Seria 81

W 1963 powstały wagony metra serii Je (ros. Е)^[6][7]. Ich prędkość eksploatacyjna nie była zadowalająca, a z upływem czasu nie były one także w stanie zapewnić maksymalnej przepustowości na liniach o dużej liczbie pasażerów^[7].

W 1973 rozpoczęto prace nad nowymi pojazdami kolei podziemnej, które byłyby w stanie zastąpić popularną serię sprzed dekady^[6]. W 1974 zbudowano pierwsze prototypowe wagony serii I (ros. И), które posiadały aluminiowe pudła^[6][7]. W tym samym roku opracowano także konstrukcję wagonów serii 81, których nadwozia były wykonane ze stali^[6].

W pierwszej połowie 1976 Mytiszczinskij maszinostroitielnyj zawod (ros. Мытищинский машиностроительный завод) wyprodukował sześć prototypowych wagonów – trzy końcowe kabinowe serii 81-717 o numerach 5846, 5854 i 5855 oraz trzy środkowe bez kabiny serii 81-714 o numerach 5837, 5867, 5868^[7]. Pod koniec 1977 w tym samym zakładzie produkcyjnym wybudowano małą serię składającą się z dwóch wagonów kabinowych 81-717 o numerach 9050 i 9051 oraz sześciu wagonów środkowych 81-714 o numerach od 9350 do 9355^[7].

Seria	Lata produkcji	Zakład produkcyjny	Liczba wagonów	Uwagi	Źródła
81-717/714	od 1978	Mietrowagonmasz, Mytiszczi		wersja dla miast ZSRR
	od 1980	Wagonmasz, Petersburg
81-717.1/714.1		Mietrowagonmasz, Mytiszczi		wersja dla Pragi
81-717.2/714.2		Mietrowagonmasz, Mytiszczi		wersja dla Budapesztu
81-717.3/714.3	1989	Mietrowagonmasz, Mytiszczi	10	wersja dla Warszawy
81-717.4/714.4		Mietrowagonmasz, Mytiszczi		wersja dla Sofii
81-717.6/714.6		Mietrowagonmasz, Mytiszczi
		Wagonmasz, Petersburg
		Twierskoj wagonostroitielnyj zawod, Twer
81-720/721 Jauza	od 1993	Mietrowagonmasz, Mytiszczi	78		[8][9]
81-572/573	1994	Wagonmasz, Petersburg	32	wersja dla Warszawy
81-572.1/573.1	1997	Wagonmasz, Petersburg	18	wersja dla Warszawy
81-740.2/741.2 Rusicz		Mietrowagonmasz, Mytiszczi		wersja dla Sofii
81-740.4/741.4 Rusicz	od 2007	Mietrowagonmasz, Mytiszczi	512	wersja dla Moskwy
81-572.2/573.2	2008-2009	Wagonmasz, Petersburg	42	wersja dla Warszawy
81-540/541		Wagonmasz, Petersburg
81-553/554/555		Wagonmasz, Petersburg
81-556/557/558 Niewa	od 2009	Wagonmasz, Petersburg
81-760/761 Oka		Mietrowagonmasz, Mytiszczi
81-780/781 Ładoga	2011	Oktiabrskij elektrowagonoriemontnyj zawod, Petersburg	6		[10][11]

W połowie 1978 rozpoczęto produkcję seryjną wagonów 81-717/714 w Mytiszczinskim maszinostroitielnym zawodzie^[7].

W 1980 produkcję tych pojazdów na podstawie dokumentacji opracowanej przez zakład z Mytiszczi rozpoczął Leningradskij wagonostroitielnyj zawod (ros. Ленинградский вагоностроительный завод) z Leningradu^[7]. W styczniu 1980 powstał pierwszy wagon środkowy 81-714 o numerze 7202, a w sierpniu 1980 fabrykę opuścił pierwszy wagon kabinowy 81-717 o numerze 8400^[7].

W 1993 zakłady Mietrowagonmasz zaprezentowały nowe wagony metra serii 81-720/721 Jauza (ros. Яуза)^[8][9]. Wyprodukowano ich łącznie 78 sztuk^[9].

W 2007 Mietrowagonmasz rozpoczął produkcję wagonów 81-740.4/741.4 Rusicz (ros. Русич)^[12]. Wyprodukowano ich łącznie 512 sztuk^[12].

W 2008 rozpoczęto prace nad pojazdem serii 81-760/761 Oka (ros. Ока)^[13][14]. W maju 2010 zaprezentowano pierwszy pociąg tego typu i planowano rozpoczęcie jego seryjnej produkcji w 2011^[14].

W 2011 Oktiabrskij elektrowagonoriemontnyj zawod (ros. Октябрьский электровагоноремонтный завод) wyprodukował pierwszy pojazd serii 81-780/781 Ładoga (ros. Ладога)^[10][11].

Seria	Lata modernizacji	Zakład modernizacyjny	Liczba wagonów	Źródła
81-71M	1996-2011	Škoda Transportation, Pilzno	465	[15][16]
81-553.1/554.1/555.1 Sławutycz	2000	Škoda Transportation, Pilzno Wagonmasz, Petersburg	5	[17]
81-7021/7022	2005, 2010-2011	Kriukiwskij wagonobudiwnij zawod, Krzemieńczuk	30	[17]

W latach 1996–2011 zakłady Škoda Transportation wykonały modernizację 93 składów 5-wagonowych dla metra praskiego^[15]. Pociągi otrzymały oznaczenie 81-71M^[16].

W 2000 opracowano projekt pociągu serii 81-553.1/554.1/555.1 o nazwie Sławutycz dla Kijowa^[17]. Nowy skład został wykonany przez czesko-rosyjską spółkę utworzoną przez Škodę i UniKontrol z Pragi oraz Wagonmasz z Petersburga i Grupę Dedal z Moskwy^[17].

W 2005 Kriukiwskij wagonobudiwnij zawod (ros. Крюківський вагонобудівний завод) wyprodukował pierwszy skład pięciowagonowy serii 81-7021/7022 dla metra kijowskiego^[17]. W latach 2010–2011 powstało kolejnych 5 pociągów, które nieco różniły się od pierwszego^[17].

Wagony serii 81 są przystosowane do sterowania wielokrotnego i mogą być łączone w składy o długości od 3 do 8 wagonów, przy czym pierwszy i ostatni z nich muszą być wyposażone w kabiny maszynisty^[4].

Wnętrze

Przedział pasażerski

Zastosowano wzdłużny układ siedzeń^[4]. Stojący pasażerowie mogą chwycić się zamontowanych poręczy pionowych i wzdłużnych^[4]. Oświetlenie stanowią oprawy luminescencyjne^[4]. Podłoga jest pokryta linoleum^[4]. Znajdują się w niej pokrywy umożliwiające dostęp do wózków^[4].

Kabina maszynisty

Kabiny występują wyłącznie na jednym z końców wagonów kabinowych^[4]. Są one oddzielone od przedziałów pasażerskich przegrodą, której ściany tworzą przedział zawierający niektóre elementy układu elektrycznego i urządzenia odbiorcze systemu zabezpieczenia ruchu pociągu^[4].

Wózki

Każdy wagon oparty jest na dwóch dwuosiowych wózkach^[4].

Rama w kształcie litery H jest wykonana ze spawanych ceowników z blachy stalowej^[4]. Do belek wzdłużnych przyspawane są wsporniki do zamocowania dźwigni i cylindrów hamulcowych oraz zaprasowane tuleje służące do mocowania kolumn prowadzenia łożyska osi zestawu kołowego^[4].

Silniki trakcyjne i reduktory zawieszone są na wspornikach przymocowanych do belek poprzecznych^[4]. W belkach tych znajdują się otwory z tulejami i specjalne okna do zamontowania centralnego zawieszenia^[4].

Wózki są wyposażone w dwa stopnie usprężynowania^[4]. I stopień to usprężynowanie nadmaźnicze składające się z dwóch sprężyn śrubowych opierających się symetrycznie na maźnicy^[4]. II stopień to usprężynowanie centralne składające się z czterech podwójnych sprężyn śrubowych^[4].

Zakres zmian modernizacji wagonów dla praskiego metra obejmował całe składy^[15]. Z bazowych pojazdów wykorzystano jedynie pudła, wózki i silniki, które poddano regeneracji^[15].

Wagony sterownicze otrzymały nowe ściany czołowe z szeroką szybą^[15].

W przestrzeni pasażerskiej wzdłużny układ siedzeń zastąpiono układem mieszanym^[15]. Pojawiły się miejsca dla osób niepełnosprawnych i z większym bagażem^[15].

Przearanżowano kabiny maszynisty, które otrzymały nowe wyposażenie oraz zostały poprawione pod względem ergonomii i estetyki^[15].

W wózkach zamontowano nowe zestawy kołowe i ich ułożyskowanie^[15]. Zmianie uległ sposób połączenia wózków z pudłami wagonów^[15].

Rozruch oporowy zastąpiono rozruchem impulsowym z częstotliwościowymi przekształtniki trakcyjnymi w technologii IGBT^[15]. Przyczyniło się to do poprawy parametrów ruchowych i zmniejszenia zużycia energii elektrycznej^[15].

Skład opracowany specjalnie dla metra w Kijowie składa się z dwóch wagonów sterowniczych silnikowych (typ 553, wagony o numerach 1 i 5), dwóch wagonów środkowych silnikowych (typ 554, wagony o numerach 2 i 4) i jednego wagonu środkowego doczepnego (typ 555, wagon o numerze 3)^[17].

Zmianie uległa zewnętrzna stylistyka kabiny maszynisty oraz aranżacja części pasażerskiej^[17]. Dokonane modyfikacje są zbliżone do tych wprowadzonych w praskich składach serii 81-71M^[17].

Pociąg został wyposażony w asynchroniczne silniki trakcyjne o mocy 170 kW każdy, co przyczyniło się do zmniejszenia energochłonności składu o 30%^[17]. Zastosowanie rozruchu impulsowego umożliwiło zamontowanie elektrodynamicznego hamulca odzyskowego^[17].

W wagonie numer 3 zamontowano komputer pokładowy^[17].

Pierwszy kijowski skład serii 81-7021/7022 opierał się na wózkach z fabryki Mietrowagonmasz z Mytiszczi oraz był wyposażony w silniki prądu stałego i rozruch rezystorowy^[17]. Kolejnych pięć pociągów tej serii opiera się na wózkach opracowanych i wyprodukowanych przez KWSZ oraz posiada nieco zmieniony układ elektryczny w porównaniu z pierwszym pojazdem^[17].

Zmianie uległa stylistyka pudeł wagonów, w tym forma okien i kabina maszynisty^[17].

W 1978 kijowskie metro rozpoczęło eksploatację wagonów serii 81-717/714^[17]. Zostały one skonfigurowane w składy 5-wagonowe i obsługują wszystkie linie^[17].

W 1988 do eksploatacji włączono pociągi 5-wagonowe składające się z wagonów serii 81-717M/714M^[17].

W 2002 w Kijowie rozpoczęto użytkowanie jednego prototypowego składu serii 81-553/554/555^[17].

W 2010 rozpoczęto eksploatację 6 składów serii 81-7021/7022^[17].

W styczniu 1982 przebywający z wizytą w Warszawie przewodniczący Rady Najwyższej Związku Radzieckiego Leonid Breżniew dokonał zapisu w dokumentach o ofiarowaniu warszawskiemu metru 90 wagonów^[19].

W marcu 1990 dotarła do Warszawy pierwsza i ostatnia partia daru od ZSRR w postaci 10 wagonów^[20]. Wyprodukowane w 1989 w zakładach Mietrowagonmasz w Mytiszczi^[19] 4 wagony kabinowe i 6 wagonów środkowych zestawiono w 2 pociągi 5-wagonowe^[21]. Nie zapewniały one żadnych możliwości organizacji przewozu pasażerów, dlatego zdecydowano o zakupie kolejnych wagonów^[21]. Koncerny zachodnie oferowały drogi tabor i proponowały prawie dwuletni cykl dostaw, a rosyjskie zakłady Wagonmasz z Petersburga zobowiązały się dostarczyć niezbędną liczbę wagonów z bieżącej produkcji w cenie pięciokrotnie niższej^[21]. W 1994^[22] zakupiono w tych zakładach 32 wagony podobne do już posiadanych pojazdów serii 81, co pozwoliło na zestawienie 14 składów 3-wagonowych^[21].

7 kwietnia 1995 uruchomiono pierwszy odcinek I linii warszawskiego metra^[21]. Posiadany przez Metro Warszawskie tabor zapewniał kursowanie pociągów w takcie 5-minutowym w szczycie przewozowym i 7-minutowym poza szczytem^[21].

Pod koniec 1995, w związku z bliskim granicy przewozowej zatłoczeniem pociągów, zdecydowano się na zakup kolejnych 18 wagonów rosyjskich^[21]. Dotarły one do Warszawy w listopadzie 1997^[20], a włączono je do eksploatacji 26 maja 1998^[20] wraz z przedłużeniem linii do stacji A13 Centrum^[21]. Wagony pozwoliły na przedłużenie posiadanych dotychczas 14 pociągów 3-wagonowych do składów 4-wagonowych oraz utworzenie pociągu o numerze 15^[21].

W sierpniu 2005 rozpoczęto remonty 39 z 60 eksploatowanych ówcześnie przez warszawskie metro wagonów serii 81^[23]. Zakłady PESA w Bydgoszczy^[24] w ramach remontu m.in. wymieniły podłogi i okna, zainstalowały nowe poręcze, wygłuszyły kabiny oraz pomalowały pudła pojazdów^[23].

W październiku i grudniu 2005 ogłoszono przetargi na dostawę odpowiednio 14 i 16 wagonów pośrednich serii 81^[24]. W obydwu postępowaniach wygrały zakłady Wagonmasz, z którymi umowy podpisano odpowiednio w kwietniu i październiku 2006^[25]. Wszystkie wagony zostały dostarczone do końca 2007 i pozwoliły na wydłużenie posiadanych 15 pociągów 4-wagonowych do składów 6-wagonowych^[26].

W listopadzie 2006 zapadła decyzja o zakupie 5 pociągów 6-wagonowych, a w grudniu 2006 ogłoszono przetarg na ich dostawę^[25]. W marcu 2007 nastąpiło otwarcie ofert i w lipcu 2007 podpisano umowę z zakładami Wagonmasz^[26]. W 2009 Metro Warszawskie zamówiło bez przetargu u tego samego producenta dwa kolejne pociągi^[27]. Do sierpnia 2009 zostało dostarczonych i włączonych do eksploatacji^[28] 7 składów serii 81-572.2/573.2^[3].

31 grudnia 2012 Metro Warszawskie eksploatowało 132 wagony serii 81 skonfigurowane w 22 pociągi 6-wagonowe^[5].

• Alstom Metropolis
• Siemens Inspiro
• Škoda Varsovia