Lublin R.XIV

Lublin R.XIV

Pierwszy egzemplarz Lublin R.XIV nr 54.1
Dane podstawowe
Państwo	Polska
Producent	Zakłady Mechaniczne Plage i Laśkiewicz
Konstruktor	Jerzy Rudlicki
Typ	samolot szkolno-treningowy
Konstrukcja	górnopłat o konstrukcji mieszanej
Załoga	2
Historia
Data oblotu	5 czerwca 1930
Lata produkcji	1930–1931
Liczba egz.	15
Liczba wypadków  • w tym katastrof	co najmniej 15 1
Dane techniczne
Napęd	1 silnik gwiazdowy Wright J-5 Whirlwind
Moc	162 kW (220 KM)
Wymiary
Rozpiętość	13,5 m
Długość	8,2 m
Wysokość	2,76 m
Powierzchnia nośna	25,9 m²
Profil skrzydła	IAW-127
Masa
Własna	800–825 kg
Użyteczna	290–337 kg
Startowa	1090–1137 kg
Zapas paliwa	135 l
Osiągi
Prędkość maks.	180–195 km/h
Prędkość przelotowa	165–170 km/h
Prędkość minimalna	75–78 km/h
Prędkość wznoszenia	4,3–5 m/s
Pułap	4500–5625 m
Zasięg	500 km
Długotrwałość lotu	3 h 30 min
Dane operacyjne
Użytkownicy
Polskie Lotnictwo Wojskowe

Lublin R.XIV – polski samolot szkolno-treningowy marki Lublin w układzie górnopłatu z lat 30. XX wieku, konstrukcji inż. Jerzego Rudlickiego, zbudowany w Zakładach Mechanicznych Plage i Laśkiewicz w Lublinie. W latach 1930–1931 na zamówienie lotnictwa wojskowego powstało 15 egzemplarzy seryjnych, które używane były do szkolenia m.in. w Lotniczej Szkole Strzelania i Bombardowania, Centrum Wyszkolenia Podoficerów Lotnictwa i eskadrach treningowych pułków lotniczych do wybuchu II wojny światowej.

W połowie 1927 roku Departament Aeronautyki Ministerstwa Spraw Wojskowych ogłosił konkurs na samolot towarzyszący (łącznikowy), określając następujące wymagania techniczne: napęd w postaci silnika gwiazdowego Wright J-5 Whirlwind o mocy 162 kW (220 KM), krótki start i lądowanie w terenie przygodnym, łatwość transportu (składane skrzydła), prędkość maksymalna 170 km/h i uzbrojenie obronne (ruchomy karabin maszynowy obserwatora)^[1]. Przed samolot postawiono zadania obejmujące rozpoznanie, łączność i współpracę z artylerią, a wymiana informacji z oddziałami wojsk lądowych odbywać się miała poprzez zrzucanie umieszczonych w brezentowej torbie meldunków oraz podejmowanie ich z ziemi przy pomocy kotwiczki, umieszczonych w torbie zawieszonej na lince rozpiętej pomiędzy dwoma słupkami^[2].

Po upływie ponad roku do konkursu stanęły początkowo dwie, a później trzy wytwórnie lotnicze: Podlaska Wytwórnia Samolotów z PWS-5, Zakłady Mechaniczne E. Plage i T. Laśkiewicz z modelem Lublin R.X i Państwowe Zakłady Lotnicze z PZL Ł.2^[3][4]. Zwycięzcą konkursu została najnowsza konstrukcja zakładów PZL – Ł.2, drugie miejsce przypadło R.X, zaś trzecie PWS-5; dowództwo lotnictwa złożyło zamówienie na 35 egzemplarzy seryjnych PZL Ł.2, lecz w celach porównawczych zamówiono też po 2 prototypy i 5 sztuk serii informacyjnej samolotów Lublin R.X i PWS-5^[3][4]. Wkrótce jednak okazało się, że Ł.2 mają skłonność do przeciągnięcia, co dyskwalifikowało maszynę jako samolot towarzyszący; ponadto PZL zajęte było realizacją dużego zamówienia opiewającego na 150 sztuk myśliwców PZL P.7^[5][6]. W rezultacie przerwano produkcję PZL Ł.2, a zamówienie postanowiono skierować na dysponujący lepszymi własnościami krótkiego startu i lądowania oraz statecznością i sterownością R.X, po poprawkach postulowanych przez Instytut Badań Technicznych Lotnictwa (IBTL)^[2][5].

Konstruktor Lublina R.X, inż. Jerzy Rudlicki, w 1929 roku opracował na jego bazie dwa ulepszone projekty: wersję szkolno-treningową (szkolno-akrobacyjną) o oznaczeniu R.XIV i łącznikowo-obserwacyjną R.XV, pomijając „pechowe” oznaczenie R.XIII^[7][8]. R.XIV był odpowiedzią na postulat płk. pil. Jerzego Kossowskiego wprowadzenia do służby dwumiejscowych samolotów szkolno-myśliwskich i miał konkurować z konstrukcjami Podlaskiej Wytwórni Samolotów – PWS-11 i PWS-12; miał wzmocniony płat i przekonstruowany kadłub^[5][9]. Projekt R.XV różnił się od R.XIV dodaniem radiostacji i uzbrojenia obronnego oraz zastosowaniem metalowego śmigła Standard Steel i podwozia wyposażonego w koła z hamulcami firmy Bendix^[7]. Opracowano również pływakową wersję R.XV dla Morskiego Dywizjonu Lotniczego^[7]. Fabryka spodziewała się zamówienia na obie wersje, jednak Departament Aeronautyki 20 lutego 1930 roku umową numer 129/29 zamówił jedynie 15 egzemplarzy szkolno-treningowej wersji R.XIV; również Morski Dywizjon Lotniczy nie był zainteresowany wersją pływakową^[7][10][a]. Samolot otrzymał wojskowy numer ewidencyjny typu 54^[7].

W związku z dużym podobieństwem do R.X zrezygnowano z budowy prototypu; pierwszy egzemplarz seryjny o oznaczeniu 54.1 został oblatany 5 czerwca 1930 roku na fabrycznym lotnisku w Lublinie przez pilota Władysława Szulczewskiego^[7]. Samolot ten, wyróżniający się od następnych większym statecznikiem pionowym i większym sterem kierunku, od czerwca do lipca tego roku badany był w IBTL w Warszawie w kilku konfiguracjach: z pierścieniem Townenda i bez oraz z drewnianym śmigłem Hamilton i metalowym Standard Steel^[7]. Podczas prób osiągnął prędkość maksymalną 195 km/h na poziomie morza i 178 km/h na wysokości 2000 metrów oraz pułap 5625 metrów, a czas wznoszenia na wysokość 1000 metra wyniósł 4 minuty 15 sekund^[11]. Koszt płatowca bez silnika wynosił 40 800 złotych, a wraz z nim 68 800 złotych^[12].

W 1930 roku maszyny Lublin R.XIV zostały zaoferowane Grecji i Jugosławii, jednak nie doszło do eksportu tych maszyn^[13].

Pierwszych pięć egzemplarzy seryjnych (54.1–54.5) zostało dostarczonych lotnictwu wojskowemu w dniach 8–11 sierpnia 1930 roku, po czym przydzielono je na kurs pilotażu myśliwskiego w 2. plot^[7][14]. Samoloty napędzane były zawodnymi silnikami J-5 pierwszej serii produkcyjnej pochodzącymi z krajowych zakładów Škoda i drewnianymi śmigłami Hamilton produkcji krajowej firmy Szomański; poza pierwszym miały zmniejszony ster kierunku^[14][15]. Resztę zamówienia przekazano odbiorcy pomiędzy październikiem 1930 a lipcem 1931 roku; oprócz zmniejszonych sterów kierunku miały one także stateczniki pionowe o mniejszej powierzchni^[16][17]. Wyposażone były w przyrządy celownicze i fotokarabin K-28^[14]. Ostatni R.XIV numer 54.15 został wiosną 1931 roku na polecenie Departamentu Aeronautyki wyposażony w umieszczoną w tylnej kabinie obrotnicę karabinu maszynowego TO-7, radiostację i wyposażenie do podejmowania meldunków z ziemi, czyli w konfiguracji zbliżonej do odrzuconego wcześniej projektu R.XV^[17][18]. Podczas rozpoczętych 15 lipca 1931 roku prób w IBTL w pilotowanej przez płka Jerzego Kossowskiego maszynie w trakcie akrobacji został ścięty sworzeń mocujący drążek sterowy, uniemożliwiając kontrolę lotu; pilot z wykorzystaniem spadochronu opuścił samolot, który sam wylądował na polu i zatrzymał się w rowie^[17][19][b]. Wydarzenie to spowodowało zmianę oznaczenia samolotu na „szczęśliwy” numer 13, a egzemplarz ten stał się prototypem produkowanego seryjnie samolotu towarzyszącego Lublin R.XIIIB^[17][20].

Samoloty używane były do szkolenia m.in. w Lotniczej Szkole Strzelania i Bombardowania w Grudziądzu, Centrum Wyszkolenia Podoficerów Lotnictwa w Bydgoszczy, eskadrach treningowych pułków lotniczych (m.in. 1. plot, 3. plot, 4. plot, 5. plot i 6. plot) oraz Morskim Dywizjonie Lotniczym i Sztabowej Eskadrze Treningowej^[14][21]. Czasowo służyły także w 121. em, 31. el, 56. et i obozie Lotniczego Przysposobienia Wojskowego w Łodzi^[22].

W marcu 1931 roku R.XIV o numerze 54.11, z cywilnymi znakami rejestracyjnymi SP-AFD, z Władysławem Szulczewskim za sterami wziął udział w rajdzie Aeroklubu Warszawskiego do Estonii (wraz z pilotowanym przez prezesa aeroklubu kpt. pil. Tadeusza Halewskiego RWD-4, por. pil. Franciszkiem Żwirko za sterami RWD-2 i mjr. pil. Jerzym Długoszowskim na PWS-12bis)^[12][17]. Start maszyn z Warszawy odbył się 4 marca, po czym udały się do Wilna, gdzie z powodu kilkudziesięciocentymetrowej pokrywy śnieżnej zamiast kół zamontowano narty; 8 marca wykonano przelot do Rygi, a następnie do Tallinna, gdzie zaprezentowano pokazy akrobacji lotniczej^[17][c]. Wracając, 12 marca z powodu złej aury zatrzymano się ponownie w Rydze, lądując w Warszawie 16 marca^[17].

W 1934 roku R.XIV numer 54.7 został przebudowany w warsztatach 3. plot na wersję przeznaczoną do lotów bez widoczności ziemi, tzw. „ślepaka”^[23]. Według stanu na 1 kwietnia 1937 roku w służbie było siedem egzemplarzy R.XIV^[12].

Lublin R.XIV był jednosilnikowym, dwumiejscowym samolotem szkolno-treningowym o konstrukcji mieszanej, w układzie zastrzałowego górnopłatu^[29][30]. Kadłub tworzyła kratownica ze spawanych rur stalowych, wykrzyżowana w przedniej części rurami, a w tylnej drutem^[29][30]. Góra i przód kadłuba pokryte były blachą duralową, reszta płótnem lnianym^[29][31]. Służąca do mocowania płatów wieżyczka oraz piramidki boczne stanowiły integralną część kratownicy kadłuba^[29][32]. Kabiny załogi pojedyncze, odkryte, osłonięte wiatrochronami; obie wyposażone były w sterownice (w tylnej znajdował się wyjmowany drążek) i fotele dostosowane do spadochronów siedzeniowych^[29][33]. Tablica przyrządów wyposażona była m.in. w prędkościomierz z zakrętomierzem i chyłomierzem, dwa wysokościomierze, busolę, sztuczny horyzont, wskaźniki poziomu oleju i paliwa, wskaźnik temperatury oleju i zegar^[33].

Płat o obrysie prostokątno-eliptycznym, dwudźwigarowy, dwudzielny, konstrukcji drewnianej, do przedniego dźwigara kryty sklejką, dalej płótnem, wykrzyżowany cięgnami profilowymi; podparty był dwiema parami duralowych zastrzałów o przekroju kroplowym i wsparty na wykonanej z rur stalowych piramidce^[29]. Profil płata IAW-127 (zmodyfikowany)^[31][33]. Skrzydło miało rozpiętość 13,5 metra i powierzchnię nośną 25,9 m²^[29][34]. Na płatach umieszczono lotki, wyposażone w skrzydełka odciążające^[29][31]. Obciążenie powierzchni wynosiło 43–44 kg/m²^[34].

Długość samolotu wynosiła 8,2 metra, a wysokość 2,76 metra^[34]. Masa własna płatowca wynosiła 800–825 kg, masa użyteczna 290–337 kg, zaś masa całkowita (startowa) 1090–1137 kg^[34]. Usterzenie klasyczne, spawane z rur stalowych, kryte płótnem, z przestawialnym w locie statecznikiem poziomym^[33][35]. Stateczniki usztywnione były cięgnami z drutu, a stery wyposażone były w rogowe odciążenia aerodynamiczne^[33]. Podwozie dwukołowe, trójgoleniowe, o rozstawie 2,54 metra, wyposażone w amortyzatory olejowo-powietrzne Aerol CV20; koła o wymiarach 550 ×125 mm (możliwe było zamienne zamontowanie drewnianych nart)^[12][33]. Z tyłu znajdowała się samonastawna płoza ogonowa, amortyzowana sznurem gumowym^[29][33].

Napęd stanowił chłodzony powietrzem 9-cylindrowy silnik gwiazdowy Wright J-5 Whirlwind o mocy nominalnej 162 kW (220 KM) przy 1800 obr./min, mocy startowej 176 kW (240 KM) i masie 250 kg, napędzający stałe, drewniane, dwułopatowe śmigło ciągnące Szomański-Hamilton H-258 o średnicy 2,7 metra^[35][36]. Łoże silnika wykonane zostało ze spawanych rur stalowych, osłona silnika z blachy duralowej^[29][36]. Obciążenie mocy wynosiło 5,1–5,2 kg/KM^[34]. Nitowany duralowy zbiornik paliwa o pojemności 135 litrów znajdował się w kadłubie za silnikiem, z możliwością awaryjnego wyrzutu^[29][34]. Zbiornik oleju miał pojemność 18 litrów^[12].

Prędkość maksymalna wynosiła 180–195 km/h, prędkość przelotowa 165–170 km/h, zaś prędkość minimalna 75–78 km/h^[29][34]. Przelotowe zużycie paliwa wynosiło 45 litrów/h^[29][36]. Maszyna osiągała pułap 4500–5625 metrów z prędkością wznoszenia wynoszącą 4,3–5 m/s^[29][34]. Czas wznoszenia na wysokość 1000 metrów wynosił 3 minuty i 27 sekund, a długotrwałość lotu 3,5 godziny^[37]. Zasięg wynosił 500 km^[29][34].

Wyposażenie strzeleckie stanowił fotokarabin K-28^[12][35].

• Jerzy B. Cynk: Lublin R.XIII variants. Windsor: Profile Publications Ltd., 1971, seria: Aircraft Profile. No. 231. (ang.).
• Jerzy B. Cynk: Polish aircraft 1893–1939. London: Putman & Company Limited, 1971. ISBN 0-370-00085-4. (ang.).
• Andrzej Glass: Lublin R XIII. Warszawa: Wydawnictwo Militaria, 1994, seria: Monografie lotnicze. 1. ISBN 83-86209-01-1.
• Andrzej Glass. Lublin R-XIII. „Aero – Technika Lotnicza”. Nr 10-12. IV, 1990. ISSN 0867-6720. 
• Andrzej Glass: Polskie konstrukcje lotnicze do 1939 r. T. 1. Sandomierz: Wydawnictwo Stratus, 2004. ISBN 83-916327-8-4.
• Mariusz Konarski: Lublin R-XIV. T. 14. Sandomierz: Wydawnictwo Stratus, 2025, seria: Samolot po polsku. ISBN 978-83-68377-02-6.
• Aleksander Krawyciński: Lotniczy Lublin. Wyd. 3. Lublin: Fundacja Lotniczy Lublin, 2023. ISBN 978-83-963154-6-0.
• Mariusz Wojciech Majewski: Przemysł lotniczy w Lublinie 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo ZP, 2009. ISBN 978-83-61529-31-6.
• Mariusz Wojciech Majewski: Samoloty i zakłady lotnicze II Rzeczypospolitej. Warszawa: Wydawnictwo ZP, 2008. ISBN 978-83-922944-5-0.
• Wojciech Mazur: Samolot Lublin R.XIII. T. 33. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2014, seria: Wielki Leksykon Uzbrojenia Wrzesień 1939. ISBN 978-83-7769-581-4.
• Andrzej Morgała: Samoloty wojskowe w Polsce 1924–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2014. ISBN 978-83-11-13381-5.
• Adam Popiel: Wypadki śmiertelne w lotnictwie polskim 1918-1939. Chmielów: FHU „Pandora”, 2014. ISBN 978-83-61674-02-3.

• Sylwetka samolotu Lublin R.XIV w serwisie samolotypolskie.pl. samolotypolskie.pl. [dostęp 2025-05-12]. (pol.).
• Sylwetka samolotu Lublin R.XIV w serwisie «Уголок неба». airwar.ru. [dostęp 2025-05-12]. (ros.).