Trzebinia (podobóz KL Auschwitz)

Trzebinia

Arbeitslager Trzebinia

Podobóz Auschwitz-Birkenau
Brama wjazdowa do obozu
Odpowiedzialny	III Rzesza
Rozpoczęcie działalności	sierpień 1944
Zakończenie działalności	17/18 stycznia 1945
Terytorium	Polska pod okupacją niemiecką (terytorium anektowane przez III Rzeszę)
Miejsce	Trzebinia
Liczba więźniów	641 (stan na 17 stycznia 1945)
Narodowość więźniów	głównie Żydzi
Liczebność personelu	ok. 60 SS-manów
Komendanci	SS Unterscharführer Wilhelm Kowol
Położenie na mapie Trzebini Trzebinia
Położenie na mapie Polski Trzebinia
Położenie na mapie województwa małopolskiego Trzebinia
Położenie na mapie powiatu chrzanowskiego Trzebinia
Położenie na mapie gminy Trzebinia Trzebinia
50°09′55,3525″N 19°26′43,4177″E/50,165376 19,445394

Trzebinia – niemiecki nazistowski podobóz Auschwitz-Birkenau, zlokalizowany w Trzebionce (osiedle Trzebini).

Obóz w Trzebini

W latach 1941–1944 w Trzebini w pobliżu rafinerii znajdował się obóz pracy, w którym byli uwięzieni angielscy jeńcy wojenni^[1]. Mieli oni pracować do końca 1944 roku, ze względu na prośbę kierownictwa rafinerii o 1000 więźniów obozu Auschwitz III-Monowitz, zostali oni przeniesieni do obozu Lamsdorf na przełomie lipca i sierpnia 1944 roku^[2]. Wtedy też, między 2 a 6 sierpnia do baraków pozostałych po jeńcach przywieziono pierwszych 300 więźniów^[3].

Początkowo więźniów zaangażowano do usuwania zniszczeń i usuwania niewybuchów po bombardowaniu rafinerii 7 sierpnia przez lotnictwo amerykańskie. Po przybyciu kolejnych transportów więziennych (kolejnych 300 po dwóch tygodniach i 200 w połowie września) skierowano ich do pierwotnego zadania tj. rozbudowy rafinerii^[3].

Powierzchnia obozu wynosiła ok. 7700 metrów kwadratowych, miała kształt nieregularnego czworoboku. W większości stanowiły go zabudowania pozostałe po obozie jenieckim. Otoczony podwójnym ogrodzeniem z czterema wieżami, pod którymi znajdowały się betonowe bunkry. Do środka prowadziła dwuskrzydłowa brama z metalowym napisem „Arbeitslager Trzebinia”. W czterech barakach (nr 2, 3, 4 i 6) mieszkali więźniowie, barak nr 5 pełnił funkcję izby chorych, a w baraku nr 1 umieszczono: ambulatorium dentystyczne, izbę pisarską oraz warsztat szewski. Poza bramą znajdowały się: biura SS (nr 5a), kwatery esesmanów (nr 7 i 8), kuchnia obozowa (nr 9) i magazyn żywności (nr 10)^[2]. Po przybyciu pierwszych więźniów wewnętrzny drut kolczasty podłączono do prądu, wybudowano też dodatkowo dwie wieże strażnicze^[1]. Ze względu na wysoką śmiertelność wśród więźniów w drugiej połowie listopada 1944 roku powstało metalowe krematorium, w którym palono zwłoki więźniów^[3].

W obozie przebywało od 600 do 800 więźniów, głównie Żydów polskich i węgierskich płci męskiej^[4]. Byli oni traktowani surowo i karani za najdrobniejsze przewinienia, co powodowało wysoką śmiertelność. Same warunki obozowe były, zdaniem więźniów, lepsze niż w macierzystym obozie, gdyż „sprowadzono ich tu nie w celu wyniszczenia ich, lecz dla wykorzystania ich jako siły roboczej”^[1].

Zadaniami więźniów były: montaż aparatury chemicznej, kopanie rowów, fundamentów, układanie rurociągów, budowa kanalizacji, torów kolejowych i schronów przeciwlotniczych^[3]. Czas pracy wynosił od 8 do 12 godzin, w niedziele krótszy, od 5 do 8 godzin^[2].

Na czele obozu stał Unterscharführer Wilhelm Kowol, volksdeutsch z Tarnowskich Gór. Miał on do dyspozycji około 60 esesmanów^[2]. Oprócz nich w obozie znajdowali się kapo, początkowo pochodzenia żydowskiego, później, w celu zwiększenia wydajności więźniów, niemieckiego, którzy byli więźniami kryminalnymi^[5].

17 stycznia 1945 roku w obozie przebywało 641 więźniów. Ze względu na zbliżające się wojska Armii Czerwonej, kierownictwo obozu zdecydowało się ewakuować więźniów. Pięciu niezdolnych do marszu zostało rozstrzelanych i pochowanych na cmentarzu żydowskim, pozostali chorzy trafili do obozu Auschwitz I. Więźniowie wyruszyli pieszo do Rybnika, gdzie dotarła mniej niż połowa tych, którzy wyruszyli z obozu^[2]. Z Rybnika więźniowie zostali przewiezieni koleją do KL Groß-Rosen, KL Sachsenhausen i w końcu do KL Bergen-Belsen^[3], gdzie ocaleni zostali wyzwoleni 15 kwietnia 1945 roku^[2].

Na przełomie lat 60. i 70. XX wieku pracownicy rafinerii w czynie społecznym wybudowali pomnik upamiętniający obóz. Powstał z betonu, ma 12 metrów długości i 10 metrów wysokości. Początkowo znajdował się na nim metalowy napis „Ofiarom faszyzmu”, w 2018, w związku z wejściem w życie ustawy o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez nazwy budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej, został przykryty kamienną tablicą z napisem „Ofiarom niemieckiego faszyzmu”^[2].