WEIRD

WEIRD – koncept z zakresu nauk o zachowaniu oznaczający populację przedstawicieli współczesnej cywilizacji zachodniej jako niereprezentatywną dla ludzkości, mimo to najdogłębniej przebadaną naukowo.

Termin WEIRD jest akronimem utworzonym tak, aby celowo wyglądał jak słowo już istniejące w języku. W tym przypadku skrót pochodzi od cech opisujących populację zachodnią, wykształconą, zindustrializowaną, bogatą i demokratyczną. Oryginalnie, w języku angielskim, to zespół cech: Western, Educated, Industrialized, Rich, Democratic[1][2]. Z kolei słowo weird w tym języku oznacza 'dziwaczny'[3].

Koncept WEIRD opisano w celu wskazania, że uogólnienia i ekstrapolacja na całą ludzkość wyników badań przeprowadzonych na małej i specyficznej grupie jest nieuprawnione[1]. Według twórców pojęcia WEIRD w badaniach, których wyniki opublikowano w okresie 2003–2008 w najważniejszych czasopismach psychologicznych, 96% uczestników pochodziło z uprzemysłowionych krajów świata zachodniego, definiowanego jako Europa i niełacińska Ameryka Północna oraz Izrael i Australia. Z samych Stanów Zjednoczonych pochodziło 68%. Tworzy to dysproporcję, ponieważ obejmowało jedynie 12% światowej populacji[4]. Mimo nagłośnienia problemu w ciągu dekady proporcje te nie uległy dużym zmianom[1]. Jedną z przyczyn, dla których badania psychologiczne są prowadzone w znacznej mierze na grupie WEIRD, jest jej dostępność. W 1946 r. Quinn McNemar wskazał, że takie badania najłatwiej prowadzi się na studentach psychologii lub socjologii, którzy są odpowiednio wykształceni, aby zrozumieć i wypełnić kwestionariusze, ale rodzi to pytania o reprezentatywność uzyskanych wyników[5]. Zdaniem ekspertów nawet w obrębie populacji zachodnich uczestnicy badań psychologicznych nie stanowią próby reprezentatywnej. Wybór studentów jako głównej grupy badawczej skutkuje niedoreprezentowaniem osób w innym wieku czy o innym wykształceniu, co pogłębia się przy porównaniu z innymi społeczeństwami[6]. Podobne uwagi zgłaszano też później, wskazując również na przykłady, kiedy wyniki analogicznych badań różnią się w zależności od podłoża kulturowego uczestników[6]. Jednym ze skutków takiego podejścia jest kryzys replikacyjny, czyli trudność w uzyskaniu podobnych wyników badań psychologicznych w kolejnych powtórzeniach[3]. Problem WEIRD zauważono w badaniach psychologicznych, ale dotyczy też innych dziedzin z szeroko rozumianych nauk społecznych, np. ekonomii, językoznawstwa, filozofii, antropologii czy nauk kognitywnych[1]. Problem występuje też przy zawężonych badaniach, które są ogłaszane jako opisujące zachowanie całej dużej grupy ludzi, np. dzieci[1].

Problem WEIRD dotyczy nie tylko przedmiotu badań, ale też samych badań. W okresie jego nagłośnienia 73% pierwszych autorów wziętych pod uwagę artykułów naukowych pracowało na amerykańskich uniwersytetach, a 99% na uniwersytetach zachodnich[4]. Guilherme Sanches de Oliveira i Edward Baggs wyróżniają cztery typy problemów związanych z WEIRD dotyczących: uczestników, teorii, metodologii i instytucji. Pierwszy dotyczy reprezentatywności osób poddawanych badaniu. Problem teoretyczny dotyczy założenia, że badania psychologiczne powinny dotyczyć wewnętrznych zachowań osobnika, a ich wyniki powinny dać się ekstrapolować na całą ludzkość. Problem metodologiczny polega na preferowaniu testów psychologicznych w formie przypominającej testy szkolne, co nie musi odpowiadać zachowaniom w sytuacjach rzeczywistych. Ostatni problem wiąże się z tradycją prowadzenia badań nad zachowaniem i ich finansowania, która preferuje badania dostosowane do populacji WEIRD[6].

Akronim WEIRD został ukuty w celu zaznaczenia, że grupa, na której prowadzona jest większość opublikowanych badań, nie tylko nie jest reprezentatywna dla całej ludzkości, ale jest wręcz w skali świata wyjątkowa i dosłownie dziwna[1]. Według Josepha Henricha, jednego z twórców tego pojęcia, populację WEIRD spośród ludzkości statystycznie wyróżniają cechy takie jak indywidualizm, który osłabia więzi rodzinne i klanowe, a więc ostatecznie ignorowanie biologicznego sukcesu genetycznego, nonkonformizm czy myślenie analityczne[7]. Ludzie z kręgu WEIRD są podatni na pewne iluzje optyczne, którym nie ulegają przedstawiciele innych kultur. Między kulturami inaczej interpretowana jest też mimika[8]. Jednocześnie tworzenie opozycji WEIRD i nie-WEIRD jest niewłaściwe, bo ludzkość jest dużo bardziej zróżnicowana pod względem zachowań[1]. W społeczeństwach zaliczanych do WEIRD może istnieć wewnętrzne zróżnicowanie, jako przykład podawane są różnice między mieszkańcami Polski zachodniej (silniejszy wpływ kultury WEIRD) i wschodniej[9].

Zobacz też

Przypisy

  1. 1 2 3 4 5 6 7 Joseph Henrich, WEIRD, [w:] Open Encyclopedia of Cognitive Science, 24 lipca 2024.
  2. ↑ Joseph Henrich, Steven J. Heine, Ara Norenzayan, Most people are not WEIRD, „Nature”, 466 (7302), 2010, s. 29–29, DOI: 10.1038/466029a, ISSN 0028-0836 [dostęp 2025-04-22] (ang.).
  3. 1 2 Tomasz Witkowski, Co wyszło z powtórki słynnych eksperymentów psychologicznych [online], Polityka, 19 lutego 2019.
  4. 1 2 Joseph Henrich, Steven J. Heine, Ara Norenzayan, The weirdest people in the world?, „Behavioral and Brain Sciences”, 33 (2-3), 2010, s. 61–83, DOI: 10.1017/S0140525X0999152X, ISSN 0140-525X [dostęp 2025-04-22] (ang.).
  5. ↑ Quinn McNemar, Opinion-Attitude Methodology, „Psychological Bulletin”, 43 (4), 1946, s. 289–374, DOI: 10.1037/h0060985.
  6. 1 2 3 Guilherme Sanches de Oliveira, Edward Baggs, Psychology's WEIRD Problems, Cambridge University Press, 2023, DOI: 10.1017/9781009303538, ISBN 9781009303538, seria: Elements in Psychology and Culture.
  7. ↑ Marcin Ryszkiewicz, Ludzie najdziwniejsi: kto ich stworzył i czy na pewno tego właśnie chciał [online], pulsar, 8 kwietnia 2023.
  8. ↑ Paweł Gwiaździński, Czy kultura wpływa na poznanie?, „Filozofia w Praktyce”, 6, 2020, s. 1–4 [dostęp 2025-04-23].
  9. ↑ Katarzyna Lubiewska, Przywiązanie w kontekście wrażliwości rodzicielskiej, socjalizacji oraz wpływów kulturowych [online], Autoreferat pracy habilitacyjnej, 2019, s. 19 [dostęp 2025-04-23].
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.