Zespół zarządu ordynacji zamojskiej
![]() Budynek główny zespołu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Browarna 1 |
| Typ budynku |
zespół budynków |
| Styl architektoniczny | |
| Inwestor | |
| Rozpoczęcie budowy | |
| Ukończenie budowy | |
| Ważniejsze przebudowy | |
| Pierwszy właściciel | |
| Kolejni właściciele | |
| Obecny właściciel | |
Położenie na mapie Zwierzyńca ![]() | |
Położenie na mapie Polski ![]() | |
Położenie na mapie województwa lubelskiego ![]() | |
Położenie na mapie powiatu zamojskiego ![]() | |
Położenie na mapie gminy Zwierzyniec ![]() | |
Zespół zarządu ordynacji zamojskiej – obiekt zabytkowy w Zwierzyńcu obejmujący gmach główny, cztery oficyny dawnego zarządu Ordynacji Zamojskiej wybudowane w stylu klasycystycznym oraz park[1]. Zespół znajduje się przy ulicy Browarnej. Od północy zespół przylega do ulicy Aleksandry Wachniewskiej, od południa do zwierzynieckiego browaru i terenów leśnych, a od wschodu do zabudowań miejskich[2].
Historia
Kompleks zbudowano w latach 1792–1799 z inicjatywy Aleksandra Augusta Zamoyskiego, najprawdopodobniej według projektu Ferdynanda Merksena. Na początku XIX wieku sukcesywnie przenoszono administrację ordynacji do Zwierzyńca. Ostatecznie stolicą ordynacji Zwierzyniec stał się w 1812[3]. W kilku wydziałach Administracji Generalnej pracowało ok. 50 urzędników. W XIX w budynki pełniły funkcje mieszkaniowe i administracyjne, ale także przemysłowe – znajdowała się tam między innymi odlewnia, browar i likiernia. Od 1863 roku budynki stopniowo zaczynały pełnić funkcję kulturalną i oświatową[4][5]. Obecnie w większości budynków dawnego zarządu ordynacji mieści się Zespół Szkół i Placówek Oświatowych w Zwierzyńcu[6]. Kompleks częściowo uległ zniszczeniu po podpaleniu w 1863. Wszystkie uszkodzenia były odbudowywane i naprawiane. Budynki nękane były pożarami jeszcze w latach 1851 oraz 1950[5][7]. Ze względu na fakt, że budynki były w ciągłym użyciu, podlegały licznym remontom[8][9][7][4][5].
Budynki
Na zespół budynków składają się 4 oficyny ustawione w kształt podkowy oraz piąta oficyna wschodnia znajdująca sie na wschód od gmachu głównego. Naprzeciw kompleksu znajduje się zabytkowy kościół na wyspie. Pomiędzy oficynami skrzydłowymi znajdował się modrzewiowy pałac o wymiarach 60 x 12 m. rozebrany w latach 30. XIX w[10].
Oficyna skrzydłowa północna
Gmach główny zarządu ordynacji jest największym budynkiem całego kompleksu. Podobnie jak pozostałe zabudowania jest postawiony z cegły na wapiennej zaprawie. Jego ściany są otynkowane i pobielone, dwuspadowy dach z ocynkowanej blachy. Jednopiętrowy budynek na podstawie prostokąta nie jest podpiwniczony. Elewacje frontowa i tylna są trzynastoosiowe, natomiast boczne trójosiowe. Od frontu centralnie umieszczono 4 kolumny podtrzymujące balkon, a powyżej podtrzymujące szeroki gzyms. We wnętrzu istotny elementem są okazałe zdobione drewniane schody wraz z balustradą. W jednym z pomieszczeń usytuowanych na piętrze znajduje się polichromia przedstawiająca mapę dóbr Ordynacji Zamojskiej. Powierzchnia użytkowa budynku wynosi 1709 m², a kubatura 8700 m³. Budynek wyposażony jest między innymi w instalację wodną, elektryczną i c.o.
Pierwotnie w budynku urzędował Zarząd Ordynacji. 7 lutego 1863 rosyjscy żołnierze podpalili budynek. Po tym wydarzeniu budynek przebudowano, dzięki czemu nabrał on bardziej reprezentacyjnego charakteru i zaczęto nazywać go pałacem administracji. Polichromię przedstawiającą plan dóbr ordynackich, na ścianie jednego z pomieszczeń namalował w 1903 roku Witold Sękowski. Ma ona ma wymiary 3,48 m x 5,6 m. W 1977 malowidło naścienne zostało odnowione przez Henryka Królikowskiego. Po II wojnie światowej budynek został przekazany na potrzeby szkoły średniej[8].
Oficyna skrzydłowa południowa
Budynek ceglany o ścianach tynkowanych i bielonych. Kryty blaszanym dwuspadowym dachem. Parterowy budynek zbudowany na rzucie prostokąta nie jest podpiwniczony. Na środku elewacji frontowej znajdują się cztery kolumny, które podtrzymują gzyms kordonowy. Powierzchnia użytkowa budynku wynosi 782 m², a kubatura 4380 m³. Budynek wyposażony jest między innymi w instalację wodną, elektryczną i c.o.
Do roku 1890 budynek był siedzibą plenipotenta. Po II wojnie światowej został przekazany na potrzeby szkolne i pełnił funkcję internatu[9].
Oficyna boczna północna
Budynek ceglany o ścianach tynkowanych, kryty czterospadowym blaszanym dachem. Ten parterowy budynek nie jest podpiwniczony. Powierzchnia użytkowa budynku wynosi 728 m², a kubatura 5475 m³. Budynek wyposażony jest między innymi w instalację wodną, elektryczną i c.o.
Pierwotnie w budynku znajdowała się kuchnia dworska. Następnie założono w nim odlewnię przynależną do pierwszego na ziemiach polskich zakładu produkującego m.in. maszyny rolnicze. Odlewnia funkcjonowała do 1883. 24 lata później w budynku utworzono resursę dla pracowników ordynacji. W budynku znajdowała się sala balowa, bilardowa i czytelnia. Organizowano tam przyjęcia i koncerty. Po II wojnie światowej służył jako stołówka, biblioteka i aula dla technikum[4].
Oficyna boczna południowa
Budynek ceglany na fundamencie ceglanym i kamiennym o ścianach tynkowanych i malowanych. Kryty blaszanym dwuspadowym dachem, parterowy budynek zbudowany na rzucie prostokąta jest częściowo podpiwniczony i posiada użytkowe poddasze. Powierzchnia użytkowa budynku wynosi 782 m², a kubatura 4380 m³. Budynek wyposażony jest między innymi w instalację wodną, elektryczną i c.o.
Pierwotnie w budynku mieścił się browar, następnie likiernia. Po pożarze w 1851 budynek odbudowano i oddano do zamieszkania urzędnikom administracji ordynackiej oraz księdzu (dlatego potocznie nazywany jest plebanią). W latach 1986–1996 wykonano gruntowny remont budynku. To jedyny budynek należący do kompleksu, którego użytkownikiem nie jest zespół szkół, a wspólnota mieszkaniowa[7].
Oficyna wschodnia
Budynek ceglany na fundamencie ceglanym i kamiennym o ścianach tynkowanych i malowanych. Kryty blaszanym dachem naczółkowym jednopiętrowy budynek zbudowany na podstawie prostokąta nie jest podpiwniczony. Powierzchnia użytkowa budynku wynosi 750 m², natomiast jego kubatura 4500 m³.
Oficyna wschodnia jest najmłodszym z budynków kompleksu. Została wybudowana w roku 1820 na potrzeby mieszkaniowe pracowników administracji ordynacji. Budynek zaprojektowano z myślą o pracownikach nieposiadających rodzin, dlatego układ pomieszczeń charakteryzuje się dużą liczbą niewielkich pokoi dostępnych z głównego korytarza. Po roku 1863 w jednym z pomieszczeń funkcjonowała szkoła elementarna, która po II wojnie światowej zajęła cały budynek. Po remoncie, będącym następstwem pożaru, w 1950 roku budynek zaadaptowano na internat[5].
Park
W otoczeniu zbudowań znajduje sie park wpisany do rejestru zabytków pod tym samym numerem. W parku znajdują 4 się stawy: Staw Pałacowy, zlokalizowany na tyłach nieistniejącego już modrzewiowego pałacu, za nim Długi Kanał oraz dwa nienazwane stawy położone na północ od kanału. W lipcu 2012 oddano park do użytku po gruntownej przebudowie[10].
Galeria
Gmach główny- Oficyna południowa
Oficyna wschodnia
Oficyna boczna północna- Oficyna boczna południowa
Uwagi
- ↑ W 1820 powstała oficyna wschodnia, pozostałe oddano w 1799.
Przypisy
- 1 2 Rejestr zabytków nieruchomych – województwo lubelskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 stycznia 2025, s. 141 [dostęp 2025-05-10].
- ↑ https://mapy.zabytek.gov.pl/nid/
- ↑ Piotr Mazur: Zespół Pałacu Plenipotenta. zabytek.pl, 2024-05-31. [dostęp 2025-05-10]. (pol.).
- 1 2 3 Ewa Lorentz: Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa. Oficyna boczna północna. 2002-09. [dostęp 2025-05-10]. (pol.).
- 1 2 3 4 Ewa Lorentz: Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa. Oficyna wschodnia. 2002-10. [dostęp 2025-05-10]. (pol.).
- ↑ Historia Szkoły. [dostęp 2025-05-10]. (pol.).
- 1 2 3 Ewa Lorentz: Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa. Oficyna boczna południowa. 2002-09. [dostęp 2025-05-10]. (pol.).
- 1 2 Ewa Lorentz: Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa. Gmach główny. 2002-09. [dostęp 2025-05-10]. (pol.).
- 1 2 Ewa Lorentz: Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa. Oficyna skrzydłowa południowa. 2002-09. [dostęp 2025-05-10]. (pol.).
- 1 2 Zwierzyńczyk. zwierzyniec.info.pl. [dostęp 2025-05-10]. (pol.).





_location_map.png)