Zamek w Rogóźnie

Zamek w Rogóźnie

nr rej. A/144/62 z 18 października 1934 i z 25 marca 1998
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Miejscowość	Rogóźno-Zamek
Styl architektoniczny	gotyk[1][2]
Rozpoczęcie budowy	1250
Ukończenie budowy	1260
Pierwszy właściciel	Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie
Kolejni właściciele	Związek Pruski, Królowie polscy
Plan budynku Plan zamku
Położenie na mapie gminy Rogóźno Zamek w Rogóźnie
Położenie na mapie Polski Zamek w Rogóźnie
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Zamek w Rogóźnie
Położenie na mapie powiatu grudziądzkiego Zamek w Rogóźnie
53°31′10,5″N 18°57′08,9″E/53,519583 18,952472

Zamek w Rogóźnie (niem.  Ordensburg Roggenhausen) – zamek we wsi Rogóźno (województwo kujawsko-pomorskie), wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa kujawsko-pomorskiego^[3].

Zamek położony jest między Osą a Gardęgą^[4][5], wzniesiony w latach 1250 - 1260 przez zakon krzyżacki^[1]. Początkowo jako drewniano-ziemna strażnica, pod koniec XIII w. przekształcony w murowany zamek^[5]. 1285 do 1333 był siedzibą komturstwa, a później (do 1454) wójtostwa^[1][4]. Po przegranej przez Krzyżaków w 1410 w bitwie pod Grunwaldem został na krótko zajęty przez wojska polskie. Ponownie polskie oddziały zajęły zamek w 1414 podczas wojny głodowej^[1][6]. Po wybuchu wojny trzynastoletniej zajęty został przez członków Związku Pruskiego. Krzyżacy przed opuszczeniem zamku wzniecili pożar jednak spowodowane nim straty nie były zbyt poważne^[5].

W latach 1309-1312 na zamku obradowała generalna kapituła z udziałem 51 komturów^[4]. W latach 1407-1410 wójtem zamku był Fryderyk von Wenden, dowódca chorągwi w bitwie pod Grunwaldem^[7]. Ostatni wójt krzyżacki, Eglott von Rosenberg, opuszczając warownię podpalił ją^[1][6][8]. Po odbudowie zamku od 1466 stał się siedzibą starostów polskich^[2]. W 1590 starostwo zostało zamienione na ekonomię królewską^[5][6][9]. Wykonana w 1564 lustracja wykazała, że znajdował się w złym stanie z powodu obsuwania zboczy wzgórza i wcześniejszych zniszczeń wojennych, a także i długich lat zaniedbań. Przeprowadzone wówczas naprawy ograniczyły się do niezbędnych prac budowlanych, dlatego kolejna lustracja z 1624 oraz wizytacje biskupie z 1640 i 1647 odnotowały postępujący upadek zabudowań^[8].

Zamek został poważnie zniszczony w czasie wojny polsko-szwedzkiej w 1628^[9]. Na rozkaz króla szwedzkiego Gustawa Adolfa na jego murach wypróbowano siłę nowego rodzaju min, które wybuchając, pogłębiały zniszczenia warowni^[1][6]. W połowie XVII w. zamek remontowano, jednak następny najazd szwedzki w 1656 spowodował tak znaczne zniszczenia, że w 1686 był już całkowitą ruiną. Zamek rozebrano na rozkaz króla pruskiego Fryderyka II w latach osiemdziesiątych XVIII w., a cegłę zużyto do budowy twierdzy w Grudziądzu^{[2][4][5][6][8]}.

Prace zabezpieczające pozostałości dawnego zamku podjęto w 1911^[1][9][7]. Po II wojnie światowej, w 1952, przeprowadzono renowację zamku (między innymi stropów, schodów oraz dachu wieży bramnej^[7]), a do połowy lat 90. XX w. krzyżacka warownia należała do Agencji Własności Rolnej. Od tego czasu zamek pozostaje w rękach prywatnych^[6].

Wzniesiony w stylu gotyckim, murowany z cegły o układzie wendyjskim z użyciem głazów narzutowych, szczególnie w strefie cokołu. Pierwotnie obiekt składał się z trzech części^[5][1].

Zamek "górny"

Usytuowany był w północnozachodniej części przedzamcza wewnętrznego. Został założony na planie prostokąta obejmującego budynki skupione wokół wewnętrznego dziedzińca^[5]. Wnętrza zamku górnego przypuszczalnie powielały schemat innych zamków  konwentualnych, a więc posiadały przyziemie o funkcjach gospodarczych, piętro przeznaczone na sale reprezentacyjne i mieszkalne, a także poddasza wykorzystywane do obrony i jako spichrze^[8]. W jego północnej części mieścił się dom konwentu, w skrzydle południowym - infirmeria i kaplica, w skrzydle zachodnim - refektarz^[6]. Wjazd do zamku prowadził od strony wschodniej przez most przerzucony nad fosą^[5].