Stary Tomyśl

Stary Tomyśl
wieś
Ilustracja
Pałac w Starym Tomyślu
Państwo

 Polska

Województwo

 wielkopolskie

Powiat

nowotomyski

Gmina

Nowy Tomyśl

Liczba ludności (2021)

644[1]

Strefa numeracyjna

61

Kod pocztowy

64-300[2]

Tablice rejestracyjne

PNT

SIMC

0591194

Położenie na mapie gminy Nowy Tomyśl
Mapa konturowa gminy Nowy Tomyśl, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Stary Tomyśl”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej znajduje się punkt z opisem „Stary Tomyśl”
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Stary Tomyśl”
Położenie na mapie powiatu nowotomyskiego
Mapa konturowa powiatu nowotomyskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Stary Tomyśl”
Ziemia52°20′23″N 16°09′49″E/52,339722 16,163611[3]

Stary Tomyśl (pol. hist. Tomyśl[4])– wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie nowotomyskim, w gminie Nowy Tomyśl.

Historia

Wieś Tomyśl na historycznej mapie Wielkopolski sporządzonej w 1888 roku według danych zaczerpniętych z Kodeksu dyplomatycznego

Miejscowość pierwotnie była związana z Wielkopolską. Istnieje co najmniej od drugiej połowy XIII wieku i ma średniowieczną metrykę. Dawniej wieś nazywała się Tomyśl. Sąsiednie miasto Nowy Tomyśl założono dopiero w XVIII wieku i od tego momentu dla odróżnienia nazywano wieś Starym Tomyślem. Po raz pierwszy wieś odnotowana została w łacińskim dokumencie z 1296 gdzie zapisano ją pod nazwą "Thomisle", 1394 "Thomiszla", 1406 "Thomisl", 1407 błędnie "Lutomysle", 1407 ponownie błędnie "Luthomiszle", 1412 "Thomysle", 1425 "Tomysl", 1508 "Thomysl"[4].

Okolice miejscowości były zasiedlone jednak już wcześniej niż odnotowały to zachowane zapisy historyczne. W lesie bukowym koło wsi odkryto pozostałość średniowiecznej smolarni oraz fragment naczyń obtaczanych z XII-XIII wieku. Natomiast na zachód od drogi z Nowego Tomyśla do Bolewic i na południe od drogi leśnej znaleziono trzy fragmenty naczyń obtaczanych datowanych na X-XIII wiek[4].

Początkowo wieś była własnością książęcą, a później szlachecką leżącą w dobrach Trzciel i należącą do wielkopolskiej szlachty z lwowskiej linii rodu Ostrorogów herbu Nałęcz noszących odmiejscowe nazwisko Lwowskich przyjęte od nazwy miasta Lwówek. W 1508 Tomyśl leżał w powiecie poznańskim województwa poznańskiego w Koronie Królestwa Polskiego w parafii Wytomyśl[4].

Pierwszy zapis dotyczący wsi pochodzi z dokumentu wystawionego w 1296 przez kancelarię księcia wielkopolskiego oraz późniejszego króla Polski, Władysława I Łokietka, który nadał na prawie dziedzicznym sędziemu ziemskiemu poznańskiemu, komesowi Gniewomirowi ze Świebodzina (koło Buku i Tomyśla, lub ze Świebodzina na Śląsku) wieś Tomyśl wraz ze wszystkimi przyległościami, m.in. lasami, barciami, karczmą oraz młynami. Dokument zawarty został w Kodeksie dyplomatycznym Wielkopolski. Gniewomir ze Świebodzina był bliskim współpracownikiem Władysława Łokietka, a wcześniej także księcia wielkopolskiego, późniejszego króla polskiego Przemysła II[4].[5][6].

W latach 1394-1407 właścicielką we wsi była Wichna córka Józefa Wezenborga właściciela w Grodzisku i Trzcielu oraz żona kasztelana kaliskiego Świętosława z Szubina. W latach 1394-1398 reprezentowana w sądzie przez męża Świętosława toczyła spór z Fredhelmem synem wojewody poznańskiego Maćka Borkowica o zamek oraz miasto Trzciel wraz z przyległymi wsiami, a w tym m.in. połową Tomyśla. W 1406 już jako wdowa po Świętosławie wraz z synem Borkiem z Grodziska (oraz z Szubina) wygrali proces z Boguszem oraz Bartoszem synami zmarłego Fredhelma Wezenborga o miasto i zamek Trzciel wraz z wsiami, a w tym m.in. z połową Tomyśla. W 1407 Wichna wraz z synem Borkiem zawarli ugodę z Jodokiem Suczką ze Świebodzina dotyczacą połowy Tomyśla, którą Wichna i Borek mieli odtąpić Jodokowi za 105 grzywien[4].

W latach 1408-1412 włascicielem we wsi był wojewoda poznański Sędziwój z Ostroroga. W 1408 toczył on proces z Mikołajem Baworowskim o połowę Tomyśla. W latach 1410-1412 jego żona Barbara toczyła spór z Synochą żoną Arkembolda z Orla Wielkiego o połowę Tomyśla.

Miejscowość odnotowana została także w źródłach kościelnych. W 1439 Piotr syn Jana z Trzemeszna kleryk diecezji gnieźnieńskiej poprosił papieża Eugeniusza IV o prowizję na kościół w Mieściskach koło Buku, który wakował po rezygnacji Aleksego syna Macieja z Tomyśla. W 1510 opłata zwana meszne płacono z Tomyśla plebanowi w Wytomyślu, wiardunki dziesiętne z 6 łanów oddawano biskupowi poznańskiemu oraz z jednego łana dla plebana. W 1564 wiardunki dziesiętne z 6 łanów w Tomyślu należały do uposażenia biskupa poznańskiego[4].

W latach 1504-1589 miejscowość należała do Ostrorogów Lwowskich z Lwówka oraz Trzciela. W 1504 Wawrzyniec z Tomyśla poddany Dobrogosta Ostroroga z Lwówka pozwany został o zranienie Jana Łąckiego. W 1510 właścicielami we wsi byli panowie z Lwówka, synowie kasztelana międzyrzeckiego Dobrogosta Lwowskiego, bracia Jerzy, Stanisław, Mikołaj i Marcin. Jako własciciele wsi odnotowani zostali także w 1514. W latach 1538-1571 Tomyśl został wymieniany w dpoziałach dóbr Lwówek i Trzciel należących wówczas do Ostrorogów. W latach 1577-1589 swłaścicielem wsi był syn kasztelana santockiego Wojciecha Lwowskiego, kasztelan kamieński Marcin Ostroróg z Lwówka zwany też Lwowskim. W latach 1577-1580 odnotowany był jako płatnik poboru podatkowego z Tomyśla. W 1580 Marcin Lwowski wprowadzony został w posiadanie miasta Trzciel wraz z wsiami, w tym m.in. Tomyślem, które to dobra kupił od Anny Sieniawskiej z domu Lwowskiej, wdowy po Prokopie Sieniawskim oraz jej synów Prokopa i Marcina. W 1589 Marcin wziął w dzierżawę od kasztelana rogozińskiego Jana Opalińskiego m.in. Tomyśl, którą to wieś najpierw kupił od Anny Sieniawskiej, a potem sprzedał z zastrzeżeniem prawa wykupu Opalińskiemu[4].

Miejscowość odnotowały także historyczne rejestry podatkowe dzięki, którym znamy stosunki własnościowe we wsi. W 1508 miał miejsce pobór we wsi od 7 łanów, oraz 6 groszy od dwóch karczm. W 1509 pobrano podatki od 7 łanów, jednego łana sołeckiego oraz trzy grosze od karczmy. W 1510 Tomyśl nie zapłacił poboru podatkowego ponieważ według panów z Lwówka grad zniszczył zboża. W 1510 we wsi było 7 łanów, 12 zagrodników, dwie karczmy, w których warzyło się piwo. W 1563 miał miejsce pobór od 7 łanów, jednego łana sołtysiego oraz dwóch karczm dorocznych. W 1577 pobór podatkowy ze wsi zapłacił Marcin Lwowski. W 1580 pobór zapłacił Marcin Lwowski od 10 półłanków, 12 zagrodników, 6 komorników po dwa grosze, dwóch komorników po 8 groszt, 3 kołodziejów, od karczmy stojącej na 1/4 łana oraz od niewielkiej roli karczmarskiej 6 groszy oraz od dwóch karczmarzy[4][5].

Zabory Polski

Wskutek II rozbioru Polski w 1793, miejscowość przeszła pod władanie Prus i jak cała Wielkopolska znalazła się w zaborze pruskim. Po zaborach w okresie Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1815–1848) miejscowość wzmiankowana jako Tomyśl stary należała do wsi większych w ówczesnym powiecie bukowskim, który dzielił się na cztery okręgi (bukowski, grodziski, lutomyślski oraz lwowkowski)[7]. Tomyśl stary należał do okręgu lutomyślskiego i stanowił siedzibę rozległego majątku o tej samej nazwie, którego właścicielem był wówczas Hangsdorf[7]. W skład majątku Tomyśl stary wchodziło łącznie 13 wsi. Według spisu urzędowego z 1837 roku Tomyśl stary liczył 519 mieszkańców i 50 dymów (domostw)[7].

W XIX-wiecznym Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego miejscowość wymieniona jest jako dwór oraz wieś leżąca w powiecie bukowskim. Dzieliła się na część wiejską oraz dwór. Według słownika pod koniec XIX wieku część wiejska liczyła 60 domów, w których mieszkało 424 mieszkańców w tym 220 wyznania katolickiego oraz 204 protestantów. Liczyła 369 hektarów powierzchni w tym 286 użytków rolnych, 40 łąk oraz 10 lasu. Dwór z obszarem dworskim na Witomyślu miał 25 domów oraz 268 mieszkańców. W miejscowości znajdowała się szkoła, poczta, a także browar, gorzelnia, stacja hodowli koni, uprawa chmielu[5].

Okres powojenny

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa poznańskiego.

Park i pałac

Na uwagę w tej oddalonej od Nowego Tomyśla o 3 km miejscowości zasługuje zabytkowy park krajobrazowy o powierzchni ponad 7 ha z wieloma ponad 200-letnimi drzewami. W parku znajduje się pałac z 1916 roku (dawna siedziba Zespołu Szkół im. Stanisława Mikołajczyka i obecna siedziba Nauczycielskiego Kolegium Języków Obcych), dwór barokowy zbudowany w 2 połowie XVIII wieku oraz zabudowania folwarczne z przełomu XIX i XX wieku wpisane do rejestru zabytków[8].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Wieś Stary Tomyśl (wielkopolskie) w liczbach » Przystępne dane statystyczne [online], polskawliczbach.pl [dostęp 2024-04-25] (pol.).
  2. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1220 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  3. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 130087
  4. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Dembiński 2011 ↓, s. 306-307.
  5. 1 2 3 Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. XII, hasło "Tomyśl". nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1887. s. 384. [dostęp 2019-06-12].
  6. ↑ Anders 1989 ↓, s. 94.
  7. 1 2 3 Leon Plater: Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Ksie̜stwa Poznańskiego. Lipsk: Ksie̜garnia Zagraniczna (Librairie Étrangère), 1846, s. 198-201.
  8. ↑ Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków na terenie województwa wielkopolskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 128. [dostęp 2013-09-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-08-30)].

Bibliografia

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.