Brama południowa opactwa w Krzeszowie
 nr rej. 204/A/04/1-13 z 12.01.2004[1] | |
.jpg) brama południowa opactwa | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
Pl. Jana Pawła II |
| Typ budynku |
brama wjazdowa |
| Styl architektoniczny | |
| Ukończenie budowy |
1 poł. XVIII wieku |
| Pierwszy właściciel | |
| Kolejni właściciele | |
| Obecny właściciel | |
Położenie na mapie Polski  | |
 50°43′51,2″N 16°04′10,3″E/50,730889 16,069528 | |
| Strona internetowa | |
Brama południowa opactwa w Krzeszowie – znajduje się w murze zespołu klasztornego. Obiekt wpisany jest do rejestru zabytków jako integralna część Pomnika Historii.
Historia
Brama południowa[2] została wzniesiona w pierwszej połowie XVIII wieku[3] jako element monumentalnego zespołu klasztornego opactwa cysterskiego w Krzeszowie. Powstała w okresie intensywnej barokowej przebudowy i rozbudowy zespołu, mającej na celu podkreślenie znaczenia zakonu oraz jego pozycji religijnej i gospodarczej. Brama pełniła funkcję reprezentacyjną, prowadzącą wprost na dziedziniec klasztorny[4].
Po sekularyzacji dóbr klasztornych w 1810 roku obiekt przeszedł na własność państwa pruskiego. Obecnie należy do diecezji legnickiej[5].
Znaczenie i ochrona konserwatorska
Brama stanowi cenny przykład barokowej architektury sakralnej i ogrodowej. Jej dekoracyjna forma, wykorzystanie klasycznych porządków architektonicznych oraz bogaty detal rzeźbiarski świadczą o wysokim poziomie artystycznym. Obiekt wpisano do rejestru zabytków decyzją z 12 stycznia 2004 roku jako część zespołu opactwa cysterskiego w Krzeszowie (nr rej. 204/A/04/1-13)[1].
W 2004 roku zespół klasztorny w Krzeszowie, w tym brama południowa, został uznany za Pomnik historii — jedną z najważniejszych form ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce[6].
Charakterystyka
Brama została wzniesiona w pierwszej połowie XVIII wieku[3]. Ma charakter reprezentacyjny i pełni funkcję architektonicznego wejścia na teren opactwa.
Materiały i technika wykonania
Została wzniesiona z kamienia oraz pełnej cegły ceramicznej[3], łączonych zaprawą wapienną. Powierzchnia została otynkowana gładko zatartym tynkiem wapiennym. Węgary (ościeżnice) oraz detale architektoniczne wykonane są z piaskowca. Drewniana, dwuskrzydłowa brama posiada dekoracyjne, promieniście (odśrodkowo) ułożone deski[4].
Układ przestrzenny
Brama została zbudowana na planie dwóch trapezoidów o falistym obrysie, połączonych odcinkiem muru zbliżonym do prostokąta[4].
Bryła i elewacja
Brama jest jednokondygnacyjna, jednoprzelotowa i trójosiowa. Boczne osie tworzą rozbudowane węgary posadowione na cokole, ujęte po bokach pojedynczymi kolumnami w porządku jońskim. W dalszej części węgary rozchodzą się kulisowo w formie pilastrów o profilach wklęsło-wypukłych. Kolumny i pilastry wspierają faliste belkowanie, podzielone gierowanym gzymsem, który przechodzi przez całą szerokość bramy[4].
Przelot bramy ujęty jest ościeżnicami w formie pilastrów i zamknięty pełnym łukiem ze zwornikiem sięgającym do gzymsu kordonowego. Bramę wieńczy profilowany, gierowany gzyms koronujący, prosty nad węgarami, nad przelotem przechodzący w łuk o profilu wklęsło-wypukłym. Na skrajnych osiach gzymsu umieszczono kamienne wazony z girlandami, a na osi środkowej — putto z krzyżem[3].
Bibliografia
- Broniewski, T., Architektura baroku w Polsce, Ossolineum, Wrocław 1981.
- Dziurla, H., Krzeszów, Wrocław 1974.
- Pilch, J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2005.
- Staffa, M. (red.), Słownik geografii turystycznej Sudetów, t. 8: Kotlina Kamiennogórska, Wrocław 1997.
- Urząd Ochrony Zabytków – decyzja o wpisie do rejestru zabytków (nr 204/A/04/1-13).
Zobacz też
Przypisy
- 1 2 Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 stycznia 2025, s. 55 [dostęp 2016-08-22].
- ↑ Słownik geografii turystycznej Sudetów, red. M. Staffa, t. 8: Kotlina Kamiennogórska, Wrocław 1997, s. 186.
- 1 2 3 4 Brama ogrodowa. Karta zielona. [dostęp 2025-05-08].
- 1 2 3 4 Brama ogrodowa. Karta biała. [dostęp 2025-05-08].
- ↑ H. Dziurla, Krzeszów – europejska perła baroku, Legnica 2001, s. 9.
- ↑ Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 kwietnia 2004 (Dz.U. z 2004 r. nr 102, poz. 1057).