Sarny
 | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Obwód | |||||
| Populacja (2001) • liczba ludności |
| ||||
Położenie na mapie obwodu rówieńskiego  | |||||
Położenie na mapie Ukrainy  | |||||
 51°22′N 26°36′E/51,366667 26,600000 | |||||
| Strona internetowa | |||||
Sarny (ukr. Сарни) – miasto w zachodniej części Ukrainy, w obwodzie rówieńskim, nad rzeką Słucz. Węzeł kolejowy. W 2001 liczyło 28 257 mieszkańców[1].
Demografia
Historia
Miasto, które powstało jako węzeł kolejowy, łączy w sobie historię Ukraińców, Polaków, Żydów i Romów.
W 1859 roku Sarny (Dorotycze) były wsią własnościową, była drewniana cerkiew, kaplica rzymskokatolicka i gorzelnia, 132 podwórka i 1100 mieszkańców (547 mężczyzn i 553 kobiety), w tym 1088 prawosławnych, 8 Żydów, 4 rzymskich katolików.
W 1885 roku na skrzyżowaniu linii kolejowych Równe–Łuniniec i Kowel–Korosteń (zob. Kolej Kowelska) zbudowano mały drewniany budynek. Tak na mapie połączeń kolejowych pojawiła się nazwa stacji – „Sarny”. Zaczęto budować mieszkania dla pracowników stacji, a populacja zaczęła zauważalnie rosnąć. Dalszy rozwój miejscowości był więc ściśle związany z koleją. W 1902 roku wybudowano filię Kijów–Sarny–Kowel. Następnie we wsi wybudowano parowozownię i plac wagonowy.
3 czerwca 1917 roku dekretem Rządu Tymczasowego o przekształceniu 41 osad wiejskich w miasta wieś w pobliżu stacji Sarny obwodu rówieńskiego guberni wołyńskiej otrzymała status miasta. W 1920 r. władze sowieckie, nie uznając zarządzeń „starego ustroju”, ponownie nadały Sarnom status miasta.
W 1921 roku, po zawarciu pokoju ryskiego, Sarny znalazły się na terytorium Polski i były siedzibą powiatu sarneńskiego w województwie poleskim, a od 16 grudnia 1930 r. w wołyńskim. 45% mieszkańców stanowili Żydzi (4070 w 1937 roku[2]), drugą najliczniejszą grupą narodowościową byli Ukraińcy[3]. Od 1930 do 1939 był garnizonem Korpusu Ochrony Pogranicza. Stacjonowało w nim dowództwo pułku KOP „Sarny”.
18 września 1939 roku miasto zostało zajęte przez Armię Czerwoną. Pani J.R. z Wołynia pisała o mordzie na polskich policjantach w Sarnach, wkrótce po wkroczeniu Sowietów do tego miasta: „Żydzi z bronią krótką w ręku wraz z kilkoma żołnierzami radzieckimi prowadzili polską Policję Państwową, plując na nich, krzycząc „przepuścić tych psów”. Policja szła bez pasów, z rękami w górze, szli na śmierć. Szli w pięciu grupach, około 300 osób. Szli w stronę mostu na rzece Słucz w las. Przez te ciężkie lata nigdy żadna wzmianka o ich losie, grobach, nie przywróciła ich pamięci. Więcej w tej sprawie nie mogę powiedzieć, ponieważ musieliśmy uciekać w stronę Lwowa na Przemyśl (…) Cześć ich pamięci! Chyba w tej sprawie znajdą się inni Polacy, co widzieli”. (Cyt. za: R. Szawłowski, op.cit., t. 1, s. 390) Gen. Stanisław Sosabowski (wspomnienia Droga wiodła ugorem): „Gdy się zjawiłem przy ul. Halickiej, starsza siostra żony i ciotka – rodzice bowiem już nie żyli – zachowały się tak, jakbym był duchem. – Na miły Bóg – mówiły – uciekaj stąd, tu się dzieją straszne rzeczy – zaczęły wyliczać, kto został aresztowany, kto już rozstrzelany. – Miejscowi nacjonaliści ukraińscy, Żydzi denuncjują wszystkie byłe wybitniejsze osobistości”[4].
W pierwszych dniach lipca 1941 roku, po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej, w miejscowym areszcie NKWD zamordowało od 70 do 100 więźniów[5]. Od lipca 1941 miasto znajdowało się pod okupacją niemiecką. 2 kwietnia 1942 Niemcy utworzyli w Sarnach getto dla Żydów miejscowych i przesiedlonych z okolicznych miejscowości, wskutek czego liczba ludności żydowskiej w mieście wzrosła do 13 tysięcy. W dniach 27–28 sierpnia 1942 roku Sicherheitsdienst przy udziale niemieckiej żandarmerii, ukraińskiej policji i Wehrmachtu rozstrzelało Żydów w podmiejskich lasach. Według niektórych źródeł 3 tys. osób zdołało zbiec przed egzekucją[2].
Podczas rzezi wołyńskiej w 1943 roku Sarny były miejscem, do którego ściągali polscy uchodźcy z eksterminowanych przez UPA wsi. W maju 1943 Niemcy utworzyli w Sarnach oddział policji złożony z Polaków, który bronił miasta i pacyfikował ukraińskie wsie. Polskich uchodźców Niemcy sukcesywnie wywozili do Generalnego Gubernatorstwa oraz na roboty przymusowe w III Rzeszy[3].
Od stycznia 1944 ponownie zajęte przez wojska sowieckie.
Gospodarka
W mieście rozwinął się przemysł spożywczy, metalowy oraz meblarski[6].
Ludzie związani z Sarnami
- Władysław Arendarski – polski duchowny katolicki, kapłan diecezji łuckiej, wikariusz w Sarnach,
- Czesław Bobrowski – polski ekonomista, prezes Centralnego Urzędu Planowania, profesor zwyczajny Uniwersytetu Warszawskiego,
- Witold Czarnecki (architekt) – polski architekt, profesor zwyczajny Politechniki Białostockiej, żołnierz Armii Krajowej – 3. Brygady Partyzanckiej „Szczerbca” AK.
- Franciszek Gomułczak – polski duszpasterz katolicki, proboszcz w Sarnach,
- Aleksander Grygorowicz – polski architekt, profesor zwyczajny Politechniki Poznańskiej,
- Kamil de Pourbaix – polski działacz społeczny na Wołyniu, ziemianin, założyciel Związku Ziemian w Sarnach,
- Bolesław Świętochowski – polski twórca fundamentalnej w naukach rolniczych specjalności ogólna uprawa roli i roślin, kierownik Zakładu Doświadczalnego Uprawy Torfowisk w Sarnach,
- Martin Wołkow – ukraiński działacz społeczny, proboszcz w Sarnach,
- Piotr Ostaszewski – pilot w bitwie o Anglię.
Sprawiedliwi wśród Narodów Świata (ratujący Żydów w Sarnach)
Sport
Do 1939 roku w mieście funkcjonowały kluby piłkarskie KS Słucz Sarny, WKS Zagończyk Sarny i ŻKS Hasmonea Sarny. Od 1944 roku istniały kluby Dynamo Sarny, Łokomotyw Sarny, Majak Sarny i Olimp Sarny.
Miasta partnerskie
Przypisy
- ↑ Liczby ludności miejscowości obwodu rówieńskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 5 grudnia 2001 roku. (ukr.).
- 1 2 Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6, s. 890.
- 1 2 Władysław Siemaszko, Ewa Siemaszko, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939–1945, t. 1, Warszawa: „von borowiecky”, 2000, s. 807–809, ISBN 83-87689-34-3, OCLC 749680885.
- ↑ Prof. Ryszard Szawłowski: Wojna polsko-sowiecka 1939.
- ↑ Krzysztof Popiński, Aleksandr Kokurin, Aleksandr Gurjanow: Drogi śmierci. Ewakuacja więzień sowieckich z Kresów Wschodnich II Rzeczypospolitej w czerwcu i lipcu 1941. Warszawa: Wydawnictwo „Karta”, 1995, s. 18. ISBN 83-900676-9-2.
- ↑ Sarny, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-08-10].
- ↑ Anishkievich Anna ; Daughter: Novakovskaya Lidia (Anishkievich); Daughter: Dziatkiewicz Yevgenia (Anishkievich); Daughter: Veronika ; Husband: Lukian. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-09-15]. (ang.).
- ↑ Анишкевич Ганна. righteous.jew.org.ua. [dostęp 2024-09-15]. (ukr.).
- ↑ Анишкевич Лук`ян. righteous.jew.org.ua. [dostęp 2024-09-15]. (ukr.).
- ↑ Анишкевич Лідія. righteous.jew.org.ua. [dostęp 2024-09-15]. (ukr.).
- ↑ Анишкевич Євгенія. righteous.jew.org.ua. [dostęp 2024-09-15]. (ukr.).
- ↑ Анишкевич Вероніка. righteous.jew.org.ua. [dostęp 2024-09-15]. (ukr.).
- ↑ Piechota Stefan & Antonina. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-09-15]. (ang.).
- ↑ "Bohaterstwo tych ludzi to ludzka solidarność". tvn24.pl, 2018-08-31. [dostęp 2024-09-15]. (pol.).
- ↑ Miasta Partnerskie – Miasto i Gmina Nowy Dwór Gdański. miastonowydwor.pl. [dostęp 2015-05-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-04)]. (pol.).
Linki zewnętrzne
- Strona miasta (ukr.)
- Radziecka mapa 1:100 000 – północna połowa miasta. sunsite.berkeley.edu:8085. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-14)].
- Radziecka mapa 1:100 000 – południowa połowa miasta. sunsite.berkeley.edu:8085. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-14)].
- Sarny (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 325.
- Archiwalne widoki miasta w bibliotece Polona
