Nigrzybka urzeźbiona
| Eledona agricola | |||
| (Herbst, 1783) | |||
_(10097973386).png) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina |
Tenebrioninae | ||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
nigrzybka urzeźbiona | ||
| Synonimy | |||
| |||
Nigrzybka urzeźbiona[1] (Eledona agricola) – gatunek chrząszcza z rodziny czarnuchowatych i podrodziny Tenebrioninae. Zamieszkuje Europę, Afrykę Północną, zachodnią i środkową część Azji oraz Amerykę Północną. Mykofag. Rozwija się w grzybach nadrzewnych.
Taksonomia
Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1783 roku przez Johanna F.W. Herbsta pod nazwą Opatrum agricola[2][3]. Jako lokalizację typową wskazano Berlin[2]. W rodzaju Eladona umieścił go w 1797 roku Pierre-André Latreille[4]. Wyznaczony został jego gatunkiem typowym[3].
Morfologia
Chrząszcz o ciele dłuższym niż szerszym, jednak dość krótkim i zwartym, silnie wysklepionym i niemal walcowatym[5], długości od 2,2[6] do 3,75 mm[7]. Ubarwienie ma brunatnoczarne, matowe, zwykle z jaśniejszymi czułkami, odnóżami i bokami przedplecza[5].
Szeroka i krótka głowa[6] nieznacznie zwęża się ku przodowi i ma nieząbkowane boczne krawędzie oraz wgłębiony szew między czołem a nadustkiem. Małe policzki tworzą krótki i wąski występ[5] wcinający się w małe oczy do połowy ich długości[5][6]. Głaszczki szczękowe mają walcowaty człon ostatni. Dochodzące ledwie do połowy długości przedplecza czułki rozszerzają się począwszy od szóstego członu[6].
Przedplecze jest poprzecznie prostokątne w zarysie, szersze od głowy[5]. Przednie jego kąty są proste, przedni brzeg wyraźnie wykrojony[6], boki spadziste[5], boczne brzegi wąsko rozpłaszczone[5][6] i drobno ząbkowane, a tylny brzeg niemal równomiernie zaokrąglony[6], zaopatrzony w nieco wgłębioną, gęsto punktowaną listewkę krawędziową[5]. U samicy boczne brzegi zarysu przedplecza schodzą się prosto ku przodowi, u samca są zaś nieco zaokrąglone[6]. Powierzchnia przedplecza jest bardzo gęsto[5], niewyraźnie punktowana oraz szorstko mikroziarenkowana[6]. Niewielka tarczka ma zaokrąglony kształt[5]. Pokrywy są trochę wydłużone[6], najszersze w ⅔ długości, na bocznych krawędziach bardzo drobno ząbkowane[5]. Rzędy są zagłębione i szerokie, każdy z szeregiem dużych punktów. Wszystkie międzyrzędy są podobnie wykształcone, wąskie i jednolicie żeberkowato wysklepione[5][6]. Skrzydła tylnej pary są normalnie wykształcone[5]. Odnóża są krótkie[5][6], o słabo poza obrys ciała wystających udach oraz silnych goleniach z ząbkowanymi listewkami[6] i zębem wierzchołkowym[5]. U samic ostroga na szczycie goleni jest wyraźnie rozszerzona[6]. Krótkie stopy zbudowane są z czterech członów, z których trzy początkowe są poprzeczne, a ostatni wydłużony i tak długi jak pozostałe razem wzięte[5][6].
Ekologia i występowanie
Owad rozmieszczony od nizin po niższe położenia górskie[8]. Zasiedla lasy, parki, ogrody, doliny rzeczne, nasadzenia przydrożne, a nawet drzewa pojedynczo rosnące[1]. Jest mykofagiem. Zarówno larwy, jak i osobniki dorosłe żyją w owocnikach grzybów nadrzewnych (chętnie w żółciakach[6]) rozwijających się na drzewach liściastych oraz w przegrzybiałym drewnie tychże drzew[8][5]. Najczęściej wybierają wierzby[5][1], buki i dęby[1]. Cykl rozwojowy jest jednoroczny[8][5]. Żerowanie larw odbywa się gromadnie w mięsistym rejonie owocnika, natomiast do przepoczwarczenia dochodzi w jego części suchszej[8]. Postacie dorosłe są stadium zimującym[8][5], a aktywność przejawiają od wiosny do jesieni[1]. Latają nocą[6][1] i bywa, że przylatują do sztucznych źródeł światła[1].
Gatunek holarktyczny. W Europie znany jest z Portugalii, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Holandii, Niemiec, Szwajcarii, Liechtensteinu, Austrii, Włoch, Malty, Danii, Szwecji, Norwegii, Finlandii, Estonii, Łotwy, Litwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Ukrainy, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Grecji oraz europejskich części Rosji i Turcji. W Afryce Północnej wykazany z Tunezji. W Azji notowany z Gruzji, Armenii, Azerbejdżanu, anatolijskiej części Turcji i Turkmenistanu. Ponadto obecny w nearktycznej Ameryce Północnej[3][6].
Przypisy
- 1 2 3 4 5 6 7 Eledona agricola – Nigrzybka urzeźbiona. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2025-02-21].
- 1 2 J.F.W. Herbst. Kritisches Verzeichniß meiner Insektensammlung. Erste Klasse. Erste Abtheilung. Scarabaeus—Lagria. „Archiv der Insectengeschichte”. 2 (4), s. 1–128 (35), 1783.
- 1 2 3 I. Löbl, A. Smetana: Catalogue of Palearctic Coleoptera. Vol. 5: Tenebrionoidea. Stenstrup, Denmark: Apollo Books, 2008, s. 239. ISBN 87-88757-84-6.
- ↑ P.A. Latreille: Précis des caractères génériques des insectes, disposés dans un ordre naturel. Paris, Brive: Prévôt, F. Bourdeaux, 1797.
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Zdzisława Stebnicka: Klucze do oznaczania owadów Polski Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 91 Czarnuchowate – Tenebrionidae, Boridae. Wrocław: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1991, s. 60-63.
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 Vladimir Novák: Beetles of the family Tenebrionidae of Central Europe. Praga: Academia, 2014, s. 203-235, seria: Zoological Keys.
- ↑ Ognyan Sivilov, Alexandra Cvetkovska-Gorgievska. Faunistical records of Tenebrionidae (Coleoptera) from Bulgaria and Republic of Macedonia. „ZooNotes”. 53, s. 1-7, 2014. ISSN 1313-9916.
- 1 2 3 4 5 B. Burakowski, M. Mroczkowski, J. Stefańska. Chrząszcze – Coleoptera. Cucujoidea, część 3. „Katalog Fauny Polski”. 23 (14), 1987.