SM UB-64

SM UB-64
Ilustracja
UB-64
Klasa

okręt podwodny

Typ

UB III

Projekt

44

Historia
Stocznia

Vulcan, Hamburg Cesarstwo Niemieckie

Położenie stępki

1916

Wodowanie

9 czerwca 1917

 Kaiserliche Marine
Nazwa

SM UB-64

Wejście do służby

5 sierpnia 1917

Wycofanie ze służby

listopad 1918

Los okrętu

poddany w 1918 Wielkiej Brytanii, złomowany w 1921

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność
• na powierzchni
• w zanurzeniu


508 ton
639 ton

Długość

55,52 metra

Szerokość

5,76 metra

Zanurzenie

3,7 metra

Zanurzenie testowe

50 metrów

Rodzaj kadłuba

dwukadłubowy

Napęd
2 silniki wysokoprężne o łącznej mocy 809 kW (1100 KM)
2 silniki elektryczne o łącznej mocy 580 kW (788 KM)
2 śruby
Prędkość
• na powierzchni
• w zanurzeniu


13,3 węzła
8 węzłów

Zasięg

na powierzchni: 8420 Mm przy 6 węzłach
w zanurzeniu: 55 Mm przy 4 węzłach

Uzbrojenie
1 działo kal. 8,8 cm, 10 torped
Wyrzutnie torpedowe

5 × 500 mm

Załoga

34

SM UB-64 – niemiecki okręt podwodny z okresu I wojny światowej, jedna z 96 zbudowanych jednostek typu UB III.

Okręt miał wyporność 508 ton w położeniu nawodnym i 639 ton pod wodą, a jego główną bronią było 10 torped o kalibrze 500 mm wystrzeliwanych z pięciu wyrzutni. Napędzana silnikami wysokoprężnymi i elektrycznymi jednostka rozwijała prędkość 13,3 węzła na powierzchni i 8 węzłów w zanurzeniu, osiągając zasięg nawodny wynoszący 8420 Mm przy prędkości 6 węzłów (i 55 Mm przy prędkości 4 węzłów pod wodą).

UB-64 został zwodowany 9 czerwca 1917 roku w stoczni Vulcan w Hamburgu, a do służby w Kaiserliche Marine wcielono go 5 sierpnia 1917 roku. W czasie służby operacyjnej w 5. Flotylli U-Bootów i 2. Flotylli U-Bootów Hochseeflotte odbył osiem patroli bojowych, podczas których zatopił 29 statków o łącznej pojemności 33 749 BRT oraz zdobył jeden statek o pojemności 371 BRT, a cztery statki o łącznej pojemności 48 497 BRT uszkodził. SM UB-64 został poddany Wielkiej Brytanii w listopadzie 1918 roku w wyniku podpisania rozejmu w Compiègne, a następnie złomowany w Fareham w 1921 roku.

Projekt i budowa

Wydane w kwietniu 1915 roku przez Inspektorat U-Bootów memorandum wzywało kierownictwo Cesarskiej Marynarki Wojennej do zaprojektowania i budowy uproszczonego typu okrętu podwodnego, który miał zostać wykorzystany w działaniach blokadowych Wielkiej Brytanii[1]. Budowa dużych, oceanicznych okrętów podwodnych trwała zbyt wiele czasu, podobnie jak produkcja używanych do ich napędu silników wysokoprężnych o dużej mocy. Konsekwencją był duży niedobór jednostek tej klasy w niemieckiej flocie[1][2]. Wznowienie na początku 1916 roku nieograniczonej wojny podwodnej sprawiło, że konieczne stało się opracowanie średniej wielkości okrętu podwodnego uzbrojonego w torpedy, który można było szybko zbudować[3]. Przybrzeżne okręty typu UB II były zbyt słabo uzbrojone i miały niewystarczający zasięg, przez co ich użycie ograniczone było przeważnie do wód Morza Północnego i kanału La Manche, natomiast nowo projektowane torpedowe okręty podwodne musiały być zdolne do operowania wokół Wysp Brytyjskich i na Morzu Śródziemnym[4][5]. Zrezygnowano z wcześniejszego schematu prostych jednostek jednokadłubowych z zewnętrznymi zbiornikami balastowymi na rzecz konstrukcji dwukadłubowej[6][7].

Projekt nowego okrętu podwodnego średniej wielkości oparto na konstrukcji udanych podwodnych stawiaczy min typu UC II[2][4]. Dziobowej części okrętu nadano nowy profil, a szyby minowe zastąpiono przedziałem torpedowym z czterema wewnętrznymi wyrzutniami torped; powiększono również wyposażony w dwa peryskopy kiosk[4]. Znacznie zwiększono moc silników spalinowych i elektrycznych, jak i pojemność zbiorników paliwa, jednak odbyło się to kosztem zmniejszenia o 40% wielkości baterii akumulatorów i o blisko 30% ich pojemności w stosunku do SM U-16, przez co spadła prędkość podwodna i zasięg[4]. Okręty charakteryzowały się doskonałą manewrowością i krótkim czasem zanurzania, wynoszącym 30 sekund[8][9]. Budowa okrętów o nadanym przez Inspektorat U-Bootów numerze projektu 44, zwanych później typem UB III, miała rozpocząć się po zrealizowaniu przez stocznie kontraktów na budowę jednostek typu UB II i UC II, czyli najwcześniej wiosną 1917 roku[4].

SM[a] UB-64 zamówiony został 2 maja 1916 roku jako jednostka z liczącej 24 jednostki I serii okrętów typu UB III[4][b]. Powstał w stoczni Vulcan w Hamburgu jako jeden z 26 okrętów typu UB III zbudowanych w tej wytwórni[4][10]. UB-64 otrzymał numer stoczniowy 89 (Werk 89)[11][12]. Stępkę okrętu położono w 1916 roku[12], a zwodowany został 9 czerwca 1917 roku[9][13]. Koszt budowy okrętu wyniósł 3 mln 279 tys. marek[14].

Dane taktyczno-techniczne

Wnętrze przedziału torpedowego siostrzanego okrętu podwodnego UB-110
Wnętrze przedziału torpedowego siostrzanego okrętu UB-110

SM UB-64 był średniej wielkości okrętem podwodnym o konstrukcji dwukadłubowej[7][15]. Długość całkowita wynosiła 55,52 metra, szerokość 5,76 metra i zanurzenie 3,7 metra[7][14]. Kadłub sztywny miał 40,1 metra długości i 3,9 metra szerokości[14][16]. Podzielony był grodziami na następujące przedziały (od dziobu): przedział torpedowy, pomieszczenia załogi, centrala, pomieszczenia załogi, przedział silników spalinowych, przedział silników elektrycznych oraz rufowy przedział torpedowy[17]. Wysokość (od stępki do szczytu kiosku) wynosiła 8,25 metra[14][16]. Dziób jednostki przystosowany był do przecinania sieci przeciwpodwodnych[18]. Wyporność w położeniu nawodnym wynosiła 508 ton, a w zanurzeniu 639 ton[7][14].

Okręt napędzany był na powierzchni przez dwa 6-cylindrowe, czterosuwowe silniki wysokoprężne MAN S6V35/35 o łącznej mocy 809 kW (1100 KM) przy 450 obr./min, zaś pod wodą poruszał się dzięki dwóm silnikom elektrycznym SSW o łącznej mocy 580 kW (788 KM) przy 362 obr./min[7][19]. Dwa wały napędowe obracały dwie śruby o średnicy 1,4 metra każda[9]. Jednostka wyposażona była w dwa stery kierunku i dwa podwójne stery głębokości[20]. Okręt osiągał prędkość 13,3 węzła na powierzchni i 8 węzłów w zanurzeniu[7][14]. Zasięg wynosił 8420 Mm przy prędkości 6 węzłów w położeniu nawodnym oraz 55 Mm przy prędkości 4 węzłów pod wodą[7][14]. Zbiorniki mieściły 68 ton paliwa[12][14][c], a energia elektryczna magazynowana była w dwóch bateriach akumulatorów po 62 ogniwa, zlokalizowanych pod przednim i tylnym pomieszczeniem mieszkalnym załogi[20]. Dopuszczalna głębokość zanurzenia wynosiła 50 metrów[8][12][d], zaś czas wykonania manewru zanurzenia 30 sekund[8][21].

Głównym uzbrojeniem okrętu było pięć wewnętrznych wyrzutni torped kalibru 500 mm: cztery dziobowe i jedna na rufie, z łącznym zapasem 10 torped[5][9]. Broń artyleryjską stanowiło umieszczone przed kioskiem działo pokładowe kalibru 8,8 cm TK C/08 L/30, z zapasem amunicji wynoszącym od 160 do 296 naboi[9][12]. Okręt wyposażony był w dwa peryskopy: wachtowy i bojowy[18]. Wyposażenie ratownicze stanowiła umieszczona na pokładzie łódź ratunkowa[9].

Załoga okrętu składała się z trzech oficerów oraz 31 podoficerów i marynarzy[8][20][e].

Służba

1917 rok

SM UB-64 został wcielony do służby w Kaiserliche Marine 5 sierpnia 1917 roku[9][11]. Dowódcą jednostki został mianowany kpt. mar. (niem. Kapitänleutnant) Otto von Schrader, dowodzący wcześniej UC-31 i UB-35[22]. Po okresie szkolenia U-Boot 10 września wszedł w skład 5. Flotylli U-Bootów Hochseeflotte[11].

13 października w odległości 9 Mm na wschód od Lerwick okręt storpedował zbudowany w 1914 roku brytyjski parowiec „Newquay” o pojemności 4191 BRT, płynący z ładunkiem drewna z Archangielska do Nantes. Statek został uszkodzony, a na jego pokładzie nikt nie zginął[23].

1 listopada nowym dowódcą U-Boota został kpt. mar. Walter Gude, dowodzący uprzednio U-71[24]. 13 grudnia na zachód od wyspy Man UB-64 zatopił w ataku torpedowym zbudowany w 1910 roku brytyjski uzbrojony parowiec blokadowy (ang. armed boarding steamer) HMS „Stephen Furness” (1712 BRT)[f], na którym zginęło 101 osób[25].

1918 rok

W 1918 roku na okręcie w miejsce działa kalibru 8,8 cm zamontowano działo kalibru 10,5 cm Utof C/16 L/45 (zapas pocisków wynosił od 108 do 192)[9][26]. 26 stycznia nastąpiła kolejna zmiana dowódcy jednostki – kpt. mar. Walter Gude został zastąpiony przez kpt. mar. Woldemara Petriego, dowodzącego wcześniej UB-78 i UB-79[27].

14 lutego w odległości 4 Mm na północny wschód od Sunderlandu UB-64 storpedował bez ostrzeżenia i zatopił zbudowany w 1901 roku brytyjski parowiec „Saga” o pojemności 1143 BRT, płynący z ładunkiem węgla z Sunderlandu do Rouen (na pozycji 54°56′N 1°19′W/54,933333 -1,316667, nikt nie zginął)[28][29]. 19 lutego w pobliżu ławicy Dogger Bank (na pozycji 54°49′N 3°37′E/54,816667 3,616667) okręt podwodny zatopił ogniem artyleryjskim zbudowaną w 1912 roku holenderską żaglową łódź rybacką „Wilhelmina VII” o pojemności 109 BRT (w wyniku ataku zginęło sześciu członków załogi)[30].

28 lutego dowództwo UB-64 objął ponownie kpt. mar. Otto von Schrader[22]. 30 marca w odległości 13 Mm na południowy wschód od wyspy Rockabill U-Boot zatopił z działa pokładowego zbudowany w 1897 roku grecki parowiec „Salaminia” (3112 BRT), płynący pod balastem z Barrow-in-Furness do Barry Roads (na pozycji 53°27′N 5°32′W/53,450000 -5,533333, obyło się bez strat w ludziach)[31]. 5 kwietnia na wodach Morza Irlandzkiego (na pozycji 53°25′N 4°57′W/53,416667 -4,950000) okręt storpedował zbudowany w 1893 roku brytyjski zbiornikowiec „Clam” o pojemności 3552 BRT, transportujący olej napędowy z Liverpoolu do Queenstown. Uszkodzony statek bez strat w załodze zdołał powrócić do Liverpoolu[32]. 11 kwietnia w odległości 2,75 Mm od latarni morskiej Corsewall UB-64 zatopił w ataku torpedowym zbudowany w 1917 roku amerykański transportowiec USS „Lakemoor” o pojemności 2045 BRT, płynący z Newport News do Glasgow (na jego pokładzie zginęło 46 marynarzy)[33]. 20 kwietnia U-Boot został włączony do 2. Flotylli U-Bootów Hochseeflotte[11].

23 maja w odległości 16 Mm na północny wschód od latarniowca „Kish” (na pozycji 53°26′N 5°21′W/53,433333 -5,350000) UB-64 storpedował bez ostrzeżenia i zatopił zbudowany w 1896 roku uzbrojony brytyjski parowiec pasażerski „Innisfallen” o pojemności 1405 BRT, transportujący ładunek drobnicy z Liverpoolu do Cork (w wyniku ataku zginęło 10 członków załogi statku)[28][34]. 30 maja w odległości 26 Mm na północny zachód od wyspy Calf of Man okręt zatrzymał i po ewakuacji załóg zatopił 10 brytyjskich łodzi rybackich: „Cyprus” (35 BRT), „Glad Tidings” (15 BRT), „Honey Bee” (34 BRT), „Jane Gordon” (27 BRT), „Lloyd” (35 BRT), „Marianne Mc Crum” (30 BRT), „Never Can Tell” (31 BRT), „Seabird” (15 BRT), „Sparkling Wave” (37 BRT) i „St. Mary” (29 BRT)[35].

8 czerwca w odległości 16 Mm na południowy wschód od norweskiego latarniowca „Ryvingen” załoga U-Boota zatopiła zbudowany w 1871 roku norweski żaglowiec „Elektra” o pojemności 614 BRT, przewożący stemple kopalniane z Langangen do Newcastle upon Tyne (obyło się bez strat w ludziach)[36]. Nazajutrz w Kattegacie okręt zatrzymał i zdobył zbudowany w 1871 roku szwedzki drewniany bark „Lena” (371 BRT), płynący z Göteborga do Hiszpanii (nikt nie zginął)[37][g].

19 lipca w odległości 20 Mm na północny zachód od wyspy Barra Head załoga U-Boota zatrzymała i po ewakuacji załogi zatopiła za pomocą ładunków wybuchowych zbudowany w 1876 roku brytyjski drewniany szkuner z pomocniczym napędem motorowym „Ranger” (79 BRT), transportujący sól, bawełnę i maty z Fleetwood do Thorshavn[28][38]. Tego dnia w odległości 20 Mm na północny zachód od wyspy Skerryvore (na pozycji 55°38′N 7°39′W/55,633333 -7,650000) UB-64 wykonał atak na zbudowany w 1917 roku uzbrojony brytyjski duży parowiec pasażerski „Justicia” o pojemności 32 234 BRT, płynący pod balastem z Liverpoolu do Nowego Jorku. Uszkodzony statek wzięto na hol, jednak nazajutrz został zatopiony przez siostrzany okręt podwodny UB-124 w pobliżu wyspy Inishtrahull[28][39]. 23 lipca na południe od Irlandii okręt zatopił zbudowany w 1903 roku brytyjski krążownik pomocniczy HMS „Marmora” (10 509 BRT), płynący z Cardiff do Dakaru (na pozycji 50°24′N 8°48′W/50,400000 -8,800000; na pokładzie jednostki śmierć poniosło 10 załogantów)[40]. Następnego dnia na pozycji 50°03′N 8°40′W/50,050000 -8,666667 UB-64 storpedował zbudowany w 1915 roku brytyjski parowiec „Defender” o pojemności 8520 BRT, transportujący węgiel z Cardiff przez Milford Haven do Gibraltaru. Statek został uszkodzony i dopłynął do portu bez strat w załodze[41].

1 września nowym dowódcą U-Boota został mianowany por. mar. (niem. Oberleutnant zur See) Ernst Krieger[42]. 13 września załoga okrętu podwodnego zatopiła bez ostrzeżenia torpedami trzy brytyjskie uzbrojone parowce: zbudowany w 1866 roku „Buffalo” o pojemności 286 BRT, przewożący ładunek węgla z Ayr do Dundalk, nieopodal latarni morskiej Corsewall (w wyniku ataku zginęło 10 osób wraz z kapitanem statku)[28][43]; pochodzący z 1898 roku „M.J. Craig” (691 BRT), transportujący węgiel na trasie Ayr – Belfast, w pobliżu portu docelowego przy stracie czterech członków załogi[28][44] i zbudowany w 1906 roku pasażerski „Setter” o pojemności 956 BRT, płynący z ładunkiem drobnicy z Manchesteru do Firth of Clyde (statek zatonął w odległości 6 Mm na północny zachód od latarni morskiej Corsewall, a na jego pokładzie śmierć poniosło dziewięciu ludzi, w tym kapitan)[28][45]. Nazajutrz w odległości 1,5 Mm na południe od latarniowca „Skulmartin” (na pozycji 54°42′N 5°23′W/54,700000 -5,383333) UB-64 storpedował bez ostrzeżenia i zatopił zbudowany w 1906 roku uzbrojony brytyjski parowiec „Neotsfield” o pojemności 3821 BRT, transportujący ładunek węgla i koksu z Glasgow do Neapolu (nikt nie zginął)[28][46]. 15 września ofiarami wojennej działalności U-Boota zostały nieopodal latarniowca „Codling Bank” na Morzu Irlandzkim trzy transportujące węgiel brytyjskie żaglowce, zatopione ogniem artyleryjskim: zbudowany w 1862 roku drewniany kecz „Mary Fanny” o pojemności 94 BRT, płynący z Garston do New Ross[47]; pochodzący z 1895 roku drewniany kecz „Energy” (89 BRT), płynący z Garston do Youghal (nikt nie zginął)[48] oraz zbudowany w 1866 roku drewniany dwumasztowy szkuner „Joseph Fisher” o pojemności 88 BRT, płynący z Garston do Wicklow (obyło się bez strat w ludziach)[49]. Następnego dnia w odległości 13,5 Mm na północny wschód od przylądka Strumble Head okręt storpedował bez ostrzeżenia i zatopił zbudowany w 1905 roku uzbrojony brytyjski parowiec „Serula” o pojemności 1388 BRT, płynący z Manchesteru do Rouen z ładunkiem drobnicy (w wyniku ataku zginęło 17 członków załogi wraz z kapitanem statku)[28][50]. 19 września na północny zachód od wyspy Man ten sam los spotkał zbudowany w 1916 roku uzbrojony brytyjski parowiec „Barrister” o pojemności 4952 BRT, przewożący drobnicę i pocztę z Glasgow przez Liverpool do Indii Zachodnich, a na pokładzie śmierć poniosło 30 osób[28][51]. Dwa dni później w odległości 8 Mm na północny zachód od wyspy Rockabill UB-64 zatrzymał i po ewakuacji załogi zatopił z działa pokładowego zbudowany w 1905 roku uzbrojony brytyjski parowiec „Downshire” o pojemności 368 BRT, transportujący węgiel z Whitehaven do Dublina[28][52].

Po zakończeniu działań wojennych, w myśl postanowień rozejmu w Compiègne, SM UB-64 został 21 listopada 1918 roku poddany Brytyjczykom, a w 1921 roku złomowano go w Fareham[9][7].

Podsumowanie działalności bojowej

W latach 1917–1918 SM UB-64 odbył łącznie osiem patroli bojowych, podczas których zatopił 29 statków o łącznej pojemności 33 749 BRT, zdobył jeden statek o pojemności 371 BRT, a cztery statki o łącznej pojemności 48 497 BRT uszkodził[11][35]. Na pokładach zatopionych jednostek zginęły co najmniej 243 osoby, w tym 101 na brytyjskim uzbrojonym parowcu blokadowym HMS „Stephen Furness”[25][35]. Pełne zestawienie bojowych osiągnięć okrętu przedstawia poniższa tabela[35]:

Lista zatopionych, zdobytych i uszkodzonych jednostek
Data Nazwa Państwo Tonaż[h] Los jednostki
13 października 1917 „Newquay”  Wielka Brytania 4191 uszkodzony
13 grudnia 1917 HMS „Stephen Furness”  Royal Navy 1712 zatopiony
14 lutego 1918 „Saga”  Wielka Brytania 1143 zatopiony
19 lutego 1918 „Wilhelmina VII”  Holandia 109 zatopiony
30 marca 1918 „Salaminia”  Królestwo Grecji 3112 zatopiony
5 kwietnia 1918 „Clam”  Wielka Brytania 3552 uszkodzony
11 kwietnia 1918 „Lakemoor”  Stany Zjednoczone 2045 zatopiony
23 maja 1918 „Innisfallen”  Wielka Brytania 1405 zatopiony
30 maja 1918 „Cyprus”  Wielka Brytania 35 zatopiony
30 maja 1918 „Glad Tidings”  Wielka Brytania 15 zatopiony
30 maja 1918 „Honey Bee”  Wielka Brytania 34 zatopiony
30 maja 1918 „Jane Gordon”  Wielka Brytania 27 zatopiony
30 maja 1918 „Lloyd”  Wielka Brytania 35 zatopiony
30 maja 1918 „Marianne Mc Crum”  Wielka Brytania 30 zatopiony
30 maja 1918 „Never Can Tell”  Wielka Brytania 31 zatopiony
30 maja 1918 „Seabird”  Wielka Brytania 15 zatopiony
30 maja 1918 „Sparkling Wave”  Wielka Brytania 37 zatopiony
30 maja 1918 „St. Mary”  Wielka Brytania 29 zatopiony
8 czerwca 1918 „Elektra”  Norwegia 614 zatopiony
9 czerwca 1918 „Lena”  Szwecja 371 zdobyty
19 lipca 1918 „Justicia”  Wielka Brytania 32 234 uszkodzony
19 lipca 1918 „Ranger”  Wielka Brytania 79 zatopiony
23 lipca 1918 HMS „Marmora”  Royal Navy 10 509 zatopiony
24 lipca 1918 „Defender”  Wielka Brytania 8520 uszkodzony
13 września 1918 „Buffalo”  Wielka Brytania 286 zatopiony
13 września 1918 „M.J. Craig”  Wielka Brytania 691 zatopiony
13 września 1918 „Setter”  Wielka Brytania 956 zatopiony
14 września 1918 „Neotsfield”  Wielka Brytania 3821 zatopiony
15 września 1918 „Mary Fanny”  Wielka Brytania 94 zatopiony
15 września 1918 „Energy”  Wielka Brytania 89 zatopiony
15 września 1918 „Joseph Fisher”  Wielka Brytania 88 zatopiony
16 września 1918 „Serula”  Wielka Brytania 1388 zatopiony
19 września 1918 „Barrister”  Wielka Brytania 4952 zatopiony
21 września 1918 „Downshire”  Wielka Brytania 368 zatopiony
RAZEM zatopione: 29
zdobyte: 1
uszkodzone: 4

Uwagi

  1. ↑ SM – Seiner Majestät – [okręt] Jego Mości.
  2. ↑ UB 64 ↓ podaje, że okręt został zamówiony 20 maja 1916 roku.
  3. ↑ Gardiner i Gray 1985 ↓, s. 181 podają, że zbiorniki okrętu mieściły od 78 do 86 ton paliwa.
  4. ↑ UB III ↓ podaje, że dopuszczalna głębokość zanurzenia wynosiła 75 metrów.
  5. ↑ Fontenoy 2007 ↓, s. 111 podaje, że załoga okrętu liczyła 36 ludzi.
  6. ↑ Ponieważ uzbrojone parowce blokadowe były pierwotnie jednostkami cywilnymi, podana jest ich pojemność brutto, występująca w źródłach, zamiast wyporności podawanej standardowo dla jednostek wojennych.
  7. ↑ Statek został zwrócony właścicielowi 17 września 1918 roku[37].
  8. ↑ Tonaż statków handlowych i innych cywilnych jednostek podany jest w tonach rejestrowych brutto.

Przypisy

Bibliografia

  • British Merchant Ships Lost to Enemy Action Part 3 of 3 – September 1917-November 1918 in date order. naval-history.net, 2011-02-08. [dostęp 2025-01-23]. (ang.).
  • Conway’s All the World’s Fighting Ships 1906–1921. Robert Gardiner, Randal Gray (red.). London: Conway Maritime Press, 1985. ISBN 0-85177-245-5. (ang.).
  • Paul E. Fontenoy: Submarines: An Illustrated History of Their Impact (Weapons and Warfare). Santa Barbara, California: ABC-CLIO, 2007. ISBN 1-85367-623-3. (ang.).
  • R.H. Gibson, Maurice Prendergast: Niemiecka wojna podwodna 1914-1918. Oświęcim: Napoleon V, 2014. ISBN 978-83-7889-074-4.
  • Ivan Gogin: UB48 (UB III) medium submarines (1917 - 1918). Navypedia. [dostęp 2025-01-23]. (ang.).
  • Jan Gozdawa-Gołębiowski, Tadeusz Wywerka Prekurat: Pierwsza wojna światowa na morzu. Warszawa: Lampart, 1994. ISBN 83-902554-2-1.
  • Erich Gröner: Die deutschen Kriegsschiffe 1815–1945: U-Boote, Hilfskreuzer, Minenschiffe, Netzleger, Sperrbrecher. T. 3. Koblenz: Bernard & Graefe, 1985. ISBN 3-7637-4802-4. (niem.).
  • Guðmundur Helgason: Barrister. uboat.net. [dostęp 2025-01-23]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Buffalo. uboat.net. [dostęp 2025-01-23]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Clam. uboat.net. [dostęp 2025-01-23]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Defender. uboat.net. [dostęp 2025-01-23]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Downshire. uboat.net. [dostęp 2025-01-23]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Elektra. uboat.net. [dostęp 2025-01-23]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Energy. uboat.net. [dostęp 2025-01-23]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: HMS Stephen Furness. uboat.net. [dostęp 2025-01-23]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Innisfallen. uboat.net. [dostęp 2025-01-23]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Joseph Fisher. uboat.net. [dostęp 2025-01-23]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Justicia. uboat.net. [dostęp 2025-01-23]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Kapitänleutnant Otto von Schrader. uboat.net. [dostęp 2025-01-23]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Kapitänleutnant Walter Gude. uboat.net. [dostęp 2025-01-23]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Kapitänleutnant Woldemar Petri. uboat.net. [dostęp 2025-01-23]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Lakemoor. uboat.net. [dostęp 2025-01-23]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Lena. uboat.net. [dostęp 2025-01-23]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: M.J. Craig. uboat.net. [dostęp 2025-01-23]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Marmora. uboat.net. [dostęp 2025-01-23]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Mary Fanny. uboat.net. [dostęp 2025-01-23]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Neotsfield. uboat.net. [dostęp 2025-01-23]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Newquay. uboat.net. [dostęp 2025-01-23]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Oberleutnant zur See Ernst Krieger. uboat.net. [dostęp 2025-01-23]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Ranger. uboat.net. [dostęp 2025-01-23]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Saga. uboat.net. [dostęp 2025-01-23]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Salaminia. uboat.net. [dostęp 2025-01-23]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Serula. uboat.net. [dostęp 2025-01-23]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Setter. uboat.net. [dostęp 2025-01-23]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Ships hit by UB 64. uboat.net. [dostęp 2025-01-23]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: UB 64. uboat.net. [dostęp 2025-01-23]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: UB III. uboat.net. [dostęp 2025-01-23]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Vulcan, Hamburg. uboat.net. [dostęp 2025-01-23]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Wilhelmina VII. uboat.net. [dostęp 2025-01-23]. (ang.).
  • Ulf Kaack: Niemieckie okręty podwodne: pełna historia. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Alma-Press, 2023, seria: Panorama Techniki Wojskowej. ISBN 978-83-7020-879-0.
  • Eberhard Möller, Werner Brack: The Encyclopedia of U-Boats: From 1904 to the Present. London: Greenhill Books, 2004. ISBN 1-85367-623-3. (ang.).
  • Andrzej Perepeczko: U-booty I wojny światowej. Warszawa: Lampart, 2000. ISBN 83-86776-51-X.
  • Eberhard Rössler: The U-Boat: The Evolution And Technical History Of German Submarines. Annapolis: Naval Institute Press, 1989. ISBN 0-87021-966-9. (ang.).
  • Gordon Williamson: U-booty Kajzera. Niemieckie okręty podwodne I wojny światowej. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2016. ISBN 978-83-65652-73-7.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.