Wiecznik

Wiecznik
	; Wiecznik kulisty
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	goździkopodobne
Rząd	goździkowce
Rodzina	szarłatowate
Rodzaj	wiecznik
	Nazwa systematyczna
	Gomphrena L.; Sp. Pl. 224. 1 Mai 1753
	Typ nomenklatoryczny
	G. globosa Linnaeus
Synonimy
	Amaranthoides P. Miller; Bragantia Vand.; Coluppa Adanson; Philoxerus R. Br.; Xeraea O. Kuntze;
	Amaranthoides P. Miller; Bragantia Vand.; Coluppa Adanson; Philoxerus R. Br.; Xeraea O. Kuntze;

Wiecznik^[5]^[6], gomfrena^[7] (Gomphrena L.) – rodzaj roślin z rodziny szarłatowatych. Obejmuje ok. 125^[8], 132^[9] gatunków. Rośliny te występują w strefie tropikalnej i umiarkowanej ciepłej obu kontynentów amerykańskich^[8] – od południowej części Ameryki Północnej po północną Argentynę^[9], poza tym na wyspach Oceanu Spokojnego^[10] i w Australii (tam 33 gatunki są rodzime)^[8]. Jeden gatunek rośnie jako rodzimy w Chinach^[10]. Jako rośliny introdukowane przedstawiciele tego rodzaju spotykani są poza tym niemal w całej Afryce, Azji (z wyjątkiem jej północnej części) oraz wschodniej części Ameryki Północnej^[9].

Wiecznik kulisty G. globosa rozpowszechniony jest w uprawie jako rabatowa roślina ozdobna^[8], dostępny w wielu odmianach rozmaicie i jaskrawo ubarwionych^[5]. Pędy ścięte przed zakończeniem kwitnienia nadają się do suszenia i do suchych bukietów^[7]. G. claussenii wykorzystywany jest do fitoremediacji gleb zanieczyszczonych cynkiem i kadmem^[8].

Morfologia

Pokrój: Rośliny zielne (jednoroczne i byliny)^[11], rzadko półkrzewy^[10]. Łodygi są płożące, podnoszące się lub prosto wzniesione^[11].
Liście: Naprzeciwległe, rzadko skrętoległe^[10], siedzące lub ogonkowe. Blaszka liściowa jajowata do owalnej, całobrzega, od spodu szczeciniasto owłosiona, rzadziej także z wierzchu^[11].
Kwiaty: Skupione w wyrastające na szczycie pędu lub w jego rozwidleniach kulistawe główki, często wsparte przez siedzące listki okrywy (podsadki). Kwiaty są obupłciowe i wsparte cienkimi przysadkami. Pięć listków okwiatu otacza 5 pręcików o nitkach zrośniętych u nasady w rurkę oraz pojedynczą zalążnię z szyjką zakończoną zwykle rozwidlonym znamieniem^[11].
Owoce: Jednonasienne niełupki zamknięte trwałym okwiatem. Nasiona gładkie, soczewkowate, kulistawe lub podługowate^[11].

Systematyka

Rodzaj z rodziny szarłatowatych Amaranthaceae^[2]^[4], klasyfikowany do podrodziny Gomphrenoideae i plemienia Gomphreneae^[8].

Wykaz gatunków^[9]

Gomphrena affinis F.Muell. ex Benth.
Gomphrena agrestis Mart.
Gomphrena albiflora Moq.
Gomphrena anti-lethargica Silveira
Gomphrena arborescens L.f.
Gomphrena arida J.Palmer
Gomphrena atrorubra J.Palmer
Gomphrena basilanata Suess.
Gomphrena bicolor Mart.
Gomphrena boliviana Moq.
Gomphrena brachystylis F.Muell.
Gomphrena breviflora F.Muell.
Gomphrena caespitosa Torr.
Gomphrena caleyi Briq.
Gomphrena canescens R.Br.
Gomphrena cardenasii Standl. ex E.Holzh.
Gomphrena celosioides Mart.
Gomphrena centrota E.Holzh.
Gomphrena chrestoides C.C.Towns.
Gomphrena cladotrichoides Suess.
Gomphrena claussenii Moq.
Gomphrena colosacana Hunz. & Subils
Gomphrena conferta Benth.
Gomphrena conica (R.Br.) Spreng.
Gomphrena connata J.Palmer
Gomphrena cucullata J.Palmer
Gomphrena cunninghamii (Moq.) Druce
Gomphrena debilis Mart.
Gomphrena decipiens Seub.
Gomphrena demissa Mart.
Gomphrena desertorum Mart.
Gomphrena diffusa (R.Br.) Spreng.
Gomphrena discolor R.E.Fr.
Gomphrena duriuscula Moq.
Gomphrena eichleri J.Palmer
Gomphrena elegans Mart.
Gomphrena equisetiformis R.E.Fr.
Gomphrena eriophylla Mart.
Gomphrena ferruginea Pedersen
Gomphrena filaginoides M.Martens & Galeotti
Gomphrena flaccida R.Br.
Gomphrena floribunda J.Palmer
Gomphrena fuscipellita T.Ortuño & Borsch
Gomphrena gardneri Moq.
Gomphrena globosa L. – wiecznik kulisty^[6]^[5]
Gomphrena graminea Moq.
Gomphrena guaranitica Chodat
Gomphrena haageana Klotzsch
Gomphrena haenkeana Mart.
Gomphrena hatschbachiana Pedersen
Gomphrena hermogenesii J.C.Siqueira
Gomphrena hilariana Moq.
Gomphrena hillii Suess.
Gomphrena humifusa J.Palmer
Gomphrena humilis R.Br.
Gomphrena incana Mart.
Gomphrena insignis Briq.
Gomphrena involucrata Ewart
Gomphrena kanisii J.Palmer
Gomphrena lacinulata J.Palmer
Gomphrena lanata R.Br.
Gomphrena lanigera Pohl ex Moq.
Gomphrena leontopodioides Domin
Gomphrena leptoclada Benth.
Gomphrena leptophylla (Benth.) J.Palmer
Gomphrena leucocephala Mart.
Gomphrena macrocephala A.St.-Hil.
Gomphrena macrorhiza Mart.
Gomphrena magentitepala J.Palmer
Gomphrena mandonii R.E.Fr.
Gomphrena marginata Seub.
Gomphrena martiana Gillies ex Moq.
Gomphrena matogrossensis Suess.
Gomphrena mendocina (Phil.) R.E.Fr.
Gomphrena meyeniana Walp.
Gomphrena microcephala Moq.
Gomphrena mizqueensis T.Ortuño & Borsch
Gomphrena mollis Mart.
Gomphrena moquinii Seub.
Gomphrena nealleyi J.M.Coult. & Fisher
Gomphrena nigricans Mart.
Gomphrena nitida Rothr.
Gomphrena occulta J.Palmer
Gomphrena oroyana Standl.
Gomphrena pallida (Stuchlík) Pedersen
Gomphrena paraguayensis Chodat
Gomphrena paranensis R.E.Fr.
Gomphrena parviceps Standl.
Gomphrena parviflora Benth.
Gomphrena perennis L.
Gomphrena phaeotricha Pedersen
Gomphrena pilosa (M.Martens & Galeotti) Moq.
Gomphrena platycephala R.E.Fr.
Gomphrena pohlii Moq.
Gomphrena potosiana Suess. & Benl
Gomphrena pringlei J.M.Coult. & Fisher
Gomphrena prostrata Mart.
Gomphrena pulchella Mart.
Gomphrena pulvinata Suess.
Gomphrena pumila Gillies ex Moq.
Gomphrena pungens Seub.
Gomphrena pusilla Benth.
Gomphrena radiata Pedersen
Gomphrena regeliana Seub.
Gomphrena riedelii Seub.
Gomphrena riparia Pedersen
Gomphrena rosula J.Palmer
Gomphrena rudis Moq.
Gomphrena rupestris Nees
Gomphrena scandens (R.E.Fr.) J.C.Siqueira
Gomphrena scapigera Mart.
Gomphrena schinziana Stuchlík
Gomphrena schlechtendalian a Mart.
Gomphrena sellowiana Mart.
Gomphrena serrata L. – wiecznik płożący^[6]
Gomphrena serturneroides Suess.
Gomphrena sonorae Torr.
Gomphrena sordida Farmar
Gomphrena spissa Pedersen
Gomphrena splendida R.L.Barrett & J.Palmer
Gomphrena stellata T.Ortuño & Borsch
Gomphrena tenella (Moq.) Benth.
Gomphrena tomentosa (Griseb.) R.E.Fr.
Gomphrena triceps Pedersen
Gomphrena trinervosa C.C.Towns.
Gomphrena trollii Suess.
Gomphrena umbellata J.Rémy
Gomphrena uruguayensis Suess.
Gomphrena vaga Mart.
Gomphrena virgata Mart.
Gomphrena viridis Wooton & Standl.
Gomphrena vitellina Pedersen

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
1 2 Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-01-25] (ang.).
1 2 3 4 5 Gomphrena Linnaeus. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2020-01-25].
1 2 3 Genus: Gomphrena L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-01-25].
1 2 3 Alicja i Jerzy Szweykowscy (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo "Wiedza Powszechna", 2003, s. 975. ISBN 83-214-1305-6.
1 2 3 Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 92. ISBN 978-83-925110-5-2.
1 2 GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, s. 409, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
1 2 3 4 5 6 David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 396, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
1 2 3 4 Celosia. The Plant List. [dostęp 2016-05-11]. (ang.).
1 2 3 4 Gomphrena Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-01-25].
1 2 3 4 5 Steven E. Clemants: Gomphrena Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-01-25].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] 1 2 Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-01-25] (ang.).

[ing-3] 1 2 3 4 5 Gomphrena Linnaeus. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2020-01-25].

[grin-4] 1 2 3 Genus: Gomphrena L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-01-25].

[slownik-5] 1 2 3 Alicja i Jerzy Szweykowscy (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo "Wiedza Powszechna", 2003, s. 975. ISBN 83-214-1305-6.

[gawrys-6] 1 2 3 Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 92. ISBN 978-83-925110-5-2.

[botanica-7] 1 2 GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, s. 409, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[mabb-8] 1 2 3 4 5 6 David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 396, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[pow-9] 1 2 3 4 Celosia. The Plant List. [dostęp 2016-05-11]. (ang.).

[china-10] 1 2 3 4 Gomphrena Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-01-25].

[america-11] 1 2 3 4 5 Steven E. Clemants: Gomphrena Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-01-25].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]