Szczekuszka jenisejska
| Ochotona turuchanensis | |||
| Naumov, 1934 | |||
.jpg) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Podrodzaj |
Pika | ||
| Gatunek |
szczekuszka jenisejska | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 | |||
Szczekuszka jenisejska[3] (Ochotona turuchanensis) – gatunek ssaka z rodziny szczekuszkowatych. Z wyglądu przypomina szczekuszkę północną, bardziej spokrewniona ze szczekuszką ałtajską. Zamieszkuje kamieniste zbocza na Syberii, między Leną a Jenisejem. Żywi się roślinami, grzybami i porostami, magazynuje zapasy siana. Samica rozpoczyna rozród jeszcze za utrzymującego się śniegu, nosi od 2 do 5 młodych. Nie zagraża jej wyginięcie.
Budowa
Jest to średniej wielkości szczekuszka[4].
Długość głowy i tułowia wynosi pomiędzy 16,0 a 22,0 cm. Długość ucha wynosi od 1,6 do 2,4 cm. Tylna stopa mierzy od 2,5 do 3 cm. Długość kondylo-bazalna wynosi od 3,7 do 4,3 cm. Całkowita szerokość czaszki to 1,9 do 2,2 centymetra, podczas gdy wysokość wynosi pomiędzy 1,4 a 1,5 cm. Masa zwierzęcia zawiera się w przedziale pomiędzy 113 a 171 gramów. Wymiary te czynią szczekuszkę jenisejską mniejszą od szczekuszki ałtajskiej, jej bliskiej krewnej. Z zewnątrz przypomina bardziej szczekuszkę północną[4].
Ciało zwierzęcia pokrywa futro barwy ochry. Jest ono dłuższe i bardziej miękkie zimą, wtedy też jest jaśniejsze. Na szyi w okolicy gruczołu szyjnego włosy są kasztanowe. Pośrodkowo grzbietem biegnie ciemna pręga. Niemniej znane są też osobniki melanistyczne[4].
Średniej wielkości czaszka jest korpulentna. Autorzy zwracają uwagę na odrębne otwory przysieczny i podniebienny. Opisują też średniej wielkości bulle słuchowe. Szew pomiędzy kością przysieczną i szczękową jest gładki i ta właśnie cecha w najlepszym stopniu nadaje się do odróżnienia szczekuszki jenisejskiej od szczekuszki północnej[4].
Okrągłe uszy szczekuszki jenisejskiej mają białe końce[4].
Systematyka
Nowy takson opisany został przez Naumowa w 1934. Badacz zaliczył go do rodzaju Ochotona[4], obecnie znanego jako szczekuszka[3], i podrodzaju Pika oraz do gatunku hyperborea[4], zwanego po polsku szczekuszką północną[3]. Jako miejsce typowe podano placówkę Uchami nad Dolną Tunguzką w rejonie turuchańskim, aczkolwiek autorzy podają też, że w rejonie ewenkijskim w obrębie Kraju Krasnojarskiego[4].
Długo zwierzę to nie było uznawane za odrębny gatunek, tym bardziej że pod względem morfologii przypominała bardzo szczekuszkę północną[4]. Uważano go za podgatunek szczekuszki północnej bądź szczekuszki ałtajskiej[2]. Często nawet nie wyróżniano go jako osobny podgatunek. W końcu jednak zwrócono uwagę na odmienności pewnych cech jakościowych i odrębny repertuar dźwięków wydawanych przez zwierzę. W dalszym ciągu wykonano badania genetyczne DNA mitochondrialnego. Wykazały one, że szczekuszka jenisejska nie jest w ogóle szczególnie blisko spokrewniona ze szczekuszką północną. Okazała się ona taksonem siostrzanym szczekuszki ałtajskiej, co później potwierdzono również badaniami DNA jądrowego. Badania genetyczne nie potwierdziły jednoznacznie odrębności gatunkowej, niemniej odmienności w budowie i ekologii wskazały na konieczność uznania szczekuszki jenisejskiej za odrębny gatunek[4] pomimo odrębnego zdania części badaczy, wskazujących, że odrębności w umaszczeniu i wydawanych dźwiękach to za mało[2]. Niemniej istnieje jeszcze hipoteza o hybrydowym pochodzeniu szczekuszki jenisejskiej[4].
Podgatunków się nie wyróżnia[4].
Późniejsze badania genetyczne obejmujące zarówno DNA jądrowe, jak i mitochondrialne potwierdziły przynależność szczekuszki jenisejskiej do podrodzaju Pika[4]. Do tego samego podrodzaju należy szczekuszka ałtajska oraz szczekuszka północna[3]. Jest to jedyny współczesny rodzaj należący do rodziny szczekuszkowatych[5].
Kladogram za Melo-Ferreira et al., 2014 (uproszczono)[6]
|
Lepus granatensis | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ochotonidae |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Tryb życia
Szczekuszka jenisejska zachowuje aktywność za dnia[4], nocą bowiem przeszkadza jej chłód[2]. Życie na północy upływa jej za długich dni polarnych w lecie i nocą polarną zimą. Unika pogody wietrznej oraz południa[4]. Wedle części źródeł jest dość skryta[2], żyjąc między kamieniami[4] i poruszając się korytarzami wśród mchów[2]. Wedle innych nie wiedzie specjalnie skrytego trybu życia, łatwo dostrzegalna i głośna w zachowaniu[4].
Zwierzę porusza się, skacząc i biegając. Lubi też opalać się na słońcu. Zwierzę zajmuje teren oceniony w jednym z badań od 2300 do 3500 m², przy czym zasięgi samic i samców silnie na siebie zachodzą. Daje to gęstość od 7 do 240 szczekuszek jenisejskich na kilometr kwadratowy. Zajmowane miejsce znaczą latryny. Tam zwierzęta te załatwiają swe potrzeby fizjologiczne[4]. Charakterystyczne dla szczekuszek są także snopy zebranego siana[5]. Szczekuszka jenisejska pozostawia kupki bobków. Używa ich do oznaczenia swych terytoriów. Zwierzęta otaczają je czerwonymi porostami[4].
Ssaki te wydają głośne dźwięki, w tym sygnały alarmowe i piosenki przypominające najbardziej te spotykane u szczekuszki ałtajskiej. Niemniej zbadano pewne różnice odnośnie częstotliwości dźwięku[4].
Gniazda znajdują się pod kamieniami[4].
Zwierzę przystępuje do rozrodu, kiedy pokrywa śnieżna jeszcze się utrzymuje. Ciężarne samice widywano od połowy czerwca do połowy sierpnia, co wskazuje na kopulację w maju. Zbadane samice rozmnażały się raz do roku i zachodziły w ciążę, nosząc od 2 do 5 zarodków[4], średnia 3,4[2]. Młode widywano na powierzchni ziemi od środka lipca[4].
Rozmieszczenie geograficzne
Szczekuszka jenisejska zamieszkuje środkową Syberię pomiędzy środkowym i dolnym[4] albo południowym[2] Jenisejem oraz Leną[4] w jej środkowym biegu. Sięga jeziora Bajkał[2]. Cieszy się szerokim zasięgiem występowania[4].
Ekologia
Siedlisko szczekuszki jenisejskiej to tereny skaliste. Zasiedla klify i szczyty wzgórz[2], kamieniste zbocza na północnych częściach wzgórz, jak również przyległe szczyty i wzgórza w okolicach źródeł i porosłych lasem iglastym. Nie lubi niestabilnych zboczy. Sięga wysokości od 100 do 1100 m nad poziomem morza. Kryje się pomiędzy kamieniami, w szczelinach i jamach. Niemniej kiedy osiąga znaczące zagęszczenie, zajmuje także powalone drzewa, kryje się między korzeniami[4].
Zwierzę występuje pospolicie choćby w Putorana, a być też w innych, niedosięgłych miejscach. Sympatrycznie do niego żyje szczekuszka północna[2].
Żywi się pokarmem roślinnym[2], ale także grzybami i porostami[4]. Jak to szczekuszki mają w zwyczaju[5], magazynuje siano w stogach. Zaczyna gromadzenie zapasów w lipcu. Tworzy najczęściej około 20 niewielkich stosów siana ważących średnio po 100 g, składających się głównie z lokalnej roślinności. Niemniej szczekuszki jenisejskie mają pewne preferencje i niektórych gatunków unikają. Zbiera liście drzew, zioła, porosty, rośliny zarodnikowe. Zbiory swoje trzyma najczęściej poniżej płaskich kamieni[4].
Zagrożenia i ochrona
Całkowita liczebność gatunku nie została poznana[2].
IUCN zauważyła istnienie gatunku w 2003, nie poddając go jeszcze ewaluacji. Dopiero po upływie 5 lat określiła go jako gatunek najmniejszej troski. Klasyfikację taką powtórzono w 2016. Klasyfikację taką uzasadnia szeroki zasięg występowania i miejscowo pospolite występowanie. Nie prowadzi się żadnych działań zmierzających do ochrony tego gatunku[2].
Zagrożeń nie poznano[2].
Przypisy
- ↑ Н.П. Наумов, Млекопитающие Тунгусского округа, „Труды Полярной комиссии”, 17, Ленинград 1934, s. 38 (ros. • łac.).
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 A.T. Smith, A. Lissovsky, Ochotona turuchanensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016 [dostęp 2015-04-19] (ang.).
- 1 2 3 4 W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 55. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 9. Turuchan Pika, s. 50, w: S. Schai-Braun & K. Hackländer, Family Ochotonidae (Pikas), [w:] D.E. Wilson, T.E. Lacher, Jr & R.A. Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 6. Lagomorphs and Rodents I, Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 28–53, ISBN 978-84-941892-3-4 (ang.).
- 1 2 3 S. Schai-Braun & K. Hackländer, Family Ochotonidae (Pikas), [w:] D.E. Wilson, T.E. Lacher, Jr & R.A. Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 6. Lagomorphs and Rodents I, Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 28–53, ISBN 978-84-941892-3-4 (ang.).
- ↑ Melo-Ferreira i inni, The phylogeny of pikas (Ochotona) inferred from a multilocus coalescent approach, „Molecular Phylogenetics and Evolution”, 84, 2015, s. 240–244 (ang.).