Janina Opieńska-Blauth

Janina Zofia Opieńska-Blauth

Data i miejsce urodzenia	1895 Żółkiew
Data i miejsce śmierci	1987 Lublin
Zawód, zajęcie	biochemiczka, uczestniczka II powstania śląskiego i powstania warszawskiego
Odznaczenia

Janina Zofia Opieńska-Blauth (także Blaut) (ur. 20 lipca 1895 w Żółkwi, zm. 18 listopada 1987 w Lublinie)^[1] – polska biochemiczka, nauczycielka akademicka, doktorka honoris causa Akademii Medycznej w Lublinie, działaczka harcerska, uczestniczka II powstania śląskiego i powstania warszawskiego^[2][3].

Była córką Jana Opieńskiego, lekarza, działacza społecznego i polityka narodowo-demokratycznego^[4], oraz Marii z Gąsiorowskich, malarki amatorki, działaczki harcerskiej i narodowej. Jej stryjem był kompozytor Henryk Opieński^[5]. Uczyła się w domu, a następnie w szkole prowadzonej przez zakonnice, w Prywatnym Gimnazjum Żeńskim Heleny Strażyńskiej w Krakowie, wreszcie w Prywatnym Liceum M. Zagórskiej we Lwowie. W 1914 zdała maturę w VIII Gimnazjum Realnym we Lwowie. Następnie wyjechała do rodziny w Krakowie^[6].

Od 1912 włączyła się w ruch harcerski. W 1913 uczestniczyła w żeńskim kursie skautowym w Berezowie (opiekunką i kierowniczką gospodarczą była jej matka). Po wybuchu I wojny światowej dołączyła do kadry punktu Czerwonego Krzyża na Dworcu Głównym w Krakowie. W Pardubicach zorganizowała tajne nauczanie dla dzieci szkolnych i żeński zastęp skautowy, rekrutujący się z polskich uchodźców z Gorlic, Jasła i Sanoka. Z Pardubic wyjechała wraz z rodziną do Chocenia, gdzie ojciec został naczelnym lekarzem. Z skautowej drużyny, do której dołączyła w Choceniu, powstała później 4. Krakowska Drużyna Żeńska. Opieńska była jej drużynową do 1918^[6].

W końcu 1915 wróciła z rodziną do Krakowa i zaangażowała się w działalność społeczną, m.in. akcję szczepienia przeciwko ospie. W latach 1915–1926 była członkinią Związku Młodzieży Polskiej „Zet”. W 1917 została komendantką drużyn żeńskich w Krakowie, a w 1918 komendantką Krakowskiej Chorągwi Żeńskiej. W 1918 była członkinią Biura Związkowego Naczelnictwa Skautowego w Krakowie oraz członkinią pierwszego ogólnopolskiego kursu instruktorskiego w Staszowie. W czasie obrony Lwowa kierowała służbą łączności i wywiadu w wykonaniu skautek. Od lipca 1920 kierowała Wydziałem Opieki Głównej Kwaterze Żeńskiej, który opiekował się harcerkami i harcerzami ewakuowanymi z Kresów Wschodnich oraz pomocą ewakuowanej ludności. W sierpniu 1920 podczas plebiscytu na Śląsku była członkinią zarządu Sekcji Żeńskiej i instruktorką Inspektoratu Harcerskiego Górnego Śląska przy Polskim Komisariacie Plebiscytowym. W 1921 była komendantką obozu żeńskiego w czasie I Zjazdu Kół Starszego Harcerstwa pod Ostrowem i członkinią Narodowej Rady Harcerskiej. W latach 1921–1922 kierowała Kształceniem Przodownic w Głównej Kwaterze Żeńskiej. Na Śląsku została do marca 1921^[6].

W 1915 zaczęła na Uniwersytecie Jagiellońskim studia chemiczne. Po trzech latach przeniosła się na Uniwersytet Lwowski, a potem na Uniwersytet Warszawski. W 1918 na lwowskiej uczelni^[6], jako studentka IV roku^[7], została asystentką Stanisława Bądzyńskiego. W latach 1919–1924 była starszą asystentką w Zakładzie Chemii Fizjologicznej Wydziału Lekarskiego UW^[6]. W 1923 uzyskała tytuł doktorski z chemii^[4][6]. Po dwuletnim kursie (chemia i wychowanie fizyczne) dostała dyplom nauczycielski. W 1924 wyjechała do Torunia, gdzie jej mąż Jerzy Blauth^[6], za którego wyszła w 1924^[8], dostał pracę w banku. Przez rok uczyła w Żeńskim Seminarium Nauczycielskim^[6] chemii^[7]. W latach 1924–1939 pracowała w Państwowym Zakładzie Higieny^[1] w Dziale Leków, Witamin i Hormonów, w Wydziale Oświaty Pozaszkolnej i w Zakładzie Biochemii^[6]. W PZH prowadziła badania nad zastosowaniem wybranych metod chemicznych w medycynie sądowej^[7]. Była też nauczycielką w Powszechnym Uniwersytecie dla Dorosłych^[8].

Przed II wojną światową należała do Towarzystwa Krzewienia Kultury Fizycznej Kobiet. Popularyzowała wychowanie fizyczne wśród kobiet, prowadziła zajęcia gimnastyczne i gry sportowe^[6] (ukończyła kurs gimnastyki artystycznej w Kopenhadze)^[6][2]. Po wybuchu wojny wyjechała z synem Krzysztofem (1930–1999) do Lwowa. W grudniu 1939 jej mąż wyjechał do Francji w celu udziału w tworzeniu armii gen. Andersa^[6].

W latach 1939–1941 pracowała w Zakładzie Chemii Fizjologicznej Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Lwowskiego. W Katedrze Chemii Lekarskiej UL współpracowała z Jakubem Parnasem. W latach 1941–1943 pracowała w Fabryce Organopreparatów „Laokoon” we Lwowie. Po wyjeździe do Warszawy, w latach 1943–1944, pracowała w prywatnej wytwórni leków^[6]. Brała udział w powstaniu warszawskim^[6][9]. Była więźniarka obozu Dulag 21 w Pruszkowie. Potem w Krakowie pracowała w fabryce farb drukarskich, a na tajnych kursach dla maturzystów uczyła fizyki^[6].

W 1945, po przeprowadzce do Lublina, zaczęła pracę na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej, w Filii Państwowego Zakładu Higieny oraz w Gimnazjum i Liceum im. Jana Zamoyskiego. W lutym 1945 powierzono jej kierownictwo Zakładu Chemii Fizjologicznej na Wydziale Lekarskim UMCS. W latach 1945–1953 była kierowniczką Działu Wodnego Wojewódzkiej Stacji Sanitarnej. W 1948 uzyskała habilitację i profesurę nadzwyczajną, zaś tytuł profesora zwyczajnego w 1957. W 1957 spędziła trzy miesiące we Francji i Anglii, budując i rozwijając kontakty naukowe^[6].

W latach 1946–1949 pełniła funkcje prodziekana Wydziału Lekarskiego UMCS, a na Akademii Medycznej w Lublinie w latach 1956–1959 prorektora ds. nauczania i wychowania oraz w latach 1962–1965 prorektora ds. dydaktyki i nauki. Była pierwszą przewodniczącą Senackiej Komisji Kół Naukowych. Współpracowała z Kliniką Pediatryczną AM. W 1950 została przewodniczącą Komisji Importu Książek i Czasopism Biblioteki Głównej Akademii Medycznej w Lublinie^[6]. W 1983 otrzymała doktorat honoris causa AM^[6][10].

Przed II wojną światową w PZH w Warszawie badała hormon przytarczyc^[6], zaś w czasie wojny fosforylacje w drożdżach^[11]. Po 1945 propagowała metodę chromatografii bibułowej. Wprowadziła ją do laboratoriów naukowych i klinicznych w Polsce^[6]. W bibułę chromatograficzną zaopatrywała się dzięki rodzinie w Anglii^[11]. Odkryła kilka rodzajów zaburzeń metabolicznych u noworodków. Prowadziła badania nad aminoacydurią i aminoacydomią u dzieci^[6]. Badała metabolizm węglowodanów u Escherichia coli w syntetycznych hodowlach^[6][8]. O wykryciu bezfosforowego metabolitu przemiany glukozy napisała w „Nature”^[7].

Była autorką 136 prac naukowych^[4][7], w tym podręczników, monografii i innych^[6] (m.in. pierwszej polskiej monografii Chromatografia)^[12]. W czasopiśmie „Przyroda i Technika” w latach 1935–1939 opublikowała ok. 60 artykułów na temat witamin, leków i hormonów. Była recenzentką ponad 200 rozpraw doktorskich i habilitacyjnych^[6].

Od 1922 należała do Polskiego Towarzystwa Chemicznego, od 1954 Polskiego Towarzystwa Biochemicznego^[6] (była jego współzałożycielką)^[4][13], od 1960 do Lubelskiego Towarzystwa Naukowego. Była członkinią honorową wszystkich tych towarzystw (PTCh od 1981)^[14]. Należała do Komitetu Biochemicznego PAN oraz Komisji Biochemicznej działającej przy Ministerstwie Zdrowia. Była członkinią rad naukowych: Instytutu Medycyny Wsi, Instytutu Biochemii i Biofizyki PAN oraz Instytutu Żywności i Żywienia^[6].

Od 1965 była na emeryturze, ale nadal działała na uczelni, m.in. jako członkini Klubu Seniora UMCS i członkini jego zarządu^[6]. Była prezeską klubu^[12].

W latach 1979–1987 była członkinią Kręgu Instruktorskiego „Szaniec” w Hufcu Lublin-Miasto^[2]. W 1984 uzyskała stopień harcmistrzyni^[6]. W 1988 wydała książkę Polskie harcerki w dziesięcioleciu 1911–1921. Przyczynek do dziejów harcerstwa żeńskiego^[2], zaś w 1979 autobiografię Drogi i spotkania: wspomnienia profesora^[12].

Została pochowana na cmentarzu przy ul. Lipowej w Lublinie^[2][15] (kwatera 25a)^[8].

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Walecznych
• Złoty Krzyż Zasługi
• Medal Niepodległości
• Odznaka Honorowa „Za wzorową pracę w służbie zdrowia”^[6]

Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Biochemicznego od 1994 przyznaje nagrodę jej imienia (w formie stypendium) za szczególnie wartościowe prace badawcze^[2][6][16].