Stanisław Tym

Stanisław Tym

Stanisław Tym (2010)
Imię i nazwisko	Stanisław Aleksy Tym
Data i miejsce urodzenia	17 lipca 1937 Małkinia Górna
Data i miejsce śmierci	6 grudnia 2024 Warszawa
Zawód	aktor, felietonista, reżyser, satyryk, komediopisarz
Współmałżonek	Anna Kokozow-Tym
Lata aktywności	1958–2021
Odznaczenia

Stanisław Aleksy Tym (ur. 17 lipca 1937 w Małkini Górnej, zm. 6 grudnia 2024 w Warszawie) – polski aktor teatralny, telewizyjny i filmowy, satyryk, reżyser, scenarzysta i literat. Odtwórca m.in. roli Ryszarda Ochódzkiego i autor scenariuszy do filmów Miś, Rozmowy Kontrolowane i Ryś.

W maju 1953 zdał maturę w XXVII Liceum Ogólnokształcącym im. Tadeusza Czackiego w Warszawie^[1]. Na przełomie lat 50. i 60. studiował w Warszawie, m.in. chemię na Politechnice Warszawskiej i przetwórstwo na SGGW oraz – w latach 1958–1959 – aktorstwo na Wydziale Aktorskim PWST, ale nie ukończył żadnego z tych kierunków^[2][3]. W 1964 zdał w Warszawie eksternistyczny egzamin aktorski.

W wakacje 1955 znalazł zatrudnienie w Zakładach Przemysłu Cukierniczego w Warszawie^[4]. Był bramkarzem i szatniarzem w klubie „Stodoła”, gdzie następnie występował w kabarecie^[5]. W tym okresie pisał swoje pierwsze teksty satyryczne^[6]. W 1961 nawiązał współpracę z warszawskim Studenckim Teatrem Satyryków, w którym do 1972 działał jako autor skeczy, aktor i reżyser oraz dyrektor^[6]. Był także współautorem tekstów i aktorem kabaretów: Owca, Dudek, Lopek i Wagabunda^[6].

Był autorem wielu sztuk teatralnych, skeczy (m.in. Ucz się Jasiu w wykonaniu Jana Kobuszewskiego, Wiesława Gołasa i Wiesława Michnikowskiego, prezentowany w kabarecie Dudek), słuchowisk radiowych i scenariuszy do filmów Stanisława Barei, w których również występował i których był współreżyserem.

Popularność zyskał dzięki roli pasażera bez biletu, mylnie uznanego za kaowca, w filmie Marka Piwowskiego Rejs oraz Ryszarda Ochódzkiego w filmach: Miś, Rozmowy kontrolowane i Ryś^[7]. Szeroką popularność przyniosły mu także telewizyjne transmisje jego występów kabaretowych^[8].

W styczniu 1976 podpisał list protestacyjny do Komisji Nadzwyczajnej Sejmu PRL przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej^[9]. Jego nazwisko zostało umieszczone na liście autorów, którzy pozostawali pod szczególnym nadzorem peerelowskiej cenzury; instrukcja cenzorska z 21 listopada 1976 Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk stanowiła: „Wszystkie własne publikacje autorów z poniższej listy zgłaszane przez prasę i wydawnictwa książkowe oraz wszystkie przypadki wymieniania ich nazwisk należy sygnalizować kierownictwu Urzędu, w porozumieniu z którym może jedynie nastąpić zwolnienie tych materiałów. Zapis nie dotyczy radia i TV, których kierownictwo we własnym zakresie zapewnia przestrzeganie tych zasad. Treść niniejszego zapisu przeznaczona jest wyłącznie do wiadomości cenzorów”^[10].

W latach 1983–1986 był dyrektorem Teatru Dramatycznego w Elblągu^[6]. Od 1987 pracował jako reżyser teatralny: w latach 1987–1994 był związany z Teatrem Rampa, a w latach 1994–2006 – z Teatrem Powszechnym^[8].

Jest uznawany za mistrza drobnych, zwłaszcza humorystycznych form literackich^[11]. W drugiej połowie lat 90. pisał felietony do tygodnika „Wprost” i dziennika „Rzeczpospolita”, następnie został stałym felietonistą „Polityki”. Tworzył również rysunek satyryczny^[12]. Jako rysownik debiutował w 1955 w gazetce Zakładów Przemysłu Cukierniczego 22 Lipca w Warszawie^[13]. Później jego rysunki ukazywały się m.in. w „Tygodniku Kulturalnym”, „Rzeczpospolitej”, „Fotelu” i „Polityce”^[13]. Prowadził autorski kanał w serwisie YouTube, gdzie prezentował swoje felietony^[14]. Na rozpoczęcie i zakończenie wykonywał autorską przygrywkę na harmonijce ustnej^[15].

Laureat wielu nagród, m.in. za najlepszy scenariusz do filmu Rozmowy kontrolowane na FPFF w Gdyni w 1992, Nagrody Kisiela dla najlepszego publicysty w 1998, nagrody telewizyjnego Pegaza „za poczucie humoru i przenikliwość umysłu” w 2002 oraz tytułu Mistrz Mowy Polskiej w 2010^[16][8].

W 2005 ukazał się zbiór jego tekstów i rysunków pod palindromowym tytułem Mamuta tu mam. Był członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich^[17] i członkiem honorowym Stowarzyszenia Autorów ZaiKS^[18].

Został członkiem komitetu poparcia Bronisława Komorowskiego przed przyspieszonymi wyborami prezydenckimi 2010^[19].

Przeszedł nowotwór żołądka^[20]. Zmarł 6 grudnia 2024 w wieku 87 lat^[21]. Jego pogrzeb miał charakter świeckiej ceremonii^[22]. Został pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie^[23].

Był żonaty z Anną Kokozow-Tym (ur. 13 sierpnia 1943, zm. 4 lipca 2023), która zagrała epizodyczną rolę w filmie Miś^[24]. Po rozwodzie związał się z Anną Nastulanką^[25]. Mieszkał w Zakątach nad jeziorem Wigry^[26][27].

Wedle jego własnych słów, jego przodek – Daniel Tym – był ludwisarzem królewskim, który na zamówienie Władysława IV Wazy wykonał odlew posągu Zygmunta III Wazy^[26]. Miał brata Antoniego, który zagrał epizodyczne role w filmach Miś (1980) i Ryś (2007).

Był wegetarianinem^[26]. Opiekował się potrzebującymi zwierzętami (bywało, że w jego domu przebywało 16 psów)^[28]. Był ateistą, mimo to miał sentyment do tradycji katolickiej^[29].

Imię Stanisława Tyma nosi jeden z mostów w Kutnie, znajdujący się na ulicy Stanisława Barei. Z okazji 14 Majówki z Bareją, w dniu 1 maja 2025 roku wstęgę przecięli wiceprezydent Kutna Zbigniew Wdowiak oraz aktorka Krystyna Tkacz^[30][31].

• 1969 – Nagroda na 5. Łódzkich Spotkaniach Teatralnych za sztukę Kochany panie Ionesco!^[8].
• 1992 – Nagroda na 17. FPFF w Gdańsku za scenariusz filmu Rozmowy kontrolowane^[8].
• 1998 – Odciśnięcie dłoni na 3. Festiwalu Gwiazd w Międzyzdrojach odcisnął dłoń na Promenadzie Gwiazd^[8].
• 1998 – Nagroda Kisiela dla najlepszego publicysty^[8].
• 1999 – Nagroda Eryk ’98 – za nowatorskie ujęcie tradycyjnej formuły szopki satyrycznej w przedstawieniu Szopka Tyma z Brodą (Teatr Powszechny i dziennik „Rzeczpospolita”)^[8].
• 2001 – I Nagroda na gdańskim Festiwalu Dobrego Humoru za program rozrywkowy „Jujka wg Tyma”^[8].
• 2002 – Nagroda Pegaz, przyznawana przez program telewizyjny „Pegaz” za „poczucie humoru i przenikliwość umysłu”^[8].
• 2004 – Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski.
• 2005 – Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”^[32].
• 2005 – Nagroda za całokształt twórczości na Festiwalu Dobrego Humoru w Gdańsku^[8].
• 2007 – Nagroda Honorowa 14. Ogólnopolskiego Festiwalu Sztuki Filmowej „Prowincjonalia” we Wrześni^[8].
• 2007 – Nagroda Honorowa Specjalny Miś na 5. Festiwalu Filmów Komediowych i Niezależnych „Barejada” w Jeleniej Górze, za kontynuację dzieła Stanisława Barei^[8].
• 2010 – Mistrz Mowy Polskiej (wraz z Arturem Andrusem, Jerzym Trelą, Ryszardem Kaczorowskim i Beatą Tadlą)^[16].
• 2021 – Nagroda 100-lecia ZAiKS-u^[18] (także Odznaka, i Nagroda Specjalna ZAiKS-u)^[33]
• 2022 – Medal Wolności Słowa Fundacji Grand Press^[34]

• TomaszT. Strzyżewski TomaszT., Wielka księga cenzury PRL w dokumentach, Warszawa: Prohibita, 2015, ISBN 978-83-61344-70-4 .

• Stanisław Tym w bazie IMDb (ang.)
• Stanisław Tym w bazie Filmweb
• Stanisław Tym w bazie filmpolski.pl
• Stanisław Tym, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (autorzy) [dostęp 2021-04-09] .
• Stanisław Tym na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”