Zespół zarządu ordynacji zamojskiej

Zespół zarządu Ordynacji Zamojskiej w Zwierzyńcu
 Zabytek: nr rej. A/1491 z 7.06.1985 i z 24.07.2014[1]
Budynek główny zespołu widoczny od frontu
Budynek główny zespołu
Państwo

 Polska

Województwo

 lubelskie

Miejscowość

Zwierzyniec

Adres

ul. Browarna 1
22-470 Zwierzyniec

Typ budynku

zespół budynków

Styl architektoniczny

klasycyzm

Inwestor

Zamoyscy herbu Jelita

Rozpoczęcie budowy

1792

Ukończenie budowy

1799, 1820[a]

Ważniejsze przebudowy

1806, 1808, 1851

Pierwszy właściciel

Aleksander August Zamoyski

Kolejni właściciele

Ordynacja Zamojska
powiat zamojski

Obecny właściciel

powiat zamojski

Położenie na mapie Zwierzyńca
Mapa konturowa Zwierzyńca, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Zespół zarządu Ordynacji Zamojskiej w Zwierzyńcu”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Zespół zarządu Ordynacji Zamojskiej w Zwierzyńcu”
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Zespół zarządu Ordynacji Zamojskiej w Zwierzyńcu”
Położenie na mapie powiatu zamojskiego
Mapa konturowa powiatu zamojskiego, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Zespół zarządu Ordynacji Zamojskiej w Zwierzyńcu”
Położenie na mapie gminy Zwierzyniec
Mapa konturowa gminy Zwierzyniec, w centrum znajduje się punkt z opisem „Zespół zarządu Ordynacji Zamojskiej w Zwierzyńcu”
Ziemia50°36′30,5″N 22°58′11,5″E/50,608472 22,969861

Zespół zarządu ordynacji zamojskiej – obiekt zabytkowy w Zwierzyńcu obejmujący gmach główny, cztery oficyny dawnego zarządu Ordynacji Zamojskiej wybudowane w stylu klasycystycznym oraz park[1]. Zespół znajduje się przy ulicy Browarnej. Od północy zespół przylega do ulicy Aleksandry Wachniewskiej, od południa do zwierzynieckiego browaru i terenów leśnych, a od wschodu do zabudowań miejskich[2].

Historia

Kompleks zbudowano w latach 1792–1799 z inicjatywy Aleksandra Augusta Zamoyskiego, najprawdopodobniej według projektu Ferdynanda Merksena. Na początku XIX wieku sukcesywnie przenoszono administrację ordynacji do Zwierzyńca. Ostatecznie stolicą ordynacji Zwierzyniec stał się w 1812[3]. W kilku wydziałach Administracji Generalnej pracowało ok. 50 urzędników. W XIX w budynki pełniły funkcje mieszkaniowe i administracyjne, ale także przemysłowe – znajdowała się tam między innymi odlewnia, browar i likiernia. Od 1863 roku budynki stopniowo zaczynały pełnić funkcję kulturalną i oświatową[4][5]. Obecnie w większości budynków dawnego zarządu ordynacji mieści się Zespół Szkół i Placówek Oświatowych w Zwierzyńcu[6]. Kompleks częściowo uległ zniszczeniu po podpaleniu w 1863. Wszystkie uszkodzenia były odbudowywane i naprawiane. Budynki nękane były pożarami jeszcze w latach 1851 oraz 1950[5][7]. Ze względu na fakt, że budynki były w ciągłym użyciu, podlegały licznym remontom[8][9][7][4][5].

Budynki

Na zespół budynków składają się 4 oficyny ustawione w kształt podkowy oraz piąta oficyna wschodnia znajdująca sie na wschód od gmachu głównego. Naprzeciw kompleksu znajduje się zabytkowy kościół na wyspie. Pomiędzy oficynami skrzydłowymi znajdował się modrzewiowy pałac o wymiarach 60 x 12 m. rozebrany w latach 30. XIX w[10].

Oficyna skrzydłowa północna

Gmach główny zarządu ordynacji jest największym budynkiem całego kompleksu. Podobnie jak pozostałe zabudowania jest postawiony z cegły na wapiennej zaprawie. Jego ściany są otynkowane i pobielone, dwuspadowy dach z ocynkowanej blachy. Jednopiętrowy budynek na podstawie prostokąta nie jest podpiwniczony. Elewacje frontowa i tylna są trzynastoosiowe, natomiast boczne trójosiowe. Od frontu centralnie umieszczono 4 kolumny podtrzymujące balkon, a powyżej podtrzymujące szeroki gzyms. We wnętrzu istotny elementem są okazałe zdobione drewniane schody wraz z balustradą. W jednym z pomieszczeń usytuowanych na piętrze znajduje się polichromia przedstawiająca mapę dóbr Ordynacji Zamojskiej. Powierzchnia użytkowa budynku wynosi 1709 m², a kubatura 8700 m³. Budynek wyposażony jest między innymi w instalację wodną, elektryczną i c.o.

Pierwotnie w budynku urzędował Zarząd Ordynacji. 7 lutego 1863 rosyjscy żołnierze podpalili budynek. Po tym wydarzeniu budynek przebudowano, dzięki czemu nabrał on bardziej reprezentacyjnego charakteru i zaczęto nazywać go pałacem administracji. Polichromię przedstawiającą plan dóbr ordynackich, na ścianie jednego z pomieszczeń namalował w 1903 roku Witold Sękowski. Ma ona ma wymiary 3,48 m x 5,6 m. W 1977 malowidło naścienne zostało odnowione przez Henryka Królikowskiego. Po II wojnie światowej budynek został przekazany na potrzeby szkoły średniej[8].

Oficyna skrzydłowa południowa

Budynek ceglany o ścianach tynkowanych i bielonych. Kryty blaszanym dwuspadowym dachem. Parterowy budynek zbudowany na rzucie prostokąta nie jest podpiwniczony. Na środku elewacji frontowej znajdują się cztery kolumny, które podtrzymują gzyms kordonowy. Powierzchnia użytkowa budynku wynosi 782 m², a kubatura 4380 m³. Budynek wyposażony jest między innymi w instalację wodną, elektryczną i c.o.

Do roku 1890 budynek był siedzibą plenipotenta. Po II wojnie światowej został przekazany na potrzeby szkolne i pełnił funkcję internatu[9].

Oficyna boczna północna

Budynek ceglany o ścianach tynkowanych, kryty czterospadowym blaszanym dachem. Ten parterowy budynek nie jest podpiwniczony. Powierzchnia użytkowa budynku wynosi 728 m², a kubatura 5475 m³. Budynek wyposażony jest między innymi w instalację wodną, elektryczną i c.o.

Pierwotnie w budynku znajdowała się kuchnia dworska. Następnie założono w nim odlewnię przynależną do pierwszego na ziemiach polskich zakładu produkującego m.in. maszyny rolnicze. Odlewnia funkcjonowała do 1883. 24 lata później w budynku utworzono resursę dla pracowników ordynacji. W budynku znajdowała się sala balowa, bilardowa i czytelnia. Organizowano tam przyjęcia i koncerty. Po II wojnie światowej służył jako stołówka, biblioteka i aula dla technikum[4].

Oficyna boczna południowa

Budynek ceglany na fundamencie ceglanym i kamiennym o ścianach tynkowanych i malowanych. Kryty blaszanym dwuspadowym dachem, parterowy budynek zbudowany na rzucie prostokąta jest częściowo podpiwniczony i posiada użytkowe poddasze. Powierzchnia użytkowa budynku wynosi 782 m², a kubatura 4380 m³. Budynek wyposażony jest między innymi w instalację wodną, elektryczną i c.o.

Pierwotnie w budynku mieścił się browar, następnie likiernia. Po pożarze w 1851 budynek odbudowano i oddano do zamieszkania urzędnikom administracji ordynackiej oraz księdzu (dlatego potocznie nazywany jest plebanią). W latach 1986–1996 wykonano gruntowny remont budynku. To jedyny budynek należący do kompleksu, którego użytkownikiem nie jest zespół szkół, a wspólnota mieszkaniowa[7].

Oficyna wschodnia

Budynek ceglany na fundamencie ceglanym i kamiennym o ścianach tynkowanych i malowanych. Kryty blaszanym dachem naczółkowym jednopiętrowy budynek zbudowany na podstawie prostokąta nie jest podpiwniczony. Powierzchnia użytkowa budynku wynosi 750 m², natomiast jego kubatura 4500 m³.

Oficyna wschodnia jest najmłodszym z budynków kompleksu. Została wybudowana w roku 1820 na potrzeby mieszkaniowe pracowników administracji ordynacji. Budynek zaprojektowano z myślą o pracownikach nieposiadających rodzin, dlatego układ pomieszczeń charakteryzuje się dużą liczbą niewielkich pokoi dostępnych z głównego korytarza. Po roku 1863 w jednym z pomieszczeń funkcjonowała szkoła elementarna, która po II wojnie światowej zajęła cały budynek. Po remoncie, będącym następstwem pożaru, w 1950 roku budynek zaadaptowano na internat[5].

Park

W otoczeniu zbudowań znajduje sie park wpisany do rejestru zabytków pod tym samym numerem. W parku znajdują 4 się stawy: Staw Pałacowy, zlokalizowany na tyłach nieistniejącego już modrzewiowego pałacu, za nim Długi Kanał oraz dwa nienazwane stawy położone na północ od kanału. W lipcu 2012 oddano park do użytku po gruntownej przebudowie[10].

Galeria

Uwagi

  1. W 1820 powstała oficyna wschodnia, pozostałe oddano w 1799.

Przypisy

  1. 1 2 Rejestr zabytków nieruchomych – województwo lubelskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 stycznia 2025, s. 141 [dostęp 2025-05-10].
  2. https://mapy.zabytek.gov.pl/nid/
  3. Piotr Mazur: Zespół Pałacu Plenipotenta. zabytek.pl, 2024-05-31. [dostęp 2025-05-10]. (pol.).
  4. 1 2 3 Ewa Lorentz: Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa. Oficyna boczna północna. 2002-09. [dostęp 2025-05-10]. (pol.).
  5. 1 2 3 4 Ewa Lorentz: Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa. Oficyna wschodnia. 2002-10. [dostęp 2025-05-10]. (pol.).
  6. Historia Szkoły. [dostęp 2025-05-10]. (pol.).
  7. 1 2 3 Ewa Lorentz: Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa. Oficyna boczna południowa. 2002-09. [dostęp 2025-05-10]. (pol.).
  8. 1 2 Ewa Lorentz: Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa. Gmach główny. 2002-09. [dostęp 2025-05-10]. (pol.).
  9. 1 2 Ewa Lorentz: Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa. Oficyna skrzydłowa południowa. 2002-09. [dostęp 2025-05-10]. (pol.).
  10. 1 2 Zwierzyńczyk. zwierzyniec.info.pl. [dostęp 2025-05-10]. (pol.).

Zobacz też