Kolonia robotnicza kopalni „Wujek”
 nr rej. A/1284/23 z 30.12.2023 | |
 Kolonia robotnicza kopalni „Wujek” przy ul. Przekopowej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Architekt | |
| Rozpoczęcie budowy |
1918 |
| Ukończenie budowy |
1920 |
Położenie na mapie Katowic  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
 50°14′53,8″N 18°59′19,2″E/50,248278 18,988667 | |
Kolonia robotnicza kopalni „Wujek” – kolonia 36 domów jednorodzinnych położona na terenie Katowic, w północno-wschodniej części dzielnicy Załęska Hałda-Brynów część zachodnia, przy ulicy Przekopowej i ulicy Przodowników. Powstała ona w latach 1918–1920 dla robotników kopalni „Wujek”. Za projekt kolonii odpowiada niemiecki architekt Brunon Taut.
Historia
Kolonia robotnicza kopalni „Wujek” została wybudowana dla górników kopalni węgla kamiennego „Oheim” (późniejszy „Wujek”)[1] na zlecenie firmy Hohenlohe Werke przy granicy Załęskiej Hałdy i Katowickiej Hałdy[2]. Zabudowa została zaprojektowana w 1915 roku przez Brunona Tauta[3]. W tym czasie architekt opublikował w jednym z branżowych czasopism projekt osiedla domów jednorodzinnych, w większości w zabudowie szeregowej zaplanowanego na obszarze 36 ha[4]. Po przyłączeniu terenów Załęskiej Hałdy do Polski, zrealizowano ostatecznie jedynie sektor złożony z dwóch rzędów parterowych domów szeregowych[3]. Domy te wybudowano w latach 1918–1920[2]. Kolonia ta nie posiadała zaś żadnego zaplecza handlowo-usługowego[4]. Kolonię określano jako „Werksiedlung Oheimgrube” lub „Kolonie Zalenderhalde”[5].
W latach 40.–60. XX wieku dużą część mieszkańców osiedla stanowili byli powstańcy śląscy oraz hodowcy gołębi pocztowych, a w jednym domu mieściła się siedziba Związku Bojowników o Wolność i Demokrację w Załęskiej Hałdzie[3]. Mieszkał tu m.in. działacz związkowy i komunistyczny Paweł Bluszcz[6].
30 października 2023 kolonia została wpisana do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego (nr rej. A/1284/23)[7].
Charakterystyka
Osiedle składa się z 36[8] parterowych domów ułożonych szeregowo w dwóch rzędach, przy ulicy Przekopowej i ulicy Przodowników, mieszczących łącznie 72 mieszkania. W obrębie rzędów domów wydzielono 4 segmenty. Domy te mają dwuspadowy, wysoki dach (w przeszłości posiadały również wole oka[8]) kryty dachówką karpiówką[3], pod którym znajdują się strychy[4], a do nich przylegają przydomowe ogródki oraz pomieszczenia gospodarcze[2]. Prawdopodobnie domy te posiadały różnorodną kolorystykę stolarek drzwiowych i okiennych[3]. Elewacje domów mają zróżnicowaną kolorystykę[9].
Często błędnie określana mianem kolonii Dwunastu Apostołów[3] – ta zaś, powstała w połowie XIX wieku, znajdowała się w rejonie obecnej ulicy Mikołowskiej, na pograniczu Brynowa i Katowic, na Kamionce[10].
Przypisy
- ↑ Chmielewska 2009 ↓, s. 11.
- 1 2 3 Barciak, Chojecka i Fertacz 2012b ↓, s. 669.
- 1 2 3 4 5 6 Steuer 2025 ↓, Osiedle kopalni „Wujek”.
- 1 2 3 Frużyński, Grzegorek i Rygus 2017 ↓, s. 160.
- ↑ Bulsa 2022 ↓, s. 108.
- ↑ Steuer 2025 ↓, Bluszcz Paweł.
- ↑ Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego (stan na 27 listopada 2023 r.) (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2023-12-02]
- 1 2 Grzegorek, Bulsa i Witaszczyk 2016 ↓, s. 136.
- ↑ Grzegorek, Bulsa i Witaszczyk 2016 ↓, s. 137.
- ↑ Frużyński, Grzegorek i Rygus 2017 ↓, s. 151-152.
Bibliografia
- Antoni Barciak, Ewa Chojecka, Sylwester Fertacz (red.), Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo, t. 2, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2012b, ISBN 978-83-87727-29-1.
- Michał Bulsa, Patronackie osiedla robotnicze. Tom 1. Górny Śląsk, Łódź: Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2022, ISBN 978-83-7729-689-9 (pol.).
- Marta Chmielewska, Osiedla i kolonie robotnicze w Katowicach - identyfikacja, rozmieszczenie i stan zachowania, „Acta Geographica Silesiana”, 6, Sosnowiec: Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, 2009, s. 9-14, ISSN 1897-5100 (pol.).
- Adam Frużyński, Grzegorz Grzegorek, Piotr Rygus, Kopalnie i huty Katowic, Katowice: Wydawnictwo „Prasa i Książka” Grzegorz Grzegorek, 2017, ISBN 978-83-63780-23-4 (pol.).
- Grzegorz Grzegorek, Michał Bulsa, Beata Witaszczyk, Domy i gmachy Katowic. Tom II, Katowice: Wydawnictwo Prasa i Książka, 2016, ISBN 978-83-63780-16-6 (pol.).
- Antoni Steuer, Leksykon załęski [online], mhk.katowice.pl, 2025 [dostęp 2025-01-29] (pol.).
