Ćwieczak rdzawy
| Uloma rufa | |||
| (Piller et Mitterpacher, 1783) | |||
_(9592098314).png) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina |
Tenebrioninae | ||
| Plemię |
Ulomini | ||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
ćwieczak rdzawy | ||
| Synonimy | |||
| |||
Ćwieczak rdzawy[1] (Uloma rufa) – gatunek chrząszcza z rodziny czarnuchowatych i podrodziny Tenebrioninae. Zamieszkuje palearktyczną Eurazję od Półwyspu Iberyjskiego po Kraj Nadmorski.
Taksonomia
Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1783 roku przez Mathiasa Pillera i Ludwiga Mitterpachera pod nazwą Tenebrio rufus[2][3].
Morfologia
Chrząszcz o przeciętnie wypukłym, w zarysie wydłużonym z równoległymi bokami ciele[4] długości od 8 do 10 mm[5][4], nieco chudszym niż u ćwieczaka obrzeżonego[5]. Ubarwienie ma błyszcząco czerwonokasztanowe[5][1].
Głowa jest mała[5], szersza niż dłuższa, znacznie węższa niż przedplecze[4], ku przodowi mocniej niż u ćwieczaka obrzeżonego zwężona, gęsto i stosunkowo silnie punktowana, o półkolistym wgłębieniu odgraniczającym nadustek od czoła, dużych i niepodzielonych występami policzków oczach oraz krótkich i krępych czułkach[5]. Warga dolna odznacza się podbródkiem trójkątnym z podgiętymi w dół bocznymi kątami, pozbawionym gęstego owłosienia[6].
Przedplecze jest szersze niż dłuższe[4], o środkowym odcinku przedniej krawędzi prostym[4], łukowato zaokrąglonych, zbieżnych ku głowie bardziej niż ku tyłowi bokach[5][4], wyraźnych wszystkich kątach[4] i pozbawionej pośrodku listewkowatego obrzeżenia, opatrzonej szeregiem drobnych i gęstych punktów krawędzi tylnej[5][4]. Punktowanie powierzchni przedplecza jest stosunkowo silne i równomiernie rozmieszczone. U samca na przedzie przedplecza występuje czasem słabo zaznaczone wgłębienie i dwa niewyraźne wzgórki, natomiast u samicy cechy te zawsze są nieobecne. Tarczka jest szeroko trójkątna. Pokrywy mają przednią krawędź tak szeroką jak tylny brzeg przedplecza, kąty barkowe nieznacznie rozszerzone i niewystające[5], rzędy wyraźnie, acz dość drobno punktowane, a międzyrzędy płaskie oraz skąpo i bardzo drobno punktowane[4].
Ekologia i występowanie
Owad rozmieszczony od nizin po góry, przy czym na południu zasięgu preferuje tereny położone wyżej[7]. Zamieszkuje lasy iglaste i mieszane[1]. Jest gatunkiem saproksylicznym. Zarówno larwy, jak i postacie dorosłe występują w wilgotnym, przegrzybiałym, martwym drewnie drzew iglastych[7][5][4] – sosen, jodeł i świerków[7], a rzadko drzew liściastych – dębów i brzóz[8]. Bytują w pniach, pniakach i leżących kłodach[7][5][4], często współwystępując z larwami sprężykowatych, kornikowatych i innych chrząszczy kariofagicznych[5]. Aktywne osobniki dorosłe obserwuje się od wiosny do jesieni[1].
Gatunek palearktyczny. W Europie znany jest z Hiszpanii, Francji, Niemiec, Szwajcarii, Austrii, Włoch, Szwecji, Norwegii, Finlandii, Estonii, Łotwy, Litwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Ukrainy, Rumunii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Grecji i europejskiej części Rosji[3][4]. W Azji podawany jest z Azerbejdżanu, syberyjskiej i dalekowschodniej części Rosji oraz Kazachstanu[3][4].
W Polsce owad ten jest rzadki[1], notowany ze stosunkowo nielicznych stanowisk[7][5]. W Czechach również spotykany jest rzadko[4]. Na „Czerwonej liście gatunków zagrożonych Republiki Czeskiej” umieszczony jest jako gatunek zagrożony wymarciem (EN)[9]. W Rosji zasięg tego chrząszcza rozciąga się od Karelii na północnym zachodzie[7][5] i wybrzeży Morza Czarnego na południowym zachodzie po Kraj Nadmorski na wschodzie (tamże na południe po rezerwat przyrody „Łazowskij”)[8].
Przypisy
- 1 2 3 4 5 Uloma rufa – Ćwieczak rdzawy. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2025-04-21].
- ↑ M. Piller, L. Mitterpacher: Iter per Poseganam Sclavoniae provincism mensibus junio, et julio anno 1782. Budae: Typis Regiae Universitatis, 1783, s. 39.
- 1 2 3 I. Löbl, A. Smetana: Catalogue of Palearctic Coleoptera. Vol. 5: Tenebrionoidea. Stenstrup, Denmark: Apollo Books, 2008, s. 302-303. ISBN 87-88757-84-6.
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Vladimir Novák: Beetles of the family Tenebrionidae of Central Europe. Praga: Academia, 2014, s. 304-306, seria: Zoological Keys.
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Zdzisława Stebnicka: Klucze do oznaczania owadów Polski Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 91 Czarnuchowate – Tenebrionidae, Boridae. Wrocław: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1991, s. 71-72.
- ↑ Rafał Szczecin: Oznaczanie Uloma culinaris ( L.) i Uloma rufa ( Pill et Mill ). [w:] Entomo.pl [on-line]. [dostęp 2025-03-12].
- 1 2 3 4 5 6 B. Burakowski, M. Mroczkowski, J. Stefańska. Chrząszcze – Coleoptera. Cucujoidea, część 3. „Katalog Fauny Polski”. 23 (14), 1987.
- 1 2 M.V. Nabozhenko, S.N. Ivanov. Composition and distribution of the genus Uloma Dejean, 1821 (Coleoptera: Tenebrionidae) in Russia. „Far Eastern Entomologist”. 511, s. 20-28, 2024.
- ↑ Vladimir Novák: Tenebrionidae. W: R. Hejda, J. Farkač, K. Chobot: Červený seznam ohrožených druhů České republiky. Bezobratlí. List of threatened species in the Czech Republic. Invertebrates.. Praha: Příroda, 2017, s. 443-446.