Satmar

Dynastia Satmar wywodzi się z wcześniejszej chasydzkiej dynastii Siget. Została założona przez Jeola Teitelbauma na początku XX wieku, gdy ten zamieszkał w Szatmárnémeti i zaczął zdobywać zwolenników wśród tamtejszych chasydów. W 1911 roku objął funkcję rabina w Irszawie, a w 1926 roku w Nagykároly. W 1928 roku został wybrany rabinem Szatmárnémeti, z powodu sprzeciwu jego przeciwników stanowisko mógł objąć jednak dopiero w 1934 roku^[1]. Od początku istnienia dynastii prowadziła ona działalność antysyjonistyczną, w 1922 roku cadyk Satmar brał udział w zorganizowaniu antysyjonistycznego kongresu rabinów, który ekskomunikował syjonistów oraz polityków Agudat Israel^[1].

Podczas II wojny światowej cadyk Joel Teitelbaum został uratowany z Zagłady Żydów dzięki umieszczeniu w tzw. pociągu Kastnera, zorganizowanym przez Rezső Kasztnera w 1944 roku^[1]. Następnie udał się do Palestyny, gdzie przebywał kilkanaście miesięcy, nie zdobył jednak poparcia wśród tamtejszych Żydów i w 1947 roku wyjechał do Stanów Zjednoczonych^[2], gdzie założył swój dwór w Williamsburgu^[1]. Dzięki swojej charyzmie uzyskał poparcie ortodoksyjnych Żydów ocalałych z Zagłady Żydów, pochodzących głównie z Węgier, Galicji, Słowacji i Rumunii^[1], co doprowadziło do znacznego zwiększenia roli dynastii w kształtowaniu chasydyzmu po II wojnie światowej^[3].

Od lat 50. XX wieku grupa pozostaje w konflikcie z dynastią Belz, co spowodowane było udziałem bełskich chasydów w wyborach parlamentarnych w Izraelu. Cadyk Joel Teitelbaum oskarżył wówczas Aharona Rokeacha o syjonizm, porównując go do biblijnego Aarona, a Izrael do złotego cielca^[4]. Od tego czasu konflikt ten objawia się m.in. przez bojkotowanie przez chasydów Satmar produktów oznaczonych certyfikatami koszerności wystawionymi przez chasydów Belz^[5].

W 1968 roku cadyk Joel Teitelbaum doznał rozległego udaru, który znacząco osłabił jego możliwość ruchu i komunikacji. Od tego czasu faktycznymi przywódcami ruchu zostali jego żona, Fajga, oraz inni ważniejsi rabini. Cadyk zmarł 19 sierpnia 1979 roku, według doniesień prasowych w jego pogrzebie miało wziąć udział ponad 100 tysięcy osób^[6]. Kolejnym cadykiem został jego bratanek, Mosze Teitelbaum, syn Chaima Cwiego Teitelbauma i jednocześnie cadyk dynastii Siget^[6].

W latach 70. XX wieku zwolennicy dynastii założyli wieś Kiryas Joel w mieście Monroe. Konflikty chasydów z mieszkańcami doprowadziły w 2019 roku do powstania osobnego miasta, Palm Tree, w skład którego weszło Kiryas Joel^[7][8][9].

Około 2016 roku liczba rodzin przynależących do dynastii wynosiła 26078, co stanowiło 20,2% światowej populacji chasydów^[10]. Chasydzi Satmar stanowią 42% wszystkich chasydów zamieszkujących Nowy Jork, a w dzielnicy Williamsburg stanowią aż 62% chasydów^[11]. Zamieszkują także Los Angeles, Montreal, Antwerpię, Londyn, Buenos Aires i Jerozolimę^[1].

W społecznościach zamieszkiwanych przez chasydów Satmar działa tzw. policja moralności^[12].

Po śmierci Moszego Teitelbauma w 2006 roku doszło do podziału dynastii pomiędzy jego dwóch synów: Aarona i Zalman Teitelbaum. Aaron przewodzi w większości chasydom Satmar zamieszkującym Kiryas Joel, a Zalman Williamsburg^[9][1].

W 2012 roku cadyk Belz Issachar Dow Rokeach próbował zakończyć konflikt z dynastią wysyłając delegację dziesięciu sędziów rabinicznych, aby odwiedzili groby Joela i Moszego Teitelbaumów, gdzie w imieniu cadyka poprosili o przebaczenie za ewentualne krzywdy wyrządzone ich godności^[5][13].

W 2013 roku wysoko postawiony członek grupy, Nechemya Weberman został skazany na karę 103 lat pozbawienia wolności za przestępstwa seksualne i molestowanie dzieci^[14][15][16].

W wyborach na burmistrza Nowego Jorku w 2013 i 2019 roku chasydzi Satmar poparli kampanię wyborczą Billa de Blasio^[17][18]. W wyborach prezydenckich w Stanach Zjednoczonych w 2016 roku chasydzi Satmar poparli kandydaturę Hillary Clinton^[19][20][21]. W 2017 roku Aaron Teitelbaum potępił uznanie przez Stany Zjednoczone Jerozolimy za stolicę Izraela^[22][23][24].

W 2018 roku Zalman Teitelbaum poparł w wyborach na gubernatora Nowego Jorku Andrewa Cuomo^[25]. W 2019 roku sklep prowadzony przez członków grupy w Jersey City stał się celem zamachu. W ataku zginęło dwóch chasydów, pracownik sklepu oraz policjant, dwóch sprawców ataku zostało zastrzelonych przez policję. Jeden ze sprawców ataku powiązany był z ruchem Black Hebrew Israelites^[26].

Podczas pandemii COVID-19 przeludnienie wśród chasydów Satmar doprowadziło do bardzo dużej liczby zachorowań wśród członków grupy. Pomimo oficjalnych zakazów chasydzi Satmar potajemnie prowadzili zajęcia w prowadzonych przez nich jesziwach^[9][27].

Przed wyborami na burmistrza Nowego Jorku w 2021 roku Aaron i Zalman Teitelbaumowie poparli Andrewa Yanga^[28][29], ostatecznie Aaron Teitelbaum poparł Erica Adamsa^[30]. Wyrażał również publicznie sprzeciw wobec polityki Donalda Trumpa i „trumpizmu”^[31]. W 2022 roku chasydzi Satmar poparli kandydaturę Kathy Hochul na gubernatora Nowego Jorku^[32].