Zapalnik

Zapalnik – urządzenie zapalające lub powodujące wybuch materiału wybuchowego. Dzięki niemu fala detonacyjna przechodzi na główny materiał wybuchowy, który sam trudno detonuje^[1].

Zapalnik to zespół mechanizmów i urządzeń przeznaczonych do wywołania wybuchu ładunku bojowego pocisku lub ładunku materiałów wybuchowych^[2].

Zapalniki składają się zwykle z małej ilości (do 2 g) materiału wybuchowego kruszącego pobudzanego znacznie mniejszą ilością materiału wybuchowego inicjującego, np. azydku ołowiu, piorunianu rtęci itp.

Zapalniki można uruchamiać mechanicznie, elektrycznie, elektronicznie, akustycznie, optycznie oraz drogą radiową.

Zależnie od sposobu uruchamiania zapalniki dzielą się na^[3]:

• kontaktowe, głównie uderzeniowe – działające pod wpływem uderzenia w cel;
• niekontaktowe
  • zapalniki czasowe, nazywane też zwłocznymi – uruchamiane po określonym czasie, np. mechanizmem zegarowym;
  • zbliżeniowe – wywołujące eksplozję po zbliżeniu się do celu na najkorzystniejszą lub też wcześniej zaprogramowaną odległość; są one często wykorzystywane w rakietach i pociskach.

Ze względu na szybkość działania^[4]:

• natychmiastowe
• ze zwłoką
• uniwersalne (z kilkoma nastawami)

Zapalniki wykorzystywane są do detonacji bomb, granatów i pocisków, inne typy zapalników detonują miny morskie i miny lądowe.

Pierwszymi zapalnikami były lonty detonujące (ich słabsze wersje są do dziś wykorzystywane w petardach) składające się z rdzenia z materiału wybuchowego i kilku wewnętrznych i zewnętrznych warstw oplotu pokrytego masą izolacyjną.

W XIX wieku opracowano zapalniki chemiczne, wykorzystywane m.in. w minach morskich. Ich konstrukcja opierała się na szklanym naczyniu, zawierającym kwas siarkowy. Naczynie to było tak skonstruowane, by w razie potrącenia miny lub wystających z niej czujników, szkło pękało, a zawarty w naczyniu kwas spływał do akumulatora kwasowo-ołowiowego. W chwili, kiedy w akumulatorze pojawił się elektrolit (kwas), na jego zaciskach pojawiało się napięcie elektryczne, które zdolne było do podpalenia ładunku wybuchowego miny. Inne zapalniki chemiczne, również ze szklanym naczyniem z kwasem siarkowym, zawierały także cukier i – jako silny utleniacz – nadchloran potasu. Stłuczenie szkła i zmieszanie tego kwasu z cukrem i utleniaczem powodowało zapłon zdolny do podpalenia głównego ładunku wybuchowego miny.

Inne zapalniki składały się z materiału wybuchowego detonującego właściwy ładunek i prostego mechanizmu zegarowego. Zostały one wyparte przez skuteczniejsze i bardziej bezpieczne w użyciu zapalniki elektryczne detonujące ładunek wybuchowy impulsem elektrycznym.

W nowoczesnych rakietach i pociskach używane są najczęściej skomplikowane detonatory elektroniczne uwzględniające wysokość, prędkość i tor lotu pocisku lub rakiety i detonujące go w odpowiedniej odległości i miejscu od celu.

• Andrzej Ciepliński, Ryszard Woźniak: Encyklopedia współczesnej broni palnej (od połowy XIX wieku). Warszawa: Wydawnictwo WiS, 1994, s. 246. ISBN 83-86028-01-7.
• Andrzej Krupa (red.): Encyklopedia wojskowa. Dowódcy i ich armie; historia wojen i bitew; technika wojskowa (A–M) i (N–Ż). T. I i II. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10727-4.
• Marian Laprus (red.): Leksykon wiedzy wojskowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1979. ISBN 83-11-06229-3.
• Jerzy Modrzewski (red.): Encyklopedia techniki wojskowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07275-2.
• Józef Urbanowicz (red.): Mała encyklopedia wojskowa (R–Ż). T. III. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1971.