze czarnym. Wymagają umiejętności na poziomie niemal profesjonalnym, i są poważnym atutem przy wyborze i rozpoczęciu pracy zawodowej.	nie dotyczy

W ZHP poziom zdobywanej sprawności dobiera się do indywidualnych potrzeb rozwojowych kandydata i posiadanych już przez niego umiejętności^[4].

O ile sprawności jednogwiazdkowe mają udowodnić, że harcerka lub harcerz umie cokolwiek z danej dziedziny, to czterogwiazdkowe sygnalizują eksperta danej specjalizacji w drużynie (a nawet hufcu), i często jej funkcję pełni jakieś uprawnienie (np. Klanza czy PTTK).

Czasami sprawności stanowią tzw. ciąg tematyczny, tj. dotyczą jednej dziedziny, ale mają różne poziomy trudności. Wtedy w ZHP wszystkie mają taki sam symbol, ale różne obwódki. W ZHR większość sprawności ma indywidualne oznaczenia, nawet jeśli dotyczą jednej dziedziny i jednego ciągu.

Są też takie sprawności, które nie mają odpowiedników na wszystkich poziomach trudności (występuje np. tylko wersja dwugwiazdkowa i trzygwiazdkowa, np. puszczańskie w ZHP), i takie, które poziomu trudności po prostu nie posiadają (niektóre sprawności dla Drużyn Nieprzetartego Szlaku w ZHP oraz okolicznościowe w ZHR).

Decyzję o podjęciu się zdobycia sprawności, harcerz i harcerka zgłaszają do drużynowego bądź zastępowego, którzy otwierają tzw. próbę (co jest potwierdzone dodatkowo rozkazem drużynowego). Jest to okres, w czasie którego należy wykonać zadania określone w wymaganiach sprawności. Po jego upłynięciu, próba zostaje zamknięta i oceniona przez Radę Drużyny, drużynowego lub wyznaczoną przez niego osobę, która decyduje o przyznaniu sprawności. Decyzję o przyznaniu sprawności mistrzowskiej drużynowy podejmuje ze specjalistą w danej dziedzinie.

Zdobycie sprawności drużynowy ogłasza rozkazem^[4][5][6].

Odznaki zdobywane grupowo, podobne do sprawności, to w ZHP tropy^[4]. Ich oznaczeniem jest kwadrat o boku 4 cm skierowany wierzchołkiem ku górze. Ma fioletowe tło i żółty symbol ścieżki tematycznej. Kolejne zdobyte tropy z danej ścieżki tematycznej oznacza się żółtym obszyciem kolejnych boków kwadratu^[9].