Andrzej Nowicki (pisarz)

Andrzej Nowicki (ur. 29 grudnia 1909 w Warszawie, zm. 9 kwietnia 1986 tamże) – polski poeta, satyryk, autor słuchowisk radiowych, tłumacz literatury anglojęzycznej.

Studiował na Uniwersytecie Warszawskim. W 1930 roku zadebiutował jako pisarz-satyryk, przed wybuchem wojny współpracował z kilkoma czasopismami oraz Polskim Radiem, pisząc teksty do humorystycznych audycji. Był jednym z założycieli (1935) tygodnika „Szpilki”.

Walczył w kampanii wrześniowej, resztę wojny spędził w niemieckiej niewoli. W oflagach w których przebywał mocno angażował się w działalność kulturalną, tworząc kabaret literacki i pisząc wiersze.

Po zakończeniu wojny został korespondentem Polskiej Agencji Prasowej w Londynie. W 1948 roku zdecydował się nie wracać do kraju, lecz pozostać na emigracji. Ostatecznie jednak powrócił do Polski w 1956 roku. Do przejścia na emeryturę zasiadł w redakcji „Szpilek”, w których publikował zarówno swoje utwory, jak i tłumaczenia. Oprócz tego wrócił do współpracy z Polskim Radiem, dla którego tworzył liczne słuchowiska i adaptacje radiowe, nie tylko satyryczne, ale także przeznaczone dla dzieci i młodzieży. Z kolei dla Telewizji Polskiej współtworzył nagradzany cykl Bajki dla dorosłych. Poza tym zajmował się tłumaczeniami z literatury pięknej, głównie dzieł autorów anglojęzycznych, często przeznaczonych dla dzieci i młodzieży. W jego dorobku translatorskim znalazły się utwory między innymi Thomasa S. Eliota, Saula Bellowa, Johna Steinbecka czy Kennetha Grahame’a.

Urodził się 29 grudnia 1909 roku w Warszawie^[1], był synem adwokata Jana Nowickiego i jego żony Zofii z domu Gawin-Niesiołowskiej. Kształcił się w rodzinnym mieście, uczęszczając do Szkoły Mazowieckiej (od 1920) i gimnazjum męskiego Towarzystwa Szkoły Mazowieckiej, w którym zdał maturę w 1930 roku. Następnie ukończył Szkołę Podchorążych Rezerwy Piechoty w Zambrowie, by w 1931 roku rozpocząć studia na Uniwersytecie Warszawskim, początkowo (do 1933) w zakresie prawa, a potem polonistyki (do 1935)^[2].

W 1930 roku zadebiutował jako pisarz-satyryk na łamach „Cyrulika Warszawskiego”^[1]. Związał się z tym tygodnikiem satyrycznym, był zastępcą redaktora i należał do Grupy Satyryków Cyrulika, która organizowała wieczory autorskie, także po zamknięciu czasopisma we wrześniu 1934 roku. Publikował także na łamach „Kuriera Porannego” (felietony w cyklu Duby smalone) i w „Prosto z mostu”^[2], a także w innych tytułach, na przykład „Sygnałach”^[3]. W grudniu 1935 roku^[a], razem ze Zbigniewem Mitznerem i Erykiem Lipińskim, założył tygodnik satyryczny „Szpilki”. Publikował w nim wiersze i opowiadania (do 1939) oraz zasiadał w jego redakcji (do 1938). Ponadto współpracował z Polskim Radiem, jako autor słuchowisk humorystycznych i satyrycznych (część stworzył razem z Zuzanną Ginczanką), a także pisał teksty dla warszawskich kabaretów, wśród których były między innymi Café Club i teatrzyk 13 Rzędów^[2].

Walczył w kampanii wrześniowej, do niewoli niemieckiej dostał się 6 października 1939 roku. Resztę wojny, do wyzwolenia w lutym 1945 roku, spędził w obozach jenieckich kolejno w Weilburgu, Osterode i Woldenbergu. W wszystkich oflagach angażował się w działalność kulturalną. W Weilburgu, razem z Jerzym Michałowskim, Henrykiem Rostworowskim i Kazimierzem Rudzkim, prowadził kabaret literacki, zaś w Waldenbergu tajną grupę o nazwie „Zaułek Literacki”, która wydawała utwory poetyckie i organizowała wieczory autorskie. Wiersze Nowickiego, między innymi Kriegsgefangenpost i Warszawa, jako utwory anonimowe, były znane wśród jeńców, jak również krążyły w okupowanej Polsce. Były również wydawane, na przykład w antologii Oflag IV B, publikowanej w obozie w formie zeszytów (1939–1940), a także drukiem w czasopismach „Za drutem” (Arnswalde, 1940–1941) i „Przewodniku dla świetlic żołnierskich” (Wielka Brytania, 1942–1943)^[2].

Po wojnie osiadł w Łodzi. W 1945 roku wstąpił do Związku Zawodowego Literatów Polskich, a po czterech latach stał się członkiem Związku Literatów Polskich. Podjął współpracę z „Rzeczpospolitą” i „Szpilkami”, ponadto przez pewien czas był kierownikiem literackim Teatru Żołnierskiego w Warszawie. W październiku 1945 roku wyjechał do Londynu jako korespondent Polpressu, późniejszej Polskiej Agencji Prasowej. Pozostawał na tym stanowisku przez trzy lata, po czym (1948) zdecydował się pozostać na emigracji^[2].

W 1956 roku wrócił do Polski i osiadł w Warszawie. Znów zaczął publikować w „Szpilkach” swoje wiersze satyryczne, ale także tłumaczenia poezji i prozy. Do 1979 roku i przejścia na emeryturę zasiadał w redakcji czasopisma. Oprócz tego w latach 1956–1966 (z przerwami) wydawał swoje wiersze w tygodniku „Świat”. Powrócił także do współpracy z Polskim Radiem jako autor satyrycznych słuchowisk oraz adaptacji radiowych, wśród nich także tych dla dzieci i młodzieży. Trzy razy otrzymał za nie nagrody Komitetu do spraw Radia i Telewizji (1960, 1963 i 1965)^[2].

Pisywał również scenariusze filmowe i współpracował z Telewizją Polską, przygotowując między innymi cykl Bajki dla dorosłych, który w 1977 roku otrzymał nagrodę Radiokomitetu i nagrodę Złoty Ekran. W latach 60. i 70. był kilkukrotnie honorowany odznakami i odznaczeniami. Oprócz tej działalności zajmował się tłumaczeniami literatury, głównie anglojęzycznej, takich autorów jak między innymi Thomas S. Eliot, Saul Bellow i John Steinbeck^[4]. W jego dorobku translatorskim znalazły się także przekłady wierszy z tomu III Władcy Pierścieni J.R.R. Tolkiena, które przygotował do tłumaczenia powieści autorstwa Marii Skibniewskiej, zastępując zmarłego wcześniej Włodzimierza Lewika^[5].

W swojej karierze utwory podpisywał niekiedy jako Andrzej Siła-Nowicki, a prócz tego posługiwał się pseudonimami A.N., A. Now., an., Andr., Andrew Nowhisky, Andrzej Smutny, Jędrzej Novus, N.O.W.I.C.K.I., Novus, O.F., of, Of., OF, ppor. A.N.^[2]

Był dwukrotnie żonaty. Jego pierwszą małżonką była Maria z domu Fiderer^[b][2]. Małżeństwa rozpadło się w 1956 roku, kiedy Nowicki powrócił do kraju, a Maria pozostała na emigracji (zm. 1987)^[6]. W następnym roku zawarł nowy związek małżeński z Ireną Zynsową (z domu Wasilewską)^[2].

Zmarł 9 kwietnia 1986 roku w Warszawie^[1]. Wedle informacji z listu Joanny Guze jego zgon nastąpił nagle, tuż po zasłabnięciu na ulicy, a ostatnie słowa, które skierował do próbujących mu pomóc ludzi brzmiały „Ja umieram, proszę nie przestraszyć mojej żony”^[5].

Nowicki został odznaczony między innymi^[10]:

• złotą odznaką „Za Zasługi dla Warszawy” (1966);
• Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1966);
• Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1970);
• Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1976).

• Lesław M. Bartelski: Polscy pisarze współcześni, 1939–1991: Leksykon. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995, s. 292–293 (hasło Nowicki Andrzej). ISBN 83-01-11593-9.
• Maria Kotowska-Kachel: Nowicki Andrzej. W: Współcześni polscy pisarze i badacze literatury: Słownik biobibliograficzny. Red. Jadwiga Czachowska, Alicja Szałagan. T. 6: N–P. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1997, s. 105–107. ISBN 83-02-07446-2.
• Andrzej Nowicki. O czterech przechodniach. „Sygnały”. Nr 46, s. 4, 1938. [dostęp 2024-07-06]. 
• Stanisław Ossowski: Dzienniki. Oprac. Róża Sułek. T. 2: 1939–1949. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Scholar”, 2022, seria: W kręgu Stanisława Ossowskiego. ISBN 978-83-65390-09-7. [dostęp 2024-07-06].
• Krzysztof Umiński: Trzy tłumaczki. Warszawa: Wydawnictwo Marginesy, 2022. ISBN 978-83-67022-61-3.