Maria Bartusówna

Maria Bartusówna

Marya B

Imię i nazwisko	Maria Mirosława Bartus
Data i miejsce urodzenia	10 stycznia 1854[1] Lwów[1]
Data i miejsce śmierci	2 października 1885[1] Lwów[1]
Narodowość	polska
Język	polski
Dziedzina sztuki	liryka, poemat
Epoka	pozytywizm

Maria Mirosława Bartusówna (ur. 10 stycznia 1854^[1] we Lwowie^[1], zm. 2 października 1885^[1] tamże) – polska poetka i nowelistka epoki pozytywizmu, działaczka oświatowa oraz nauczycielka^[1].

Córka malarza Stanisława Bartusa i Henryki ze Szczepańskich. Jej ojcem chrzestnym był pisarz i dziennikarz Jan Zachariasiewicz. Po śmierci ojca w 1859 spędziła kilka lat w rodzinie dziadka – Jana Juliana Szczepańskiego, dziennikarza i wydawcy. W późniejszych latach mieszkała, wraz z matką i ojczymem, w Roztokach nad Czeremoszem oraz u wuja Marcelego Sławińskiego w Kołomyi, gdzie współpracowała z teatrem amatorskim i była związana ze środowiskiem działaczy społecznych.

W 1874 w przeprowadziła się do Lwowa. W 1876 roku zakończyła tam kurs freblowski^[2], po czym zdała egzamin pedagogiczny w Krakowie i podjęła pracę jako nauczycielka w szkołach ludowych^[2].

W latach 1876–1878 pracowała w ochronkach. Przez krótki czas mieszkała w Warszawie, gdzie Antoni Odyniec zaprosił ją do współpracy z czasopismem „Kronika Rodzinna”, a także w Krakowie. Po zdaniu egzaminu nauczycielskiego w 1878 pracowała jako nauczycielka w szkołach wiejskich, m.in. w Sokolnikach pod Lwowem (1879-1880) i Nienadowej (1881–1882). Po powrocie do Lwowa starała się bezskutecznie o posadę w urzędzie (z braku środków nie mogła przystąpić do kursu na nauczyciela miejskiego). Współpracowała m.in. z czasopismami: „Dziennik Mód” (Kraków), „Tydzień” (Lwów) i „Ognisko Domowe” (Warszawa). Od roku 1882 z powodu gruźlicy nie mogła pracować w szkolnictwie^[2].

W 1870^[1], mając szesnaście lat, zadebiutowała patriotycznym poematem Trzy obrazy Sybiru w tygodniku „Jutrzenka”, wydawanym w Kołomyi^[2]. Pierwszy zbiór wierszy Bartusówny (pod pseudonimem Marya B) pt. Poezje ukazał się w 1876 we Lwowie nakładem księgarni Władysława Bełzy. W 1880 opublikowała rozszerzone wydanie debiutu, w 1884 – poemat Czarodziejska fujarka, a w 1885 – opowieść prozą Duch ruin. Twórczość liryczna Marii Bartus bywa uznawana za jeden z pierwszych przejawów polskiej poezji kobiecej^[1].

Działała na rzecz oświaty ludowej.

W ostatnich latach życia Maria Bartusówna chorowała na gruźlicę, co było powodem jej śmierci. Jej ostatnim utworem był wiersz pt. Do śmierci, zmarła 2 października 1885^[1], została pochowana na Cmentarzu Łyczakowskim w niedzielę 4 października 1885 pole 53^[3][4][5].

W liryce Bartusównej znajdowało odbicie jej życie osobiste – osierocenie, trudne warunki życiowe, choroba, zawód miłosny. W poematach nawiązywała do romantyków, zwłaszcza do Juliusza Słowackiego. Ostatni z poematów, Czarodziejska fujarka (1884)^[6], jest alegorią różnych warstw narodu walczących ze sobą lub pogrążonych w niemocy. Ostatecznie natchniony ludowy śpiewak pokonuje dźwiękiem fujarki Ducha Burzy, przedstawiając wizję zgody i otrząśnięcia się z marazmu. Inne poematy jej autorstwa to m.in. Magdalena, Wilia szlachecka.

Ważne miejsce w twórczości zajmowały motywy patriotyczne – Bartusówna wychowała się w atmosferze żałoby narodowej po klęsce powstania styczniowego, interesowała się losami powstańców, walką o niepodległość Polski. Tematom powstańczym poświęcone były wiersze i poematy Trzy obrazy Sybiru, Sen powstańca^[7], W dwudziestą rocznicę powstania styczniowego^[8]. Z racji miejsca zamieszkania na Kresach południowo-wschodnich w jej twórczości pojawiały się także wątki ukraińskie, np. w poemacie Opryszek (1876)^[9], którego akcja dzieje się na Huculszczyźnie.

8 kwietnia 1889 w kościele OO. Dominikanów zostało odsłonięte epitafium wmurowane w ścianę kościoła w pierwszej kaplicy po lewej stronie. Inicjatorką jego powstania była kierowniczka seminarium żeńskiego Antonina Machczyńska. Wykonany został z alabastru i marmuru i przedstawiał kontur chaty z umieszczonym pośrodku medalionem z profilem Bartusówny z białego marmuru. Pod medalionem była lira przysłonięta kwiatami. Poniżej, na tablicy marmurowej, znajdował się wiersz Teofila Lenartowicza, a pod nim napis: " Marja Bartusówna urodona 1854 +1885". Pomnik zaprojektował bezpłatnie prof. Zachariewicz, medalion wykonał Tadeusz Wiśniowiecki, a resztę rzeźby wykonano w pracowni prof. Marconiego^[10].

• Maria Goszczyńska (red.): Mały słownik pisarzy polskich. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1979. ISBN 978-83-214-0012-9.
• Filip Makowiecki: Maria Bartusówna. Słabowita siłaczka. Mapa Kultury, 10.02.2011. [dostęp 2011-03-06].
• Henryk Markiewicz: Pozytywizm. Wyd. VII. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008, s. 280-283, 310, 447, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 978-83-01-13849-3.
• Jan Orłowski. Motywy ukraińskie w poezji Marii Bartusówny. „Teka Komisji Polsko-Ukraińskich Związków Kulturowych”. VII, s. 15-23, 2007. Lublin: Polska Akademia Nauk Oddział w Lublinie. ISSN 1733-2249. 
• Adam Stodor: Marya Bartusówna: szkic biograficzno-literacki. Lwów: 1914.
• Jan Tomkowski: Słownik pisarzy polskich. Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media, 2002. (pol.).

• Utwory Maria Bartusówny w bibliotece Polona
• Adam Cehak: Marya Bartusówna. Szkic biograficzno-literacki (1914) w bibliotece Polona