Warmia (terytorium plemienne)

Warmia
Wārmi
Państwa	Polska; Rosja
	Położenie na mapie administracyjnej Polski i Rosji;
	54°22′55″N 19°49′25″E/54,381944 19,823611

Warmia (łac. Warmia, Varmia, niem. Ermland, lit. Varmė, prus. *Wormyan, Wārmi^[1]), również Warmia plemienna^[2] – dawne terytorium plemienne oraz kraina historyczna, położona w północno-zachodniej części Prus.

Od 1243 roku terytorium dawnej Warmii w większości stało się częścią autonomicznego państwa kościelnego o tej samej nazwie. Pozostałe obszary: północne – weszły w skład Prus Dolnych, zaś zachodnie – ziemi malborskiej.

Etymologia

Nie jest do końca pewna dokładna etymologia nazwy Warmia. Możliwe, że pochodzi od słowa Varmija, Vormija, lub Varma, które wiąże się ze staropruskim przymiotnikiem *Wormyan, oznaczającym „czerwony”. Może również wiązać się ze słowem oznaczającym „robaka”, „owada” (pol. czerw (robak); lit. varmas – „komar”)^[2].

Położenie

Warmia sąsiadowała z Pogezanią, Barcją i Natangią. Region ten prawie w całości graniczył na północnym zachodzie z Zalewem Wiślanym, natomiast jego wschodnią naturalną granicą była rzeka Łyna. Obecnie region ten jest podzielony między województwo warmińsko-mazurskie i obwód królewiecki.

Historia

W XIII do Warmii plemiennej należały następujące włości (lauksy): Wewa, Plut, Medenowe, Wuntenowe i Lanzania^[2].

Podobnie jak w przypadku pozostałych plemion pruskich zamieszkujących okoliczne ziemie, tak też i Warmowie zostali poddani akcji chrystianizacyjnej, która z czasem doprowadziła do całkowitego zniszczenia ich kultury i religii. Pierwsze próby chrystianizacji tych terenów miały miejsce już w XI wieku^[3]. W XIII w. padli oni ofiarą ekspansji Zakonu Krzyżackiego wzdłuż brzegów Zalewu Wiślanego do Pregoły. Jednak podbój Warmii nie był łatwą sprawą, gdyż Warmowie wraz z sąsiednimi Natangami, Pogezanami i Bartami bardzo zaciekle bronili się przed ekspansją krzyżacką. Walki toczyły się głównie wokół strategicznie położonej pruskiej osady na cyplu Zalewu Wiślanego, gdzie wzniesiono później krzyżacki zamek Bałga. Krzyżacy w 1238 r. ponieśli tam klęskę, lecz w 1239 r. zdobyli ją i obsadzili swoją załogą, broniąc się przed atakami Prusów. Sytuacja Zakonu poprawiła się po przybyciu krzyżowców pod wodzą księcia brunszwickiego Ottona, który w 1240 r. rozbił pod Bałgą połączone siły Warmów, Natangów i Bartów. Otworzyło to drogę do dalszej ekspansji na kolejnych plemion pruskich^[4].

W 1243 r. legat papieski powołał do życia cztery nowe diecezje, a wśród nich diecezję warmińską^[3], której obszar bardzo różnił się od pierwotnej Warmii. Biskupstwo warmińskie na mocy układów z 1251 i 1254 r. otrzymało oprócz terenów od Zalewu Wiślanego (pomiędzy Braniewem, a Fromborkiem) i lewego brzegu Łyny (Lidzbarka Warmińskiego), też wschodnią część Pogezanii od rzeki Pasłęki (okolice Ornety i Dobrego Miasta), obszar Galindii na prawym brzegu górnej Łyny (Olsztyn) i dalej na wschód od niej (okolice Barczewa i Biskupca) oraz teren Barcji (Jeziorany, Bisztynek, Reszel)^[4].

W 1260 r. po klęsce wojsk krzyżackich w bitwie ze Żmudzinami, plemiona Warmów pod wodzą Glappo wzięły udział w II powstaniu pruskim, w związku z czym biskup warmiński zmuszony został do opuszczenia swojej diecezji. W 1261 r. przywódcy Warmów udało się odbić z rąk krzyżackich Lidzbark Warmiński, a później Braniewo, natomiast w 1266 zdobył zamek Brandenburg^[5]. W 1273 r. Glappo, który dowodził oblężeniem Królewca został w wyniku zdrady swojego służącego podstępem schwytany przez Krzyżaków i po torturach stracony. Tego samego roku II powstanie Prusów ostatecznie upada^[6].

Miasta

Do miast leżących współcześnie na terenie Warmii plemiennej należą:

Lp.	Miasto	Populacja	Powierzchnia	Jednostka administracyjna
1.	Braniewo	16 907	12,41 km²	województwo warmińsko-mazurskie
2.	Lidzbark Warmiński^[a]	15 877	14,4 km²	województwo warmińsko-mazurskie
3.	Mamonowo	8104	20,85 km²	obwód królewiecki
4.	Ładuszkin	3820	6,00 km²	obwód królewiecki
5.	Pieniężno	2802	3,81 km²	województwo warmińsko-mazurskie
6.	Tolkmicko^[b]^[7]	2731	2,29 km²	województwo warmińsko-mazurskie
7.	Frombork	2415	7,59 km²	województwo warmińsko-mazurskie