Al-Mu’tadid

Al-Mu’tadid
‏المعتمد‎

Abū al-ʿAbbās Aḥmad ibn Ṭalḥa ibn Jaʿfar ibn Muḥammad ibn Hārūn Al-Muʿtaḍid bi'Llāh

kalif
Okres	od 15 października 892 do 5 kwietnia 902
Poprzednik	Al-Mu’tamid
Następca	Al-Muktafi
Dane biograficzne
Dynastia	Abbasydzi
Data i miejsce urodzenia	854 lub 861 Samarra
Data i miejsce śmierci	5 kwietnia 902 tamże
Przyczyna śmierci	Zatrucie lub osłabione zdrowie
Miejsce spoczynku	Pałac Tahirydów, Bagdad
Ojciec	Al-Muwaffak
Matka	Dirar
Małżeństwo	Katr al-Nada
Moneta
Złoty dinar kalifa Al-Mu’tadida

Abū al-ʿAbbās Aḥmad ibn Ṭalḥa ibn Jaʿfar ibn Muḥammad ibn Hārūn Al-Muʿtaḍid bi'Llāh (arab. ‏أبو العباس أحمد بن طلحة الموفق‎, znany lepiej pod tytułem królewskim al-Muʿtaḍid bi-llāh (arab. ‏المعتضد بالله‎, Szukający wsparcia u Boga^[1]; ur. 854 lub 861 w Samarze, zm. 5 kwietnia 902 tamże) – szesnasty kalif Abbasydów.

Władza kalifatu w prowincjach załamała się podczas „anarchii w Samarze”, w wyniku czego w latach siedemdziesiątych IX wieku rząd centralny utracił faktyczną kontrolę nad większością kalifatu poza obszarem metropolitalnym Iraku. Większość Półwyspu Arabskiego została również utracona na rzecz lokalnych potentatów, podczas gdy w Tabaristanie władzę przejęła radykalna dynastia zajdycka Szyitów. Nawet w Iraku rebelia Zanj, afrykańskich niewolników przywiezionych do pracy na plantacjach Dolnego Iraku, zagroziła samemu Bagdadowi, a dalej na południe Karmaci byli rodzącym się zagrożeniem^[2][3]. Gdy jego ojciec przyjął tytuł królewski al-Muwaffaq i stał się faktycznym władcą kalifatu, jego pozycja umocniła się, gdy w 882 roku, po nieudanej ucieczce Al-Mu’tamida do Egiptu, został uwięziony w areszcie domowym^[4][5]. Rządy Al-Muwaffaqa były zatem ciągłą walką o uratowanie chwiejącego się kalifatu przed upadkiem^[6].

Al-Mu’tadid, podobnie jak jego ojciec, opierał się na bliskich relacjach z wojskiem. Mówi się nawet, że doszedł on do tronu jako uzurpator^[7]. Jego zainteresowania pochłaniały działania militarne, zwłaszcza że zazwyczaj osobiście dowodził swoją armią na kampaniach. Zyskał dzięki temu reputację wojownika-kalifa i obrońcy wiary islamskiej (arab. ‏غازي, ghāzī‎). Według historyka Michaela Bonnera, rola kalifa-ghāzī, wymyślona przez Haruna ar-Raszida i wzmocniona przez Al-Mu’tadida, miała swój największy występ w niestrudzonej kampanii Al-Mu’tadida^[8][9].

Od początku swego panowania nowy kalif postawił sobie za cel odwrócenie rozbicia kalifatu Abbasydów, do czego dążył, łącząc siłę z dyplomacją^[10]. Jak podaje history Hugh N. Kennedy, Al-Mu’tadid, mimo że był aktywnym i entuzjastycznym działaczem, był również zręcznym dyplomatą, zawsze gotowym na kompromis z tymi, którzy byli zbyt potężni, by ich pokonać^[9].

Al-Mu’tadid zmarł w pałacu Hasain^[11] 5 kwietnia 902 roku w wieku 40 lub 47 lat^[12]. Według pogłosek został on otruty, ale bardziej prawdopodobnym powodem jego śmierci, były trudy spowodowane jego kampanii, w połączeniu z rozwiązłym życiem, które poważnie osłabiły jego zdrowie. W ostatnich latach życia, w trakcie choroby, odmówił nawet pomocy lekarskiej, a jednego ze swoich lekarzy kopał na śmierć^[12][11].

Al-Mu’tadid był pierwszym kalifem Abbasydów, którego pochowano w mieście Bagdad. Podobnie jak jego synowie, został pochowany w dawnym Pałacu Tahirydów w zachodniej części miasta, który teraz służył kalifom jako druga rezydencja^[13]. Jest jednym z bohaterów Księgi tysiąca i jednej nocy^[14].

Al-Mu’tadid urodził się jako Ahmad. Jego ojcem był Talha, który będąc później kalifem przyjął imię Al-Muwaffak (847–861). Matką Ahmada była grecka niewolniczka Dirara, która zmarła we wrześniu 891 roku i została pochowana w Ar-Rusafa^[15]. Dokładna data jego narodzin nie jest znana; różne źródła podają, że w chwili wstąpienia na tron miał trzydzieści osiem lub trzydzieści jeden lat, zatem urodził się około roku 854 lub 861^[16][12][17].

Al-Mu’tadid miał tylko jedną żonę, którą była Katr al-Nada^[18]. Dzieci Al-Mu’tadida były dziećmi jego konkubin. Jijak, niewolnica urodzona w Turcji była matką przyszłego kalifa, Al-Muktafika^[19]. Shaghab, urodzona w Grecji była niewolnicą córki Muhammada ibn Abdallaha ibn Tahira, gubernatora Bagdadu z dynastii Tahirydów w latach 851–867^[20] i matką Al-Muktadira^[21][22]. Matką kolejnego syna Al-Mu’tadida była Fitna. Ich wspólnym dzieckiem jest kalif Al-Kahir^[22]. Dastanbuwajh była prawdopodobnie matką Haruna^[21], który zmarł w 967 roku^[23]. Al-Mu’tadid miał również córkę o imieniu Majmuna, która zmarła w 921^[24].

• Michael Bonner: The waning of empire, 861–945. W: Chase F. Robinson: The New Cambridge History of Islam, Volume 1: The Formation of the Islamic World, Sixth to Eleventh Centuries. Cambridge: Cambridge University Press, 2010. ISBN 978-0-521-83823-8. (ang.).
• Clifford Edmund Bosworth: al-Muʿtazz bi ’Llāh. W: Clifford Edmund Bosworth, Emeri van Donzel, Wolfhart Heinrichs, Charles Pellat: Encyclopedia of Islam. T. VII. New Edition, 1993. DOI: 10.1163/1573-3912_islam_SIM_5668. ISBN 978-90-04-09419-2. (ang.).
• Harold Bowen: The Life and Times of ʿAlí Ibn ʿÍsà, ‘The Good Vizier. Cambridge: Cambridge University Press, 1928. OCLC 386849. [dostęp 2024-10-20]. (ang.).
• Teaf El-Azhari: Queens, Eunuchs and Concubines in Islamic History, 661–1257. Edinburgh University Press, 2019. ISBN 978-1-4744-2319-9. [dostęp 2024-10-26]. (ang.).
• Chapter Seven: The Harem. W: Nadia Maria El Cheikh: Crisis and Continuity at the Abbasid Court: Formal and Informal Politics in the Caliphate of al-Muqtadir (295-320/908-32). BRILL, 2013, s. 165-185. ISBN 978-90-04-25271-4. [dostęp 2024-10-26]. (ang.).
• T. Rofail Farag: The Arabian Nights: A Mirror of Islamic Culture in The Middle Ages. W: Arabica. BRILL, 1976, s. 197-211. ISSN 05705398. (ang.).
• Ibn al-Sa‘i: Consorts of the Caliphs: Women and the Court of Baghdad. Nowy Jork: New York University Press, 2017. ISBN 978-1-4798-0477-1. (ang.).
• Hugh N. Kennedy: al-Muʿtaḍid Bi'llāh. W: Clifford Edmund Bosworth, Emeri van Donzel, Wolfhart Heinrichs, Charles Pellat: Encyclopedia of Islam. Wyd. 2. T. VII: Mif–Naz. Brill, 1993. ISBN 978-90-04-09419-2. (ang.).
• Hugh N. Kennedy: The armies of the caliphs: military and society in the early Islamic state. Londyn, Nowy Jork: Routledge, 2001. ISBN 0-415-25093-5. [dostęp 2024-10-20]. (ang.).
• Hugh N. Kennedy: Caliphs and Their Chroniclers in the Middle Abbasid Period (Third/Ninth Century). W: Chase F. Robinson: Texts, Documents, and Artefacts: Islamic Studies in Honour of D.S. Richards. Brill, 2003. ISBN 978-90-04-12864-4. (ang.).
• Hugh N. Kennedy: The Prophet and the Age of the Caliphates: The Islamic Near East from the 6th to the 11th Century. Wyd. 2. Pearson Education, 2004. ISBN 978-0-582-40525-7. [dostęp 2024-10-26]. (ang.).
• Karl Vilhelm Zetterstéen: al-Muʿtaḍid Bi'llāh. W: Martijn Theodoor Houtsma: E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913–1936. T. VI: Morocco–Ruzzik. 1987, s. 777. ISBN 978-90-04-08265-6. (ang.).
• Louis Massignon: The Passion of Al-Hallaj: Mystic and Martyr of Islam. Princeton University Press, 1994. ISBN 978-0-691-01919-2. [dostęp 2024-10-26]. (ang.).
• al-Muktafī. W: Karl Vilhelm Zetterstéen, Clifford Edmund Bosworth: Encyclopaedia of Islam. Wyd. 2. T. 7: Mif–Naz. Leiden: E.J. Brill, 1993, s. 542-543. ISBN 978-90-04-09419-2. (ang.).
• Guy Le Strange: Baghdad During the Abbasid Caliphate from Contemporary Arabic and Persian Sources. Oksford: Clarendon Press, 1900. OCLC 257810905. [dostęp 2024-10-26]. (ang.).