Wojciech Stec

Wojciech Jacek Stec

Data i miejsce urodzenia	15 października 1940 Warszawa
Data śmierci	4 grudnia 2024
Profesor nauk chemicznych
Specjalność: chemia bioorganiczna
Alma Mater	Politechnika Łódzka
Doktorat	1968 – chemia Politechnika Łódzka promotor: Andrzej Zwierzak
Habilitacja	1974 – nauki chemiczne Instytut Chemii Organicznej PAN
Profesura	1979
Polska Akademia Nauk
Status	członek rzeczywisty
Funkcja	Wiceprezes PAN (2007–2010)
Doktor honoris causa Politechnika Łódzka – 2012
Praca naukowa
Jednostka	Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych PAN
Odznaczenia

Wojciech Jacek Stec (ur. 15 października 1940 w Warszawie, zm. 4 grudnia 2024)^[1][2] – polski chemik specjalizujący się w chemii bioorganicznej.

Wychowywał się w Kolonii Wola Zaradzyńska. Uczęszczał do Szkoły Podstawowej nr 3 w Pabianicach^[3]. W 1958 r. ukończył I Liceum Ogólnokształcące im. J. Śniadeckiego w Pabianicach^[4]. Od 1962 członek PZPR^[5]. W 1963 roku ukończył studia na Wydziale Chemicznym Politechniki Łódzkiej^[4][6]. Podjął pracę w Instytucie Chemii Organicznej PAN, specjalizując się w lekkiej syntezie organicznej^[6]. W 1968 r. na Politechnice Łódzkiej uzyskał stopień doktora chemii^[7] za rozprawę pt. „Badania nad syntezą i przemianami chemicznymi tetraalkilowych hipofosforanów” (promotor: Andrzej Zwierzak)^[4]. Stopień doktora habilitowanego nauk chemicznych uzyskał w 1973 r. w Instytucie Chemii Organicznej PAN^[7][8][9] za pracę pt. „Stereochemia substytucji nukleofilowej na atomie fosforu”^[4]. Tytuł profesora nadzwyczajnego otrzymał w 1979 r., a profesora zwyczajnego w 1986 r.^[10][9]

Od 1972 r. (do 2015 r.) pracował w Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych PAN^[7], gdzie od 1979 r. kierował założonym przez siebie Zakładem Chemii Bioorganicznej^[4][10][11]. Był jednym z twórców polskiej chemii fosforu w obszarze związków bioorganicznych^[2][10]. Jego wczesne prace dotyczyły syntezy i stereochemii organicznych związków fosforu, w tym syntezy enancjomerów grupy leków przeciwnowotworowych, takich jak cyklofosfamid, ifosfamid i trofosfamid. Jego badania były podstawą opracowania technologii wytwarzania Macdafenu (jednego z leków opartych na ifosfamidzie)^[6][10]. Późniejsze zainteresowania obejmowały m.in. oligonukleotydy i ich analogi (fosfotriestry, tiofosforany, selenofosforany, amidofosforany i metylofosfoniany), syntezę stereoselektywną, przypisanie konfiguracji absolutnej na atomie fosforu, stereochemię analogów oligonukleotydów^[4]. Był współtwórcą pierwszej metody stereokontrolowanej syntezy tiofosforanowych oligonukleotydów, stosowanych w terapii antysensowej^[2].

Wypromował 30 doktorów, z których część została później profesorami w Polsce z zagranicą^[2][9], np. Maria Koziołkiewicz (doktorat 1989), Piotr Guga (1991), Agnieszka Krakowiak (1999), Arkadiusz Chworoś (2001) i Bolesław Karwowski (2003)^[8]. Współtwórca 108 patentów i zgłoszeń patentowych^[12].

W 1994 r. został członkiem korespondentem, a w 2007 członkiem rzeczywistym PAN. Członek Prezydium PAN (2001–2004), wiceprezes PAN (2007–2010), wiceprzewodniczący PAN (1987–1989), przewodniczący Komitetu Biotechnologii PAN (1990–1995). Przewodniczący Komitetu Narodowego ds. Współpracy z Międzynarodowym Centrum Inżynierii Genetycznej i Biotechnologii ICGEB (od 1996 roku)^[1]. Prowadził wykłady i badania w USA, Chinach, Japonii i Niemczech^[6].

W 2004 roku otrzymał Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej za otrzymanie nowych biologicznie czynnych związków o dużym potencjale terapeutycznym za pomocą oryginalnej, opracowanej przez siebie metody syntezy tiofosforanowych analogów DNA^[10].

Był autorem ponad 400 publikacji^[9], w tym ok. 300 recenzowanych artykułów naukowych w czasopismach indeksowanych przez Journal Citation Reports^[13], cytowanych przez innych autorów ponad 8600 razy (2024)^[14]. W roku 2024 jego indeks H wynosił 51^[14]. Do jego najczęściej cytowanych prac należą (w nawiasach liczba cytowań w 2024 r.)^[13]:

1. Wojciech J.W.J. Stec Wojciech J.W.J., GeraldG. Zon GeraldG., WilliamW. Egan WilliamW., Automated solid-phase synthesis, separation, and stereochemistry of phosphorothioate analogs of oligodeoxyribonucleotides, „Journal of the American Chemical Society”, 106 (20), 1984, s. 6077–6079, DOI: 10.1021/ja00332a054 [dostęp 2024-12-12]  (ang.). (531)
2. Wayne E.W.E. Morgan Wayne E.W.E., Wojciech J.W.J. Stec Wojciech J.W.J., John R. VanJ.R.V. Wazer John R. VanJ.R.V., Inner-orbital binding-energy shifts of antimony and bismuth compounds, „Inorganic Chemistry”, 12 (4), 1973, s. 953–955, DOI: 10.1021/ic50122a054 [dostęp 2024-12-12]  (ang.). (428)
3. Wayne E.W.E. Morgan Wayne E.W.E., John R. VanJ.R.V. Wazer John R. VanJ.R.V., Wojciech J.W.J. Stec Wojciech J.W.J., Inner-orbital photoelectron spectroscopy of the alkali metal halides, perchlorates, phosphates, and pyrophosphates, „Journal of the American Chemical Society”, 95 (3), 1973, s. 751–755, DOI: 10.1021/ja00784a018 [dostęp 2024-12-12]  (ang.). (385)
4. Jeremy L.J.L. Clark Jeremy L.J.L. i inni, Design, Synthesis, and Antiviral Activity of 2'-Deoxy-2'-fluoro-2'-C-methylcytidine, a Potent Inhibitor of Hepatitis C Virus Replication, „Journal of Medicinal Chemistry”, 48 (17), 2005, s. 5504–5508, DOI: 10.1021/jm0502788 [dostęp 2024-12-12]  (ang.). (267)
5. DuncanD. Laverty DuncanD. i inni, Cryo-EM structure of the human α1β3γ2 GABA_A receptor in a lipid bilayer, „Nature”, 565 (7740), 2019, s. 516–520, DOI: 10.1038/s41586-018-0833-4, PMID: 30602789, PMCID: PMC6364807 [dostęp 2024-12-12]  (ang.). (247)
6. P.J. VanP.J.V. Haastert P.J. VanP.J.V. i inni, Competitive cAMP antagonists for cAMP-receptor proteins, „Journal of Biological Chemistry”, 259 (16), 1984, s. 10020–10024, PMID: 6088478 [dostęp 2024-12-12]  (ang.). (189)
7. Wojciech J.W.J. Stec Wojciech J.W.J. i inni, Novel route to oligo(deoxyribonucleoside phosphorothioates). Stereocontrolled synthesis of P-chiral oligo(deoxyribonucleoside phosphorothioates), „Nucleic Acids Research”, 19 (21), 1991, s. 5883–5888, DOI: 10.1093/nar/19.21.5883, PMID: 1945876, PMCID: PMC329042 [dostęp 2024-12-12]  (ang.). (191)
8. Laurine A.L.A. LaPlanche Laurine A.L.A. i inni, Phosphorothioate-modified oligodeoxyribonucleotides. III. NMR and UV spectroscoptc studies of the R_P-R_P, S_P-S_P, and R_P-S_P duplexes, [d(GG_SAATTCC)] 2 , derived from diastereomeric O-ethyl phosphorothioates, „Nucleic Acids Research”, 14 (22), 1986, s. 9081–9093, DOI: 10.1093/nar/14.22.9081, PMID: 3786144, PMCID: PMC311930 [dostęp 2024-12-12]  (ang.). (176)
9. Wojciech J.W.J. Stec Wojciech J.W.J., GeraldG. Zon GeraldG., BogdanB. Uznaǹski BogdanB., Reversed-phase high-performance liquid chromatographic separation of diastereomeric phosphorothioate analogues of oligodeoxyribonucleotides and other backbone-modified congeners of dna, „Journal of Chromatography A”, 326, 1985, s. 263–280, DOI: 10.1016/S0021-9673(01)87452-5 [dostęp 2024-12-12]  (ang.). (161)
10. Wojciech J.W.J. Stec Wojciech J.W.J. i inni, Deoxyribonucleoside 3'-O-(2-Thio-and 2-Oxo-"spiro"-4,4-pentamethylene-1,3,2-oxathiaphospholane)s: Monomers for Stereocontrolled Synthesis of Oligo(deoxyribonucleoside phosphorothioate)s and Chimeric PS/PO Oligonucleotides, „Journal of the American Chemical Society”, 120 (29), 1998, s. 7156–7167, DOI: 10.1021/ja973801j [dostęp 2024-12-12]  (ang.). (156)
11. Y.Y. Takagi Y.Y., Recent advances in the elucidation of the mechanisms of action of ribozymes, „Nucleic Acids Research”, 29 (9), 2001, s. 1815–1834, DOI: 10.1093/nar/29.9.1815, PMID: 11328865, PMCID: PMC37246 [dostęp 2024-12-12]  (ang.). (151)
12. Wojciech J.W.J. Stec Wojciech J.W.J. i inni, Diastereomers of Nucleoside 3'-O-(2-Thio-1,3,2-oxathia(selena)phospholanes): Building Blocks for Stereocontrolled Synthesis of Oligo(nucleoside phosphorothioate)s, „Journal of the American Chemical Society”, 117 (49), 1995, s. 12019–12029, DOI: 10.1021/ja00154a001 [dostęp 2024-12-12]  (ang.). (148)
13. Wojciech J.W.J. Stec Wojciech J.W.J., AndrzejA. Wilk AndrzejA., Stereocontrolled Synthesis of Oligo(nucleoside phosphorothioate)s, „Angewandte Chemie International Edition in English”, 33 (7), 1994, s. 709–722, DOI: 10.1002/anie.199407091 [dostęp 2024-12-12]  (ang.). (144)
14. René J.W. DeR.J.W.D. Wit René J.W. DeR.J.W.D. i inni, Inhibitory action of certain cyclophosphate derivatives of cAMP on cAMP‐dependent protein kinases, „European Journal of Biochemistry”, 142 (2), 1984, s. 255–260, DOI: 10.1111/j.1432-1033.1984.tb08279.x [dostęp 2024-12-12]  (ang.). (143)
15. Zbigniew J.Z.J. Lesnikowski Zbigniew J.Z.J., MariaM. Jaworska MariaM., Wojciech J.W.J. Stec Wojciech J.W.J., Octa(thymidine methanephosphonates) of partially defined stereochemistry: synthesis and effect of chirality at phosphorus on binding to pentadecadeoxyriboadenylic acid, „Nucleic Acids Research”, 18 (8), 1990, s. 2109–2115, DOI: 10.1093/nar/18.8.2109, PMID: 2336391, PMCID: PMC330690 [dostęp 2024-12-12]  (ang.). (141)
16. Wojciech J.W.J. Stec Wojciech J.W.J. i inni, Measured binding energy shifts of "3p" and "3d" electrons in arsenic compounds, „Inorganic Chemistry”, 11 (2), 1972, s. 219–225, DOI: 10.1021/ic50108a001 [dostęp 2024-12-12]  (ang.). (135)
17. CarlosC. Gonzalez CarlosC. i inni, Structure and Dynamics of a DNA•RNA Hybrid Duplex with a Chiral Phosphorothioate Moiety: NMR and Molecular Dynamics with Conventional and Time-Averaged Restraints, „Biochemistry”, 34 (15), 1995, s. 4969–4982, DOI: 10.1021/bi00015a008 [dostęp 2024-12-12]  (ang.). (133)

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1976)^[9]
• Medal 40-lecia Polski Ludowej^[5]
• Nagroda Miasta Łodzi (1988) ^[15]
• Kitasato Medal (nadany przez Kitasato University, Japonia, 1989)^[9]
• Medal Stanisława Kostaneckiego (1990)^[9]
• Fogarty Scholar-in-Residence (przyznawana przez NIH) (1991)^[9]
• Medal im. Leona Marchlewskiego (1995)^[9]
• Złota Odznaka Zrzeszenia Studentów Polskich (1996)^[9]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1996)^[9][16]
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2004)^[9]
• Nagroda Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (2004)^[10][9]
• Honorowy Obywatel Pabianic (2006)^[17]
• Medal Jędrzeja Śniadeckiego (2009)^[9]
• Doktorat honoris causa Politechniki Łódzkiej (2012)^[18]