Stanisław Dolny

Stanisław Dolny

wieś
Kościół w Stanisławiu Dolnym
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	wadowicki
Gmina	Kalwaria Zebrzydowska
Liczba ludności (2021)	2118
Strefa numeracyjna	33
Kod pocztowy	34-130[1]
Tablice rejestracyjne	KWA
SIMC	0056928
Położenie na mapie gminy Kalwaria Zebrzydowska Stanisław Dolny
Położenie na mapie Polski Stanisław Dolny
Położenie na mapie województwa małopolskiego Stanisław Dolny
Położenie na mapie powiatu wadowickiego Stanisław Dolny
49°54′09″N 19°39′32″E/49,902500 19,658889[2]

Stanisław Dolny – wieś w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie wadowickim, w gminie Kalwaria Zebrzydowska, na Pogórzu Wielickim (położona na wysokości 280–350 m n.p.m.), przy drodze lokalnej Kalwaria Zebrzydowska – Stanisław – Wadowice na północ od Kalwarii.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa bielskiego.

Siedziba rzymskokatolickiej parafii św. Stanisława Biskupa Męczennika w Stanisławiu Dolnym.

Nazwa wsi "Stanisław" utworzona została od imienia założyciela - Stanisława. Dokładne dane dotyczące jego tożsamości nie są znane.

Po raz pierwszy, nazwa miejscowości Stanisław pojawiła się w historycznych dokumentach z 1383 roku (Pascouicz et Stanislaw villis), odnosząc się do wsi znajdującej się na terenie dzisiejszej gminy Kalwaria Zebrzydowska.^[5][6]

Jednak z czasem, w źródłach historycznych z XV wieku, zaczyna się pojawiać forma "Półstanisławice". Ta zmiana sugeruje, że pierwotna osada mogła zostać podzielona na dwie osobne miejscowości. Analogiczny proces sugeruje wariant pluralny "Stanisławie", odnotowany w XVI wieku.^[5]

Określenie Dolny i Górny, które obecnie różnicuje dwie wsie, zostało wprowadzone w XVII wieku. ^[5]Ta zmiana, zapewne wynikła z potrzeby dokładniejszego określenia geograficznego położenia obu osad. Dodatek "Dolny" odnosi się prawdopodobnie do położenia geograficznego miejscowości, leżącej na terenie obniżonym w porównaniu z okolicznymi terenami, a także do jej lokalizacji w stosunku do innej, "górnej" części Stanisławia.

Pierwsza wzmianka o tej osadzie pochodzi z 1274 roku, kiedy po układzie między książętami Władysławem Opolskim a Bolesławem Wstydliwym, ziemia na której znajdowała się osada, znalazła się w obrębie Śląska Oświęcimskiego.

W XIII wieku Stanisław Dolny był niewielką osadą z niewielką populacją. Jednakże, wraz z podziałem Księstwa Opolskiego między rodów książęcy, kwestia osadnictwa stawała się coraz bardziej aktualna. Brak pieniędzy u władz opolskich spowodował, że dworzan, urzędników i rycerstwo uposażano ziemią. W Stanisławiu Dolnym osadnictwo przeprowadzone było systemem zwanym kolonizacją na prawie niemieckim.

Stanisław Dolny w kolejnych wiekach przeszedł przez wiele rąk. W 1448 roku, po pertraktacjach z królem Kazimierzem Jagiellończykiem, wieś znów stała się własnością Włodka Skrzyńskiego. W 1564 roku Stanisław Dolny wraz z księstwami oświęcimskim i zatorskim został inkorporowany do Korony Polskiej, tworząc powiat śląski.

XVII wiek przyniósł ze sobą wiele znaczących wydarzeń, takich jak budowa klasztoru w Kalwarii Zebrzydowskiej fundowanego przez Mikołaja Zebrzydowskiego czy udział mieszkańców wsi w oporze przeciwko najeźdźcy szwedzkiemu. Wiek ten był również czasem wielkich ruchów społecznych na tym terenie, kiedy to rosnący wyzysk chłopów przez szlachtę doprowadził do organizowania powstań.

W 1772 roku, po pierwszym rozbiorze Polski, ziemia wadowicka, a wraz z nią Stanisław Dolny, znalazły się pod panowaniem Austrii. Rząd austriacki sprzedał królewszczyznę barwałdzką, co przyczyniło się do jej rozdrobnienia. Mimo to, wieś przeżywała okres rozwoju szewstwa i stolarstwa, szczególnie po założeniu klasztoru.

Jednakże, Stanisław Dolny nie był wolny od klęsk. Epidemie cholery i tyfusu w czasie wojen szwedzkich, jak i epidemia tyfusu głodowego w 1847 roku, stanowiły smutną kartę w historii wsi. W roku 1846 wieś doświadczyła masowych rozruchów i walk z panami, co przyczyniło się do ruiny gospodarstw.

Początek XX wieku przyniósł nowe wyzwania i możliwości dla mieszkańców Stanisławia Dolnego. W 1910 roku otwarto we wsi szkołę, która mieściła się w wynajętej sali w budynku Jana Pacuta. W czasie I wojny światowej, Stanisław Dolny ucierpiał na skutek działań wojennych, jednakże po 1915 roku huk armat ustąpił. W 1917 epidemia czerwonki spowodowała śmierć kilkudziesięciu osób.

Po zakończeniu II wojny światowej, Stanisław Dolny, który nie doznał znacznych strat w trakcie działań wojennych, zaczął stopniowo odradzać się i rozwijać

W XX wieku wieś stała się prężenie rozwijającym się ośrodkiem szewstwa na terenie województwa małopolskiego.

Stanisław Dolny jest częścią tzw. "kalwaryjskiego zagłębia obuwniczego", obejmującego również wsie Zebrzydowice, Brody i Przytkowice. Tradycje tej branży w rejonie sięgają daleko w przeszłość, jednak znaczny rozwój szewstwa nastąpił po roku 1989. Wpłynęło na to otwarcie na chłonny rynek państw powstałych po upadku Związku Radzieckiego, zwłaszcza Ukrainy, Białorusi i Rosji.

Kluczowym momentem dla rozwoju lokalnego szewstwa był upadek Południowych Zakładów Przemysłu Skórzanego "Chełmek". Wiele osób z doświadczeniem w pracy dla "Chełmka" otworzyło własne warsztaty i małe fabryki w okolicy Kalwarii Zebrzydowskiej, co przyczyniło się do zwiększenia zamożności mieszkańców okolicznych wsi.

Obecnie szewstwo jest integralną częścią lokalnej gospodarki. W niemal każdym domu można znaleźć warsztat szewski, stolarski, hurtownię lub sklep oferujący produkty związane z branżą obuwniczą. Mieszkańcy wsi produkują i sprzedają szeroką gamę produktów, od butów po sprzęt stolarski.

W miejscowości funkcjonują dwie szkoły podstawowe:

• Szkoła Podstawowa nr 1 im. Jana Pawła II w Stanisławiu Dolnym (Kępki)^[7]
• Zespół Szkolno-Przedszkolny w Stanisławiu Dolnym (Dolany)^[8]

Placówka Wsparcia Dziennego "Dolandia" - instytucja edukacyjna i opiekuńcza, działająca w Stanisławiu Dolnym Dolany od 2018 roku. Oferuje kompleksowe wsparcie dla dzieci i młodzieży z całej okolicznej gminy, z naciskiem na aspekty opiekuńcze i wychowawcze.^[9][10]

W miejscowości działają 2 kluby sportowe:

• LKS Stanisławianka w obrębie przysiółka Dolany, klub ma cztery drużyny: Seniorów (B Klasa), Młodzików, Orlików i Żaków.
• KS Sosnowianka w obrębie przysiółka Sosnówka występuje w lidze okręgowej (gr. Wadowice). Sosnowianka ma trzy drużyny: Seniorów, Juniorów Starszych i Juniorów Młodszych.

• Stanisław Górny