Synagoga Jad Charuzim w Sanoku

Synagoga Jad Charuzim w Sanoku
Ilustracja
Państwo

 Polska

Budulec

murowana

Data budowy

1897

Tradycja

ortodoksyjna

Położenie na mapie Sanoka
Mapa konturowa Sanoka, w centrum znajduje się punkt z opisem „Synagoga Jad Charuzim w Sanoku”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Synagoga Jad Charuzim w Sanoku”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Synagoga Jad Charuzim w Sanoku”
Położenie na mapie powiatu sanockiego
Mapa konturowa powiatu sanockiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Synagoga Jad Charuzim w Sanoku”
Ziemia49°33′37,800″N 22°12′23,299″E/49,560500 22,206472

Synagoga Jad Charuzim w Sanoku (z hebr. Sprawna Ręka bądź Zręczna Dłoń) – synagoga znajdująca się w Sanoku przy ulicy Franciszkańskiej 5, w bezpośrednim sąsiedztwie klasztoru franciszkanów. Jest jedną z dwóch zachowanych wolno stojących synagog w mieście.

Historia

Synagoga została zbudowana w 1897[1] z inicjatywy Stowarzyszenia Rzemieślników „Jad Charuzim”[2] (organizacji mającej za cel popieranie interesów rzemieślników żydowskich[3], prowadzącej działalność kulturalną oraz organizującą wsparcie dla ubogich, której prezesem w Sanoku byli: dr Natan Nebenzahl[4], dr Arnold Reich[5], Abraham Herzig[3], dr Samuel Herzig[6][7]). Bywała też określana jako klojz – dom modlitwy chasydów, nazwa.

Podczas II wojny światowej budynek bożnicy został znacznie uszkodzony wskutek spalenia w 1939[8][9]. W 1949, za zgodą ludności żydowskiej, budynek przejęło Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Sanoku i zabezpieczony, a w 1951 posłużył za stolarnię miejską[10]. W dalszym czasie synagoga została wyremontowana i równocześnie przebudowana[11]. Zmieniono wówczas m.in. układ okien, zastępując wysokie, zakończone łukowato, małymi i prostokątnymi.

W budynku mieściła się siedziba Stowarzyszenia Architektów[12] i działał miejski Wydział Architektury[8]. W 2002 do nieruchomości jako mienia pozostawionego przez właścicieli żydowskich zgłosiła roszczenie Gmina Wyznaniowa Żydowska w Warszawie[13][14]. Po przejęciu nieruchomości przez Fundację Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego od 2008 do 2012 w budynku miała siedzibę Fundacja Karpacka[15][12]. Następnie gmach został przebudowany i przeznaczony na lokale biurowe i mieszkalne[12][16].

Opis i stan prawny

Murowany budynek synagogi wzniesiono na planie prostokąta. Do dnia dzisiejszego częściowo zachował się wystrój zewnętrzny.

Budynek wpisany do gminnego rejestru zabytków miasta Sanoka, opublikowanego w 2015[17].

Przypisy

  1. ↑ Edward Zając. Synagogi, Domy Modlitwy i cmentarze żydowskiego w Sanoku. „Tygodnik Sanocki”, s. 6, Nr 39 (203) z 29 września 1995.
  2. ↑ http://fodz.pl/download/1szlak_chasydzki_sanok_PL.pdf
  3. 1 2 Zespół: Starostwo powiatowe w Sanoku. Stowarzyszenia i związki 1919-1939 (nr mikr. 160756, sygn. 13). Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Rzeszowie z siedzibą w Przemyślu, s. 184.
  4. ↑ Kronika. „Gazeta Sanocka”. Nr 1, s. 4, 6 stycznia 1895.
  5. ↑ Alojzy Zielecki, Struktury organizacyjne miasta, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta. Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 361.
  6. ↑ Żydostwo m. Sanoka prosi o sprawiedliwe rozpatrzenie sprawy. „Nowy Dziennik”, s. 9, Nr 206 z 29 lipca 1933.
  7. ↑ Edward Zając, Oświata i szkolnictwo. Życie kulturalne. Organizacje o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym i sportowym w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, s. 604.
  8. 1 2 Maria Łapiszczak: Sanok na dawnej pocztówce i fotografii. Cz. II. Sanok: 2001, s. 43. ISBN 83-915388-1-8.
  9. ↑ Borys Łapiszczak: Sanok w Galicji i Lodomerii (Judaika) na dawnej pocztówce i fotografii. Cz. XIII. Sanok: Poligrafia, 2010, s. 64. ISBN 83-918650-7-1.
  10. ↑ Ewa Molisak. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Odbudowa życia gospodarczego i społeczeństwa Sanoka w latach 1944-1950. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 110, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X.
  11. ↑ Żydzi rzeszowscy i podkarpaccy [online], www.spoleczna2.nazwa.pl [dostęp 2017-11-26] [zarchiwizowane z adresu 2013-12-05] (pol.).
  12. 1 2 3 Synagoga Jad Charuzim w Sanoku (ul. Franciszkańska 5) [online], sztetl.org.pl [dostęp 2025-04-03].
  13. ↑ Franciszek Oberc. Dwie kadencje – Rada Miasta 2002–2010. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”. Nr 11: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1990–2010, s. 265, 2014. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X.
  14. ↑ Krzysztof Potaczała, Żydzi dostaną 70 tys. zł za utraconą synagogę w Ustrzykach [online], nowiny24.pl, 3 września 2009.
  15. ↑ Aktualności: 2008-01-21 Sanok [online], fodz.pl, 21 stycznia 2008 [dostęp 2025-04-03].
  16. ↑ Robert Bańkosz, Zabytki [online], sanok.pl [dostęp 2025-04-03].
  17. ↑ Zarządzenie Burmistrza Miasta Sanoka nr 42/2015 z 9 marca 2015. bip.um.sanok.pl, 2015-03-09. s. 4. [dostęp 2016-10-20].

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.