Pokątnik złowieszczek
| Blaps mortisaga | |||
| (Linnaeus, 1758) | |||
 | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina |
Tenebrioninae | ||
| Plemię |
Blaptini | ||
| Rodzaj |
Blaps | ||
| Gatunek |
pokątnik złowieszczek | ||
| Synonimy | |||
| |||
Pokątnik złowieszczek (Blaps mortisaga) – gatunek chrząszcza z rodziny czarnuchowatych. Zamieszkuje zachodnią Eurazję, na wschód po Iran i Turkmenistan. Zawleczony też do Ameryki Północnej. Owad głównie synantropijny. Larwy i osobniki dorosłe żywią się martwą materią organiczną. Zasiedla chłodne i wilgotne pomieszczenia, jak piwnice, spiżarnie czy stajnie. Znane jest też stanowisko niesynantropijne, gdzie rozmnaża się w norach gryzoni i brzegówek. W zachodniej Europie gatunek zanikający z powodu utraty siedlisk. W Polsce uznawany za zagrożony.
Etymologia
Łaciński epitet gatunkowy mortisaga oraz polski epitet złowieszczek nawiązują do ludowych wierzeń, jakoby spotkanie w domu tego chrząszcza zapowiadało śmierć któregoś z jego mieszkańców. Owad ten nie stanowi jednak dla człowieka żadnego zagrożenia[1][2].
Opis
Chrząszcz o ciele długości od 20 do 28[2] lub 31 mm, w obrysie podługowato-owalnym[3], ubarwiony czarno z lekko atłasowym połyskiem. Ma długie, sięgające za nasadę przedplecza czułki, których człony od czwartego do szóstego są znacznie dłuższe niż szerokie. Punktowanie głowy i przedplecza jest u niego drobne i bardzo płytkie, pokryw płytkie, większe i rzadsze, zaś ostatniego widocznego sternitu odwłoka równomierne. Odnóża ma smuklejsze niż inne środkowoeuropejskie gatunki. Stopy ma walcowate, tylna ich para o pierwszym członie znacznie dłuższym niż drugi i trzeci razem wzięte[2]. Pokrywy ma lekko zaokrąglone, nieco szersze od przedplecza[3], równomiernie wypukłe, wydłużone ku tyłowi, zakończone zrośniętymi wyrostkami, zwanymi mucro. Wyrostek ten jest długi i na wierzchołku zakrzywia się lekko w dół[2].
Samce różnią się od samic m.in. przeciętnie mniejszym, węższym ciałem, dłuższym mucro i obecnością kępki złotych włosków pośrodku tylnej krawędzi pierwszego widocznego sternitu odwłoka[2].
Biologia i ekologia
Gatunek saprofagiczny. Larwy oraz imagines żywią się martwą materią organiczną[4][5]. W warunkach naturalnych przedstawiciele rodzaju zasiedlają otwarte, ciepłe obszary i często związani są z norami gryzoni i zajęczaków[5], natomiast pokątnik złowieszczek przystosował się w epoce przedindustrialnej do synantropijnego trybu życia. Bytuje w miejscach ciemnych i wilgotnych, jak piwnice, stajnie, spiżarnie, młyny, szopy, magazyny czy cmentarze[4]. W warunkach hodowlanych larwy drążyły korytarze w podłożu, żywiąc się chlebem doń przylegającym oraz próchniejącymi gałązkami. Dorosłe osobniki są aktywne wieczorem i nocą, a dzień spędzają w kryjówkach[5]. Zaniepokojone nieruchomieją z uniesionym odwłokiem i wydzielają odstraszające substancje zapachowe[4].
Ponadto znane jest niesynantropijne, antropogeniczne stanowisko na skarpie, w dolinie Noteci, gdzie chrząszcze te rozmnażają się w norach brzegówek i gryzoni. Za pokarm służą im tam prawdopodobnie odchody tych zwierząt i martwa materia roślinna z porastających okolicę dębów[5].
W warunkach hodowlanych długość trwania stadium larwy wynosi 9 do 16 miesięcy, poczwarki 20–35 dni, a dorosłe opuszczały kolebki poczwarkowe około tygodnia po przepoczwarczeniu[5].
Rozprzestrzenienie
Gatunek pierwotnie palearktyczny, zawleczony do Ameryki Północnej. W Europie znany z Anglii, Austrii, Belgii, Białorusi, Bułgarii, Chorwacji, Czech, Danii, Estonii, Finlandii, Francji, Grecji, Hiszpanii, Holandii, Islandii, Liechtensteinu, Litwy, Łotwy, Niemiec, Norwegii, Polski, Rumunii, Rosji, Słowacji, Słowenii, Szwecji, Szwajcarii, Ukrainy, Węgier. W Azji podawany z Armenii, Azerbejdżanu, Gruzji, Iraku, Iranu, Turcji i Turkmenistanu[3].
W Polsce rzadki, znany z około 30 rozproszonych stanowisk, przy czym wiele danych pochodzi sprzed półwiecza[5][4].
Zagrożenie i ochrona
W Polskiej czerwonej księdze zwierząt i na polskiej Czerwonej liście zwierząt umieszczony został jako gatunek zagrożony (EN), a na Czerwonej liście chrząszczy Górnego Śląska jako narażony na wyginięcie. W Finlandii wpisany został na listę gatunków wymierających[4][6]. Za zagrożony uznany także w Szwecji[5].
W zachodniej części Europy spadek liczebności tego gatunku notuje się od początku XX wieku. Główną przyczyną jest zanik odpowiednich siedlisk (tj. chłodnych i wilgotnych przechowalni żywności, zwłaszcza z klepiskiem), związany z rozwojem cywilizacyjnym. Zachowanie tego gatunku w Polsce jest możliwe poprzez kontrolowaną hodowlę w pomieszczeniach przezeń zasiedlonych[4] oraz ochrona jedynego stanowiska niesynantropijnego[5].
Przypisy
- ↑ Roland Gerstmeier: Chrząszcze. Rozpoznawanie i oznaczanie. przeł. Henryk Grabarczyk. Multico, seria: Przewodnik Kieszonkowy. ISBN 83-7073-105-8.
- 1 2 3 4 5 Zdzisława Stebnicka: Klucze do oznaczania owadów Polski Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 91 Czarnuchowate – Tenebrionidae, Boridae. Wrocław: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1991, s. 20-23.
- 1 2 3 Vladimir Novák: Beetles of the family Tenebrionidae of Central Europe. Praga: Academia, 2014, s. 251-254, seria: Zoological Keys.
- 1 2 3 4 5 6 Szymon Konwerski: Blaps mortisaga (Linnaeus, 1758). [w:] Polska czerwona księga zwierząt. Bezkręgowce [on-line]. Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie. [dostęp 2016-12-26].
- 1 2 3 4 5 6 7 8 Rafał Ruta. Nowe stanowisko pokątnika złowieszczka Blaps mortisaga (L.) (Coleoptera: Tenebrionidae) w dolinie Noteci oraz uwagi o występowaniu, biologii, ekologii i zagrożeniu pokątników. „Wiadomości entomologiczne”. 24 (1), s. 33-42, 2005.
- ↑ Blaps mortisaga (Linnaeus, 1758). laji.fi. [dostęp 2016-12-28]. (ang. • fiń. • szw.).