Trotyl

Trotyl

Nazewnictwo Nomenklatura systematyczna (IUPAC) 2-metylo-1,3,5-trinitrobenzen Inne nazwy i oznaczenia TNT, trinitrotoluen, sym-trinitrotoluen, α-trinitrotoluen, 2,4,6-trinitrotoluen
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C7H5N3O6
Inne wzory	(NO2)3C6H2CH3
Masa molowa	227,13 g/mol
Wygląd	żółtawe ciało krystaliczne
Identyfikacja
Numer CAS	118-96-7
PubChem	8376
DrugBank	DB01676
SMILES O=[N+]([O-])c1c(c(ccc1C)[N+]([O-])=O)[N+]([O-])=O
InChI InChI=1S/C7H5N3O6/c1-4-6(9(13)14)2-5(8(11)12)3-7(4)10(15)16/h2-3H,1H3 InChIKey SPSSULHKWOKEEL-UHFFFAOYSA-N
Właściwości Gęstość 1,65 g/cm³[1]; ciało stałe Rozpuszczalność w wodzie 115 mg/l (23 °C)[1] w innych rozpuszczalnikach rozpuszczalniki organiczne, np. aceton – 109 g/100 g; toluen – 55 g/100 g; pirydyna – 137 g/100 g[1] Temperatura topnienia 80,20 °C[2] Temperatura rozkładu 240 °C (wybuch)[1]
Niebezpieczeństwa Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów Na podstawie Rozporządzenia CLP, zał. VI[3] Niebezpieczeństwo Zwroty H H201, H301, H311, H331, H373, H411 Zwroty P P210, P273, P309+P311, P370+P380, P373, P501[4] NFPA 704 Na podstawie podanego źródła[5] 4 2 4   Numer RTECS XU0175000
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)

Trotyl, 2,4,6-trinitrotoluen, TNT – organiczny związek chemiczny z grupy nitrozwiązków, stosowany jako kruszący materiał wybuchowy.

Trotyl topi się w temp. 80,2 °C, spala się wydzielając kopcący, czarny, toksyczny dym. Ulega wybuchowemu rozkładowi powyżej 240 °C. Praktycznie nierozpuszczalny w wodzie (stężenie maks. wynosi ok. 0,01%). Rozpuszcza się w rozpuszczalnikach organicznych.

W tonach trotylu (kilotonach, megatonach) wyraża się siłę wybuchów jądrowych, ekwiwalentną do wybuchu odpowiedniej ilości trotylu (tzw. równoważnik trotylowy wybuchu jądrowego, dla którego przyjmuje się 1 t TNT = 10⁹ cal = 4,184×10⁹ J).

Trotyl wynalazł Niemiec Julius Bernhard Friedrich Adolph Wilbrand w roku 1863, choć w charakterze środka wybuchowego substancję zastosowano około trzydzieści lat później. Po raz pierwszy trotyl wyprodukowano na skalę komercyjną w Niemczech w roku 1901^[6].

Otrzymuje się go poprzez trójstopniowe nitrowanie toluenu, mieszaniną kwasu siarkowego i azotowego.

Jako materiał wybuchowy jest trwały, mało wrażliwy na uderzenie, tarcie i ma wysoką temperaturę wymaganą do zainicjowania detonacji. Dzięki temu jest stosunkowo bezpieczny w użytkowaniu i przechowywaniu. Do odpalenia konieczne jest użycie silnych zapalników. Trotyl lany, w przeciwieństwie do prasowanego, pali się – pod wpływem płomienia – nie detonuje. Trotyl można także zdetonować bezpośrednio lontem detonującym, owijając co najmniej 2 razy ładunek albo jedną z jego kostek.

Do napełniania pocisków i min używany jest w postaci lanej lub prasowanej. Luzem przeważnie występuje w prasowanej kostce 200 g oraz jako walcowy 75 g nabój wiertniczy. Bywa również w postaci kostek o masie 1 kg oraz ładunków cylindrycznych o wadze 5 i 8 kg.

Jest składnikiem m.in. oktolu, torpeksu, H-6, HTA.

Ludzie wystawieni na duże dawki TNT mają tendencję do zapadania na anemię i zaburzeń czynności wątroby. U zwierząt, którym podawano doustnie lub wdychały trinitrotoluen, stwierdzono podobny wpływ na wątrobę i krew, jak również powiększenie śledziony i uszkodzenie układu odpornościowego. Inne negatywne efekty TNT to podrażnienie skóry i obniżenie płodności u mężczyzn. Najprawdopodobniej nie ma właściwości rakotwórczych.

• proch strzelniczy
• dynamit

• Tadeusz Urbański, Chemia i Technologia Materiałów Wybuchowych, t. 1, Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1954, s. 135 .
• Stanisław Cudziło, Wojskowe Materiały Wybuchowe, Częstochowa: Wydawnictwo Wydziału Metalurgii i Inżynierii Materiałowej Politechniki Częstochowskiej, 2000, s. 386, ISBN 83-87745-50-2 .

• Jak powstają materiały wybuchowe? w serwisie YouTube, film przedstawiający przemysłowy proces produkcji trotylu.